AZƏrbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi məRKƏZĠ NƏbatat bağI

                                                       
KAYNAKLAR 
 
1.Altınayar,  G.  1987.  Bitki  Bilimi  Terimleri 
Sözlüğü,  DSİ  Basım  ve  Fot  Film  İşletme 
Müdürlüğü Matbaası, Ankara. 
2.Baytop, A. 1998. Botanik Kılavuzu, İstanbul 
Univ. Yay. No: 4058, İstanbul. 
3.Beydeman,  N.İ,  1974  .  Bitki  ve  Bitki 
Örtülerinde Fenelojik Deneme Metotları.  
      Nauka Yayınevi, Sayfa 353, Novosibirsk.  
4.  Davis,  P.H.  1972.  Flora  of  Turkey  and  the 
East  Aegan  Islands,  V:7,  Edinburg  Üniversitesi 
Matbaası, Edinburg. 
5.Hedge,  İ.C.,  Yaltırık,  F.  1982.  The  Genus 
Quercus  L.  in  Davis  Flora  of  Turkey  and  The  East 
Aegan Islands, 7:659-683, Edinburgh. 
6. İskenderov, E. 1993. Abşeron Ortamında Bazı 
Nadir Ve Nesli Tükenmekte Olan Odunlu Bitkilerinin 
İntrodüksiyonunun  Değerlendirilmesi.  Moskova  Baş 
Botanik  Bahçesi  Bülteni,  Sayı  169,  Sayfa  124-130, 
Moskova. 
7. Kayacık, H. 1977. Türkiye Meşe Ormanlarına 
Toplu  Bakış  ve  Bunların  Geleceği  Hakkında 
Düşünceler. İ.Ü. O. F. Dergisi, seri B, sayı 2, ss.32-
40, İstanbul. 
8.  Kolesnikov,  N.F.(1974).  Odunlu  Bitkilerde 
Kök  Sisteminin  İncelenmesinde  Kullanılan  Metotlar. 
Ders Kitabı, 296.sayfa. Nauka Basımevi. Moskova. 

 
191 
9. Post, G. E. 1932. Flora of Syria, Palestine 
and  Sınai,  From  taurus  to  Ras  Muhammed  and 
from  Mediterranean  sea  to  The  Syrian  Desert 
(2nd.ed. revised by J.E. Dinsmore), American Press, 
Beirut. 
10. Stearn, W.T., 1967. Botanical Latin, P. 566, 
Edinburg. 
11.Vasilçenko 
İ.,1960. 
Agac 
ve 
Çalı 
Bitkilerinin  Çimlendirilmesi.  M.-L.SSSR  Bilimler 
Akademisinin Basınevi.301s. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
E.Isgender, Y.Zeynalov,  

 
192 
F.N.Incik
*
, ġ.Gasımov. 
 
TÜRKĠYE FLORASINDA BULUNAN BAZI QUERCUS L. 
TÜRLERĠNĠN TOHUM VE ÇĠMLENME ÖZELLĠKLERĠ 
ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA 
 
Türkiye  dünyanın  önemli  meşe  merkezlerinden  biridir. 
Türkiye‟de 18 meşe türü doğal olarak yetişmektedir(6).  
Quercus  L.  türlerinin  palamudunda  %56  oranında 
karbonhidrat,  %7  protein,  ve  %5  yağ,  %5  şeker  olmasından 
dolayı  sanayi  açısından  önemlidir.  Bazı  meşe  türlerinde  mayıs 
ayında yapraklarda 29-30 mg C vitamini bulunduğu saptanmıştır 
(1).  Kabuk  ve  meyve  kadehleri  %16-20  oranında  tanen 
içermektedir. (5). Ayrıca yaprakları ve palamutları hayvan yemi 
olarak kullanılmaktadır (7). 
Meşenin  çeşitli  etkenlerden  dolayı  bodurlaşmış,  çalı 
görünümünü almış birçok taksonu ülkemizin pek çok yerinde su 
havzalarını  koruma  ve  toprak  stabilizasyonunu  sağlama 
açısından  önem  taşımaktadır.  Meşeler  kazık  köklerinin  iyi 
gelişmesi  ve  toprağı  sıkı  tutmasından  dolayı  erozyonla 
mücadelede kullanılan bitkilerin başında gelmektedir. 
Bu  araştırma  Gaziantep  ili  florasında  bulunan  Quercus  L. 
türlerinin  tohumla  üretilerek  tohum  ve  çimlenme  özelliklerinin 
incelenmesi  amacıyla  yapılmıştır.  Gaziantep  ili  florasında 
bulunan  7  Quercus  L.  türünden  5‟nin  Gaziantep  Üniversitesi 
Botanik 
Bahçesine 
introdüksiyonu 
yapılarak 
çimlenme 
                                           
*
 
Gazиantep Цnыvrsиtesи Fen Edebиyat  Fakultesи Byolojи bюlцm
 

 
193 
özelliklerinin 
saptanarak 
gen 
kaynağı 
oluşturulması 
amaçlanmıştır
.
.
 
 
Çalışma materyalini, 2002–2003 yılları arasında Gaziantep 
ili  ve  çevresinden  toplanan  Quercus  L.  türlerine  ait  tohumlar 
oluşturmaktadır. 
Yapılan  arazi  çalışmaları  sonucunda  toplanılan  tohumların 
uzunluğu  ve  çapı,  palamutların  kadeh  uzunluğu,  kadeh  çapı  ve 
meyve  sapı  uzunluğu  gibi  özellikleri  kompas  yardımıyla 
ölçülmüştür. 0.1 gr‟a duyarlı Precisa 160 M marka hassas terazi 
yardımıyla  tohumların  kupulalı  ve  kupulasız  tane  ağırlıkları 
ölçülerek ortalama değerleri saptanmıştır. 
Arazi  çalışmaları  sonunda  toplanan  bitki  örneklerinin 
herbiye  kurallarına  göre  herbaryumları  yapılmıştır.  Toplanan 
örnekler, Flora of Turkey and Aegan Islands VII. Cilt (4, 6)‟e ve 
(8)‟e, Flora of Syria, Palestine and Sınai ve digerlerine(2-3, 
9) göre teşhis edilmiştir.  
Gaziantep  florasında  bulunan  doğal  Quercus  L.  türlerinin 
tohumlarının 
Gaziantep 
Üniversitesi  Botanik  Bahçesine 
introdüksiyonu  yapılarak  tohumla  üretilmesi  (10)‟a,  göre 
yapılmıştır. 
Tohumların büyüklükleri, şekilleri ve renkleri; kadeh şekilleri, 
uzunlukları,  tüylülük  ve  dikenlilik  durumları;  meyve  saplarının 
uzunluğu  türe  göre  değişmektedir.  Bu  farklılıkların  ortaya 
konulması  amacıyla  Fuji  Fine  Pix  S602  Z  tipte  dijital  kamera  ile 
fotoğrafları kamera ile fotoğrafları çekilmiştir. 
Çalışmalar  sonucunda  tespiti  yapılan  7  taksondan  5‟inin 
tohumları  faklı  bölgelerden  toplanarak  Gaziantep  Üniversitesi 
Botanik Bahçesine ekimi yapılmıştır. 

 
194 
Arazi çalışmalarında toplanan Quercus L. türlerinin tohum ve 
kadeh  uzunluğu,  tohum  çapı,  kadeh  çapı,  meyve  sapı,  meyvenin 
kupulalı  ağırlığı  ve  meyvenin  kupulasız  ağırlıklarına  ilişkin 
ortalama değerler (Tablo 1)‟de verilmiştir.  
Yapılan 
araştırmalar 
sonucunda 
bütün 
ölçümler 
kıyaslanarak;  en  uzun  ortalama  4.6  cm‟lik  tohum  uzunluğuyla 
Huzurlu  yaylasından  toplanan  Quercus  ithaburensis  Decne. 
subsp.  macrolepis  türünde,  en  kısa  2.7  cm‟lik  tohum 
uzunluğuyla  Nur  dağından  toplanan  Quercus  cerris  var.  cerris 
türünde 
saptanmıştır. 
Bununla 
birlikte; 
tohum 
çapları 
kıyaslandığında  tohum  çapının  en  büyük  değeri;  Huzurlu 
yaylasından  toplanan  Quercus  ithaburensis  Decne.  subsp. 
macrolepis’de  (2,6  cm),  en  küçük  değeri  ise;  Sof  dağından 
toplanan  Quercus  infectoria  subsp.  Boissieri  (1cm)  türünde 
kaydedilmiştir.  Yapılan  analizler  sonucunda  Gaziantep  ilinin 
farklı  bölgelerinden  toplanmış  tohumların  uzunluk  ve  çapında 
görülen  ölçüm  farkı  bu  bitkilerin  kendi  biyoekolojik 
özelliklerinden  ve  ekolojik  ortamın  etkisi  ile  meydana  geldiği 
söylenilebilir. 
4
3
3,2
3
2,7
3
3,2
2,9
3
3
3,6
3,5
3,4
4,5
4,6
4,3
4
4,4
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
Q
ue
rc
us
 b
ra
nt
ii 
Li
nd
le
y 
(H
uz
ur
lu
Y
ay
la
sı
)
Q
ue
rc
us
 b
ra
nt
ii 
Li
nd
le
y 
(N
iz
ip
(A
ltı
nd
ağ
))
Q
ue
rc
us
 b
ra
nt
ii 
Li
nd
le
y 
(Y
av
uz
el
i
(S
ar
ay
m
ağ
ar
a)
)
Q
ue
rc
us
 c
er
ris
 v
ar
.c
er
ris
 (
H
uz
ur
lu
Y
ay
la
sı
)
Q
ue
rc
us
 c
er
ris
 v
ar
.c
er
ris
 (
N
ur
 D
ağ
ı)
Q
ue
rc
us
 c
oc
ci
fe
ra
 L
. (
B
ur
ç(
D
ur
an
ta
ş)
)
Q
ue
rc
us
 c
oc
ci
fe
ra
 L
. (
H
uz
ur
lu
 Y
ay
la
sı
)
Q
ue
rc
us
 c
oc
ci
fe
ra
 L
. (
N
iz
ip
 (
A
ltı
nd
ağ
))
Q
ue
rc
us
 c
oc
ci
fe
ra
 L
. (
N
ur
 D
ağ
ı)
 
Q
ue
rc
us
 c
oc
ci
fe
ra
 L
. (
S
of
  D
ağ
ı)
Q
ue
rc
us
 in
fe
ct
or
ia
 s
ub
sp
. b
oi
ss
ie
ri.
(H
uz
ur
lu
 Y
ay
la
sı
)
Q
ue
rc
us
 in
fe
ct
or
ia
 s
ub
sp
. b
oi
ss
ie
ri
(N
ur
 D
ağ
ı)
Q
ue
rc
us
 in
fe
ct
or
ia
 s
ub
sp
. b
oi
ss
ie
ri
(S
of
  D
ağ
ı)
Q
ue
rc
us
 it
ha
bu
re
ns
is
 D
ec
ne
. s
ub
sp
.
m
ac
ro
le
pi
s.
 (
B
ur
ç 
(D
ur
an
ta
ş)
)
Q
ue
rc
us
 it
ha
bu
re
ns
is
 D
ec
ne
. s
ub
sp
.
m
ac
ro
le
pi
s.
 (
H
uz
ur
lu
 Y
ay
la
sı
)
Q
ue
rc
us
 it
ha
bu
re
ns
is
 D
ec
ne
. s
ub
sp
.
m
ac
ro
le
pi
s.
 (
N
iz
ip
 (
A
ltı
nd
ağ
))
Q
ue
rc
us
 it
ha
bu
re
ns
is
 D
ec
ne
. s
ub
sp
.
m
ac
ro
le
pi
s.
 (
S
of
  D
ağ
ı)
Q
ue
rc
us
 it
ha
bu
re
ns
is
 D
ec
ne
. s
ub
sp
.
m
ac
ro
le
pi
s.
 (
Y
av
uz
el
i (
S
ar
ay
m
ağ
ar
a)
)
 

 
195 
                                                     ġekil 1: Tohum uzunluğu 
 
 

 
Tablo1. Quercus L. türlerinin tohum özellikleri 
 
Türler 
Tohumun 
Toplandığı 
Yer 
Ort. 
Tohum 
Uzunluğu 
(cm) 
Ort. 
Tohum 
Çapı 
(cm) 
Ort 
Kadeh 
Çapı 
(cm) 
Ort. 
Kadeh 
Uzunluğu 
(cm) 
Ort. 
Meyve 
Sapı 
(cm) 
Ort. 
Meyvenin 
Kupulalı 
Ağırlığı 
(gr) 
Ort 
Meyvenin 
Kupulasız 
Ağırlığı 
(gr) 
Quercus 
brantii 
Lindley 
Huzurlu Yaylası 
4.0 
1.5 
2.6 
1.5 
0.8 
12.1 
9.5 
Nizip (Altındağ) 
3.0 
1.2 
2.4 
1.3 
0.7 
11.0 
9.0 
Yavuzeli 
(Saraymağara) 
3.2 
1.3 
2.5 
1.4 
0.7 
11.5 
9.2 
Quercus 
cerris 
var.cerris 
Huzurlu Yaylası 
3.0 
2.3 
2.5 
2.5 
0.5 
14.9 
11.0 
Nur Dağı 
2.7 
2..2 
2.4 
2.4 
0.5 
14.1 
10.9 
Quercus 
coccifera L. 
Burç(Durantaş) 
3.0 
1.6 
2.4 
2.0 
0.4 
10.5 
6.9 
Huzurlu Yaylası 
3.2 
1.9 
2.5 
2.0 
0.5 
10.7 
7.1 
Nizip (Altındağ) 
2.9 
1.5 
2.3 
1.8 
0.4 
10.0 
6.5 
Nur Dağı 
3.0 
1.8 
2.4 
1.9 
0.4 
10.0 
6.8 

 
197 
Sof  Dağı 
3.0 
1.7 
2.4 
1.9 
0.4 
10.5 
6.9 
Quercus 
infectoria 
subsp. 
boissieri. 
Huzurlu Yaylası 
3.6 
1.3 
1.4 
0.8 
1.0 
7.0 
6.3 
Nur Dağı 
3.5 
1.2 
1.3 
0.7 
1.0 
6.7 
5.7 
Sof  Dağı 
3.4 
1.0 
1.2 
0.6 
1.0 
6.5 
5.5 
Quercus 
ithaburensis 
Decne. 
subsp. 
macrolepis. 
Burç (Durantaş) 
4.5 
2.5 
3.8 
3.3 
2.5 
23.6 
14.6 
Huzurlu Yaylası 
4.6 
2.6 
3.9 
3.3 
2.6 
24.0 
15.0 
Nizip (Altındağ) 
4.3 
2.4 
3.4 
3.0 
2.5 
22.0 
12.0 
Sof  Dağı 
4.0 
2.0 
3.0 
3.1 
2.0 
21.0 
13.0 
Yavuzeli 
(Saraymağara) 
4.4 
2.5 
3.6 
3.1 
2.4 
23.0 
14.0 

Yapılan laboratuar çalışmalarında her tür için kadeh çapı ve 
kadeh uzunluğuna  ait  değerler ölçülmüş ve bu bilgiler  ışığında; 
en  büyük  kadeh  çapının  ortalama  3.9  cm‟lik  kadeh  çapıyla 
Huzurlu  yaylasından  toplanan  Quercus  ithaburensis  subsp. 
macrolepis  türüne,  en  küçük  kadeh  çapının  ise  ortalama  1.2 
cm‟lik kadeh çapıyla Sof dağından toplanan Quercus infectoria 
subsp. boissieri türüne ait olduğu saptanmıştır. Bununla birlikte 
kadeh uzunlukları incelendiğinde; en uzun kadehin, ortalama 3.3 
cm‟lik  kadeh  uzunluğuyla  Huzurlu  yaylasından  ve  Burç 
(Durantaş)‟tan toplanan Quercus ithaburensis subsp. macrolepis 
türüne, en kısa kadehin, ortalama 0.6 cm‟lik kadeh uzunluğuyla 
Sof  dağından  toplanan  Quercus  infectoria  subsp.  boissieri 
türüne ait olduğu belirlenmiştir. 
2,6
2,4
2,5
2,5
2,4
2,4
2,5
2,3
2,4
2,4
1,4
1,3
1,2
3,8
3,9
3,4
3
3,6
1,5
1,3
1,4
2,5
2,4
2
2
1,8
1,9
1,9
0,8
0,7
0,6
3,3
3,3
3
3,1
3,1
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
Q
u
e
rc
u
s
 b
ra
n
tii
 L
in
d
le
y
 (
H
u
z
u
rl
u
Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 b
ra
n
tii
 L
in
d
le
y
 (
N
iz
ip
(A
ltı
n
d
a
ğ
))
Q
u
e
rc
u
s
 b
ra
n
tii
 L
in
d
le
y
 (
Y
a
v
u
z
e
li
(S
a
ra
y
m
a
ğ
a
ra
))
Q
u
e
rc
u
s
 c
e
rr
is
 v
a
r.
c
e
rr
is
 (
H
u
z
u
rl
u
Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 c
e
rr
is
 v
a
r.
c
e
rr
is
 (
N
u
r 
D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
.
(B
u
rç
(D
u
ra
n
ta
ş
))
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
. 
(H
u
z
u
rl
u
Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
. 
(N
iz
ip
(A
ltı
n
d
a
ğ
))
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
. 
(N
u
r 
D
a
ğ
ı)
 
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
. 
(S
o
f 
 D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 in
fe
c
to
ri
a
 s
u
b
s
p
. 
b
o
is
s
ie
ri
.
(H
u
z
u
rl
u
 Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 in
fe
c
to
ri
a
 s
u
b
s
p
. 
b
o
is
s
ie
ri
(N
u
r 
D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 in
fe
c
to
ri
a
 s
u
b
s
p
. 
b
o
is
s
ie
ri
(S
o
f 
 D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(B
u
rç
 (
D
u
ra
n
ta
ş
))
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(H
u
z
u
rl
u
 Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(N
iz
ip
 (
A
ltı
n
d
a
ğ
))
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(S
o
f 
 D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(Y
a
v
u
z
e
li
(S
a
ra
y
m
a
ğ
a
ra
))
Ort. Kadeh Çapı (cm)
Ort. Kadeh Uzunluğu (cm)
 
ġekil 2: Kadeh çapı ve kadeh uzunluğu özellikleri 
 
Tablo  1„de  verildiği  gibi  türlerin  meyve  sapı,  meyvelerin 
kupulalı  ve  kupulasız  ağırlıkları  ölçülmüş  ve  buna  göre  elde 
edilen  bilgiler  değerlendirilmiştir.  Türlerin  meyve  sapları 
kıyaslandığında;  ortalama  2.6  cm‟lik  meyve  sapıyla  Huzurlu 
yaylasından  toplanan  Quercus  ithaburensis  Decne.  subsp. 

 
199 
macrolepis türü en uzun meyve sapına, ve en kısa meyve sapına 
ise;  ortalama  0.4  cm‟lik  meyve  sapıyla,  Burç  (Durantaş),  Nizip 
(Altındağ)  ve  Sof  dağından  toplanan  Quercus  cooccifera  L. 
türüne ait tohumların sahip olduğu kaydedilmiştir.  
Ayrıca  laboratuar  çalışmalarında  türlerin  meyvelerinin 
kupulalı  ve  kupulasız  ağırlıkları  ölçülerek  tohum  ağırlıkları 
belirlenmiştir.  Sonuç  olarak;  türler  arasında  ortalama  15  gr‟lık 
tohum  ağırlığıyla  Huzurlu  yaylasından  toplanan  Quercus 
ithaburensis  Decne.  subsp.  macrolepis  türü  en  ağır  tohum 
ağırlığına ve ortalama 5.5 gr‟lık tohum ağırlığıyla; Sof dağından 
toplanan  Quercus  infectoria  subsp.  boissieri  türüne  ait 
tohumların en hafif tohum ağırlığına sahip olduğu saptanmıştır. 
12,1
11
11,5
14,9
14,1
10,5
10,7
10
10
10,5
7
6,7
6,5
23,6
24
22
21
23
9,5
9
9,2
11
10,9
6,9
7,1
6,5
6,8
6,9
6,3
5,7
5,5
14,6
15
12
13
14
0
5
10
15
20
25
30
Q
u
e
rc
u
s
 b
ra
n
ti
i 
L
in
d
le
y
 (
H
u
z
u
rl
u
Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 b
ra
n
ti
i 
L
in
d
le
y
 (
N
iz