Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adina diLÇİLİK İnstitutu vəfa abdullayeva-nəBİyeva

1.Natamam transliterasiya- bu zaman sözün bir və ya bir 
neçə hərfi digər dilin əlifbasına uyğunlaşdırılır. Azərbaycan dili 
latın qrafikasına əsaslandığı üçün bir çox hərflər transliterasiya 
qaydalarına uyğun olaraq dəyişilmədən qalır: a, b, d, e, f, i, k, l, 
m, n, z, o, p, r, s, t, u, g. İngilis dili vasitəsi ilə keçən sözlərdə w 
hərfi i, ı hərfləri ilə, rus dili vasitəsi ilə keçən sözlərdə ц hərfi i, 
e, u, y hərflərindən əvvəl c, digər hallarda isə cz formasında 
transliterasiya olunur. Məsələn, x (eks) hərfi samitlərdən əvvəl 
və sözlərin sonunda [ks] kimi oxunur: Ekspertiza (expertise) – 
nəzarət obyektində maliyyə məsələləri üzrə qərarların iqtisadi 
səmərəliliyini və hüquqi nəticələrini müəyyən etmək məqsədilə 
onların qəbul edilməsinin ilkin qiymətləndirilməsidir. 
2.Tam transliterasiya- bu zaman verilmiş sözün bütün 
hərfləri qarşı dilin qrafik yazı normalarına uyğunlaşdırılır:
Ofşor bankçılıq (off-shore banking)– reallaşdırılan bank 
əməliyyatlarından və ya əldə edilən mənfəətdən vergi 
alınmayan və ya çox az vergi alınan yerlərdə həyata keçirilən 
bankçılıq. Ofşor banklarda açılan depozit hesabları ofşor 
hesablar adlanır [147,s.207]. Burada qoşa ff [f] kimi tələffüz 
olunur, sh hərf birləşməsi isə bütün sözlərdə [ʃ] Azərbaycan 

---

Müasir Azərbaycan dilində terminoloji leksikanın inkişafı
189 
dilində [ş] kimi oxunur. Aysberq sözü isə eynilə ingilis dilində 
tələffüz olunan formada mənimsənilmiş (iceberg)- (buz dağı) - 
qütb ölkələrində buzlaqdan qopub dənizlərdə üzən iri buz 
parçaları mənasında coğrafiya termindir. 
3.Genişləndirilmiş transliterasiya- bu zaman verilmiş 
sözün bir və ya bir neçə səs birləşməsi qarşı dilin qrafik yazı 
normalarına uyğunlaşdırılır. Beynəlxalq transliterasiya qay-
dalarına əsasən ingilis dilindəki hərf birləşmələri bu formada 
uyğunlaşdırılır: zh-j, ch-ç, sh-ş, fh-st, kh-x, ya-ya, ye-ye, yi-i; 
Ch hərf birləşməsi İngilis dilində [tʃ] kimi tələffüz olunur, 
bu səsin qarşılığı Azərbaycan dilində ç hərfi ilə ifadə olunur, 
məsələn; çek (cheque) – bank tərəfindən hər hansı ödənişin 
həyata keçirilməsi üçün hüquqi və maliyyə əsasını təşkil edən 
sənəd deməkdir. Burada adətən hesab sahibinin kimin adına və 
hansı məbləğdə vəsaitin bank tərəfindən ödənilməsini göstərir. 
Hal-hazırda elektron bankçılığın inkişafı kağız çeklərdən isti-
fadənin formasına təsir etmişdir [166,s.45]. 
Tion hərf birləşməsi [suffiksi] [ʃən] kimi oxunur, bu 
tələffüzü Azərbaycan dilində - sya və ya -siya kimi verilir. 
Məsələn, amortizasiya (amortization) – vaxt keçdikcə meydana 
gələn aşınma nəticəsində aktivlərin real dəyərinin getdikcə 
azalması [166,s.12]; dotasiya (dotation) – dövlət büdcəsindən 
digər səviyyəli büdcələrə onların gəlir və xərclərini 
tənzimləmək məqsədilə əvəzsiz verilən maliyyə vəsaiti 
[166,s.57]; innovasiya (innovation) – a) bir proses kimi texnika 
və texnologiyanın yeni nəslini təmin etmək üçün vəsaitlərin 
iqtisadiyyatda yerləşdirilməsi; b) bir obyekt kimi elmi-texniki 
tərəqqinin nailiyyətləri olan yeni texnika və texnologiya 

---

Vəfa Abdullayeva-Nəbiyeva____________________________________
 
190 
[166,s.142]; inflyasiya (inflation) – pul vahidinin qiymətdən 
düşməsini əks etdirir [166,s.141]. Və ya korrupsiya 
(corruption) – vəzifəli şəxslərin öz statusundan, təmsil etdiyi 
orqanın statusundan, vəzifə səlahiyyətlərindən və ya həmin 
status və səlahiyyətlərdən irəli gələn imkanlardan istifadə fiziki 
və hüquqi şəxslər tərəfindən qeyd edilən maddi və sair ne-
mətlərin, imtiyazların və ya güzəştlərin qanunsuz olaraq 
vəzifəli şəxslərə təklif olunması və yaxud verilməsi yolu ilə 
həmin vəzifəli şəxslərin ələ alınmasıdır [166,s.163]. 
Sion>sya; sion suffiksi ilə bitən sözlər dilimizə -siya 
sonluğu kimi transliterasiya olunmuşlar. Məsələn, emissiya 
[emission]- bütün növ pul nişanlarının və qiymətli kağızların 
dövriyyəyə buraxılmasıdır. Pul nişanlarının emissiyası 
səlahiyyəti bir qayda olaraq Mərkəzi Banka məxsusdur. 
Qiymətli kağızların emissiyası isə həm dövlət, həm də kom-
mersiya qurumları tərəfindən həyata keçirilə bilər. Məhz, bu 
cəhətinə görə qiymətli kağızlar dövlət və qeyri-dövlət qiymətli 
kağızları qruplarına bölünür [147,s.104]. Yaxud, sessiya (ses-
sion)-sığortaçının sığorta müqaviləsi üzrə qəbul etdiyi riskin 
təkrar sığorta etdirdiyi [təkrar sığortaya ötürdüyü] hissəsi. 
Dilimizdə elə sözlər var ki, onlar həm transliterasiya, həm 
də transkripsiya olunmuşlar. Əgər dilimizdə olan bütün ingilis 
sözləri transliterasiya olunsaydı, belə halda sözlərin əksəriyyəti 
tanınmaz şəklə düşərdi. Lakin transkripsiya olunanda onlarda 
fonetik qabıq saxlanılır və alınan sözlər orijinala yaxın vəziyyət 
alır. 
Bəzən suffikslər qrammatik funksiyasına əsasən dilimizə 
transliterasiya olunurlar. Məsələn, -tion, -ysm şəkilçiləri İngilis 

---