Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva

Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
149 
sahələrinin inteqrasiyası, elmi biliklərin müxtəlif istiqamətlərdə 
inkişafı, xarici dövlətlərlə ictimai-siyasi əlaqələrin güclənməsi, 
elm sahələrində terminoloji bazanın da inkişafına təsir 
göstərmişdir. Bu nəzərə alınaraq, Azərbaycan dilində işlənən, o 
cümlədən yeni yaranan terminlərin toplanması, aprobasiyası və 
tətbiqinin 
sürətləndirilməsi 
dilimizdəki 
elmi-texniki 
anlayışların vahid sistem əsasında təkmilləşdirilməsini həyata 
keçirmək dövrün tələbidir. Azərbaycan dilində işlənən ingilis 
dili mənşəli texniki terminlər ilk dəfə Ş.Mustafayeva “Müasir 
Azərbaycan dilində ingilis dilindən alınma texniki terminlər” 
əsərində həm tarixilik, həm də müasirlik baxımından, o 
cümlədən də həm nəzəri, həm də praktik aspektdə araş-
dırılmışdır. Dissertasiyada ingilis dili mənşəli texniki 
terminlərin ümumi tarixi-linqvistik təhlili istiqamətində, 
həmçinin leksikologiya, semasiologiya, leksikoqrafiya, termin-
söz yaradıcılığı ilə bağlı bir sıra məsələlər əyani şəkildə tədqiq 
edilmişdir [77]. 
Azərbaycan dilçiliyində Avropa dillərindən söz alınmasına 
ilə bağlı N.A.Məmmədovun “Müasir Azərbaycan dilində 
alınma terminlər” adlı tədqiqat işi vardır ki, burada müasir 
Azərbaycan dilində Avropa mənbəli terminlərin təsnifatı, 
alınma amilləri, genealoji tərkibi, arealları, struktur-semantik 
xüsusiyyətləri, termin hissəciklərinin, formantların termin ya-
radıcılığında funksiyası tədqiq edilmişdir. Müəllif beynəlmiləl 
sözlərin Azərbaycan dilində struktur modellərindən, fonetik, 
morfoloji və leksik-semantik xüsusiyyətlərindən ümumiləşmiş 
şəkildə bəhs etmişdir [69]. R.Cəfərov isə namizədlik disser-
tasiyasında Azərbaycan dilinin texniki terminologiyasında 

---

Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________
 
150 
Qərbi Avropa mənşəli sözlərin rolundan və onların yaranma 
yollarından danışmışdır [15]. Müasir Azərbaycan dilçiliyində 
Avropa mənbəli leksik alınmalar problemi daha əhatəli və 
sanballı 
A.Qarayevin 
doktorluq 
dissertasiyasında 
araşdırılmışdır [45].
Bir xalqın digər xalqlar ilə ictimai-sosial əlaqəsi 
nəticəsində yeni anlayış və məfhumlar mənimsənilir. Bu alınan 
yeni məfhumları adlandıran alınma sözlər nəinki dildə işləklik 
qazanaraq onun normalarına uyğunlaşdırılır, hətta yeni sözlərin 
yaranmasında da iştirak edirlər. Sözalma prosesi müxtəlif 
yollarla və müxtəlif üsullarla həyata keçirilir. Buraya şifahi və 
yazılı nitq də aiddir. Şifahi yolla sözalma daha tez baş verir. 
Amma bu proses fərdi xarakter daşıdığından şifahi yolla 
alınmış sözlərin yazılı nitqə keçmək ehtimalı bəzən az olur. 
Bəzən şifahi yolla alınmış söz dildə jarqon səviyyəsini aşa 
bilmir və müəyyən qrup, ərazi üzrə spesifikləşməklə 
kifayətlənir. Bu baxımdan dilçilikdə müasir dövrdə slənq 
(slang) anlayışı yaranmışdır. Slənq (slang)- müəyyən qrup 
ərazi və ya əhali arasında işlək olan müəyyən sosial təbəqə 
tərəfindən qəbul olunan qeyri-formal nitqdir. Bəzən bu slənqlər 
ədəbi dilə daxil olur, bəzən isə yox. Bu hal daha çox internet və 
kommunikasiya sahələrində baş verir. Məsələn, skrinşot 
anlayışı ilk dəfə slənq olaraq ingilis dilində formalaşmışdır. 
Daha sonra bu söz kompüter anlayışı olaraq bütün dünyaya ya-
yılmışdır. Qeyd etdiyimiz kimi, sözlər başqa dillərdən həm 
şifahi, həm də yazılı nitq vasitəsi ilə alınır. Şifahi yolla alınan 
sözlər nisbətən tez mənimsənilir. Onlar söz alan dilin qu-
ruluşuna tez uyğunlaşır, onun normativ və qanunlarına tabe 

---