AZƏrbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi məRKƏZĠ NƏbatat bağI

ip
(A
lt
ın
d
a
ğ
))
Q
u
e
rc
u
s
 b
ra
n
ti
i 
L
in
d
le
y
 (
Y
a
v
u
z
e
li
(S
a
ra
y
m
a
ğ
a
ra
))
Q
u
e
rc
u
s
 c
e
rr
is
 v
a
r.
c
e
rr
is
 (
H
u
z
u
rl
u
Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 c
e
rr
is
 v
a
r.
c
e
rr
is
 (
N
u
r 
D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
if
e
ra
 L
.
(B
u
rç
(D
u
ra
n
ta
ş
))
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
if
e
ra
 L
. 
(H
u
z
u
rl
u
Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
if
e
ra
 L
. 
(N
iz
ip
(A
lt
ın
d
a
ğ
))
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
if
e
ra
 L
. 
(N
u
r 
D
a
ğ
ı)
 
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
if
e
ra
 L
. 
(S
o
f 
 D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 i
n
fe
c
to
ri
a
 s
u
b
s
p
. 
b
o
is
s
ie
ri
.
(H
u
z
u
rl
u
 Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 i
n
fe
c
to
ri
a
 s
u
b
s
p
. 
b
o
is
s
ie
ri
(N
u
r 
D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 i
n
fe
c
to
ri
a
 s
u
b
s
p
. 
b
o
is
s
ie
ri
(S
o
f 
 D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 i
th
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(B
u
rç
 (
D
u
ra
n
ta
ş
))
Q
u
e
rc
u
s
 i
th
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(H
u
z
u
rl
u
 Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 i
th
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(N
iz
ip
 (
A
lt
ın
d
a
ğ
))
Q
u
e
rc
u
s
 i
th
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(S
o
f 
 D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 i
th
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(Y
a
v
u
z
e
li
 (
S
a
ra
y
m
a
ğ
a
ra
))
Ort. Meyvenin Kupulalı Ağırlığı (gr)
Ort. Meyvenin Kupulasız Ağırlığı (gr)
 
ġekil 3: Palamutların kupulalı ve kupulasız ağırlıkları 
 
Gaziantep  ili  ve  çevre  ilçelerinden  toplanan  Quercus  L. 
türlerine ait tohumlar Gaziantep Üniversitesi Botanik Bahçesine 
Eylül-Aralık 
aylarında 
ekilmiştir. 
Ekilen 
tohumların 
çimlenmeleri  gözlenmiş  ve  elde  edilen  çimlenme  sonuçları 

 
200 
incelendiğinde  türlerin  çimlenme  sonuçları  arasında  büyük 
farklılıklar  bulunmuş  olup  bu  oranlar  %14-  %100  arasında 
değişmektedir. 
Tablo  3.2‟de  görüldüğü  gibi;  farklı  alanlardan  toplanmış  -
Quercus  brantii  Lindley.  ,  Quercus  ithaburensis  Decne.  subsp. 
macrolepis. (%100) , en iyi çimlenme oranı , Quercus coccifera 
L. İse (%14-15) en az çimlenme oranı göstermişlerdir.  
Tablo  2‟de  görüldüğü  gibi;  Gaziantep  ilinin  farklı 
bölgelerinden  toplanmış  Quercus  infectoria  subsp.  boissieri. 
(%73-98), Quercus brantii Lindley. (%96), -Quercus cerris var. 
cerris. (%95)- -Quercus ithaburensis Decne. subsp. macrolepis. 
(%72-95),  ve  Quercus  coccifera  L.  (%14-85),  çimlenme  oranı 
göstermişlerdir. (Şekil 3.1.). Quercus coccifera L. türünde 2002 
ve 2003 yılında ekimler yapılmış fakat çimlenme sonucu düşük 
çıkmıştır.  
72%
100% 96% 95%
87%
14%
66%
15%
85%
39%
73%
95%
98%
100%
72%
100%
85%
95%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
Q
u
e
rc
u
s
 b
ra
n
tii
 L
in
d
le
y
 (
H
u
z
u
rl
u
 Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 b
ra
n
tii
 L
in
d
le
y
 (
N
iz
ip
 (
A
ltı
n
d
a
ğ
))
Q
u
e
rc
u
s
 b
ra
n
tii
 L
in
d
le
y
 (
Y
a
v
u
z
e
li
(S
a
ra
y
m
a
ğ
a
ra
))
Q
u
e
rc
u
s
 c
e
rr
is
 v
a
r.
c
e
rr
is
 (
H
u
z
u
rl
u
Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 c
e
rr
is
 v
a
r.
c
e
rr
is
 (
N
u
r 
D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
. 
(B
u
rç
(D
u
ra
n
ta
ş
))
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
. 
(H
u
z
u
rl
u
 Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
. 
(N
iz
ip
 (
A
ltı
n
d
a
ğ
))
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
. 
(N
u
r 
D
a
ğ
ı)
 
Q
u
e
rc
u
s
 c
o
c
c
ife
ra
 L
. 
(S
o
f 
 D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 in
fe
c
to
ri
a
 s
u
b
s
p
. 
b
o
is
s
ie
ri
.
(H
u
z
u
rl
u
 Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 in
fe
c
to
ri
a
 s
u
b
s
p
. 
b
o
is
s
ie
ri
 (
N
u
r
D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 in
fe
c
to
ri
a
 s
u
b
s
p
. 
b
o
is
s
ie
ri
 (
S
o
f 
D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(B
u
rç
 (
D
u
ra
n
ta
ş
))
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(H
u
z
u
rl
u
 Y
a
y
la
s
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(N
iz
ip
 (
A
ltı
n
d
a
ğ
))
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(S
o
f 
 D
a
ğ
ı)
Q
u
e
rc
u
s
 it
h
a
b
u
re
n
s
is
 D
e
c
n
e
. 
s
u
b
s
p
.
m
a
c
ro
le
p
is
. 
(Y
a
v
u
z
e
li 
(S
a
ra
y
m
a
ğ
a
ra
))
 
ġekil 4: Çimlenme Oranları 

Tablo 2: Tohum örneklerinin toplandığı yer, ekim ve çimlenme tarihleri ve çimlenme yüzdeleri 
 
Türler 
Tohumun 
Toplandığı Yer 
Ekim Tarihi 
Çimlenme 
Tarihi 
ÇimlenmeYüzdesi 
(%) 
Quercus brantii 
Lindley 
Huzurlu Yaylası 
07.11.2002 
21.05.2003 
%72 
Nizip (Altındağ) 
21.10.2002 
29.04.2003 
%100 
Yavuzeli 
(Saraymağara) 
21.11.2002 
21.04.2003 
%96 
Quercus cerris 
var.cerris 
Huzurlu Yaylası 
28.10.2002 
11.05.2003 
%95 
Nur Dağı 
07.10.2002 
21.05.2003 
%87 
Quercus coccifera 
L. 
Burç (Durantaş) 
08.11.2002 
29.04.2003 
%14 
Huzurlu Yaylası 
07.11.2002 
21.05.2003 
%66 
Nizip (Altındağ) 
19.10.2002 
07.05.2003 
%15 
Nur Dağı 
07.10.2002 
11.05.2003 
%85 
Sof Dağı 
22.10.2002 
08.05.2003 
%39 
Quercus 
infectoria subsp. 
Boissieri 
Huzurlu Yaylası 
28.10.2002 
21.05.2003 
%73 
Nur Dağı 
07.10.2002 
11.05.2003 
%95 
Sof Dağı 
08.10.2002 
07.05.2003 
%98 
Quercus 
ithaburensis 
Decne. subsp. 
macrolepis. 
Burç (Durantaş) 
08.11.2002 
29.04.2003 
%100 
İslahiye 
07.11.2002 
11.05.2003 
%72 
Nizip (Altındağ) 
19.10.2002 
21.04.2003 
%100 
Sof Dağı 
08.10.2002 
07.05.2003 
%85 

 
202 
Yavuzeli 
(Saraymağara) 
08.11.2002 
29.04.2003 
%95 

 
ġekil  5:  Quercus  L.  türlerine  ait  toplanılmış  tohumlar;  A:  Quercus 
brantii  Lindley,  B:  Quercus  cerris  var.  cerris,  C:  Quercus  coccifera 
L,  D:  Quercus  infectoria  Olivier,  E:  Quercus  ithaburensis  Decne. 
subsp. Macrolepis 
 

 
204 
Yaptığımız  analizler  sonucunda  Quercus  coccifera  L.‟nın 
düşük  çimlenme  oranı  göstermesinin  nedeni  toplanan  tohum-
ların  olgunluk  durumları  ile  açıklanabilmektedir.  Ç  alışma 
sonucunda  toplanılan  tohumların  olgunluk  derecelerinin  düşük 
olduğu anlaşılmaktadır. 
İncelediğimiz 
örneklerin 
tohumlarının 
morfolojik 
şekillenmesine,  formalaşmasına,  ağırlık  ve  ölçülerine  aynı 
bölgenin  farklı  alanları  büyük  ölçüde  etki  göstermediği 
görülmüştür. Bu nedenle ortaya konulan farklılıkların örneklerin 
kendi  biyoekolojilerinden  kaynaklanan  kalıtsal  özelliklerin  bir 
sonucu olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. 
Sonuçlar  dikkatle  incelendiğinde  farklı  bölgelerden  toplanılan 
aynı türe ait tohumlar üzerine çevre faktörlerinin önemli bir etkisinin 
olmadığı  görülmüştür.  Bunun  yanında  incelenen  türler  arasındaki 
farklılıkların alınan örneklerin bulunduğu çevre içerinde etkin ekolojik 
faktörlerin  etkisi  ile  kazandıkları  kalıtsal  özelliklerden  kaynakladığı 
düşünülmektedir. 
 
KAYNAKLAR 
1.Agamirov  Ü.M.(1964).  Azerbaycanın  Agac  ve  Çalıları. 
Azerbeycan Bilimler Akademisi Basımevi.Bakü 
2.Altınayar,  G.  1987.  Bitki  Bilimi  Terimleri  Sözlüğü,  DSİ  Basım 
ve FotFilm İşletme Müdürlüğü Matbaası, Ankara. 
3.Baytop, A. 1998. Botanik Kılavuzu, İstanbul Univ. Yay. No: 
4058, İstanbul. 
4.Davis, P.H. 1972. Flora of Turkey and the East Aegan Islands, 
V:7, Edinburg Üniversitesi Matbaası, Edinburg. 
5.  Fyododorov  A.A.  (1949).  Talış  bölgesinde  Quercus 
castanelifolia‟nın  kullanılması.  U.S.S.R.  Bilimler  Akedemisinin 
Yayınları. Seri 5. Leningrad. 

 
205 
6. Hedge, İ.C., Yaltırık, F. 1982. The Genus Quercus L. in Davis 
Flora of Turkey and The East Aegan Islands, 7:659-683, Edinburgh. 
7. Kayacık, H. 1977. Türkiye Meşe Ormanlarına Toplu Bakış ve 
Bunların  Geleceği  Hakkında  Düşünceler.  İ.Ü.  O.  F.  Dergisi,  seri  B, 
sayı 2, ss.32-40, İstanbul. 
8.  Post,  G.  E.  1932.  Flora  of  Syria,  Palestine  and  Sınai, 
From  taurus  to  Ras  Muhammed  and  from  Mediterranean  sea  to 
The  Syrian  Desert  (2nd.ed.  revised  by  J.E.  Dinsmore),  American 
Press, Beirut. 
9. Stearn, W.T., 1967. Botanical Latin, P. 566, Edinburg. 
10. 
Vasilçenko 
İ.,1960. 
Agac 
ve 
Çalı 
Bitkilerinin 
Çimlendirilmesi. M.-L.SSSR Bilimler Akademisinin Basınevi.301s. 
 
 

 
ZEYNALOV Y., ĠSKENDER E., FIRAT  S
*
.,  
ĠNCĠK F. N.,* YAYLA  F.,*   FARZALĠYEV V. 
 
GAZĠANTEP ÜNĠVERSĠTESĠ BOTANĠK 
BAHÇESĠNE ĠNTRODUKSĠYONU YAPILAN 
PĠNUS L. TÜRLERĠNĠN ÇĠMLENME VE 
BÜYÜME ÖZELLĠKLERĠNĠ TESPĠTĠ  
Bu  çalışma  Gaziantep  Üniversitesi  Botanik  Bahçesin‟de 
introduksiyonu  yapılan  Pinus  brutia  Ten.,  Pinus  nigra  Arn. 
subsp.  pallasiana  (Lamb.)  Holmboe.,  Pinus  halepensis  Mill., 
Pinus  pinea  L.,  Pinus  elderica  Medw.,  Pinus  pinaster  Ait., 
Pinus  radiata  D.  Don.  ve  P.    sylvestris  L.  subsp.  hamata 
(Steven) 
Fomin 
türlerinin 
biyoekolojik 
özelliklerinin 
incelenmesi  üzerine  yapılmıştır.  Doğadan  ve  Kültüre  alınmış 
bitkilerden  elde  edilen  tohumların  ekimi  Mart- Nisan  aylarında 
yapılmış  ve  çimlenme  özellikleri  incelenmiştir.    Çimlenme 
oranları  %3,5  ila  93,3  arasında  değişmektedir.  İntroduksiyonu 
yapılan türlerin kök ve gövde gelişimleri gözlemlenmiştir. En iyi 
kök gelişimini P. pinaster Ait. (30 cm), ey iyi gövde gelişimini 
P. halepensis Mill. (64 cm)‟in gösterdiği gözlemlenmiştir. 
Pinus L. türleri iğne yapraklara sahip ağaçlardır. Yapraklar 
kısa  sürgün  uçlarında  2,  3  veya  5‟li  kümeler  halinde 
bulunmaktadır.  Herdem  yeşil  olmaları  sebebi  ile  park  ve 
bahçelerin süslenmesinde tercih edilmektedirler.  
                                           
*
 
Gaziantep Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, 27310, 
Gaziantep, Türkiye
 

 
207 
Gymnospermae  altında  önemli  bir  cins  olan  Pinus  L. 
üyeleri  Kuzey  Yarım  Kürede  geniş  bir  yayılış  alanına  sahiptir. 
Günümüzde  105  civarında  tür,  birçok  varyete  ve  formları 
bulunmaktadır (Kayacık, 1980). Ülkemizde doğal olarak 5 türü 
bulunmaktadır.  Ülkemiz  ormanlarında  bulunan  çamların 
kapladığı  alan  önemli  bir  yere  sahiptir.  Toplam  orman 
alanlarının % 38,5‟ini kaplar ki bu yaklaşık 7.800.000 hektardır 
(Kayacık, 1980). 
Pinus L. türlerinin toprak istekleri çok geniş olması sebebi 
ile kayalık bölge topraklarından kumlu, balçıklı topraklara kadar 
çeşitli  toprak  tiplerinde  gelişme  göstermektedir.  İklim  toleransı 
yüksek  olan  bu  bitkiler  Alp  Dağlarının  bozkırlarında  görülen 
kurak ve soğuk iklimden, Akdeniz de görülen sıcak iklime kadar 
geniş  bir  yelpazesinde  gelişebilmektedirler.  Toprak  ve  iklim 
toleranslarının bu kadar geniş olması sebebi ile çorak alanlarının 
ağaçlandırılmasında tercih edilen bitkilerin başında gelmektedir.  
Pinus  L.  türlerinin  kökleri,  toprağın  içine  doğru  iyi  bir 
gelişme göstermesi, yan köklerinin çok sayıda olması ve toprağa 
iyi  tutulması  ile  karakterize  edilmiştir.  Bu  özelliğinden  dolayı 
erozyonla mücadelede kullanılmaktadır.  
Pinus  L.  türlerinin  gövdeleri  düzgün  ve  uzun,  odunu 
dayanıklı  ve  işlenebilir  şekilde  olmaktadır.  Telefon,  telgraf  ve 
maden  direği,  inşaat  malzemesi,  yakacak  odun  ve  çıra  olarak 
kullanılmaktadır.  
Ağaçların  sürgününden,  çiçeğinden  ve  tohumundan  elde 
edilen terebentin, çam esansı ve çam katranı gibi önemli ürünler 
sanayide geniş olarak kullanılmaktadır.  
Bu  çalışmada  bazı  Pinus  L.  türlerinin  introduksiyonları 
yapılarak  biyoekolojik  özelliklerinin  tespit  edilmesi  ve 

 
208 
Gaziantep  Üniversitesi  Botanik  Bahçesinde  bir  koleksiyonu  ile 
gen kaynağının oluşturulması amaçlanmıştır.  
Gaziantep  Üniversitesi  Botanik  Bahçesinin  bulunduğu  il 
olan  Gaziantep,  Akdeniz  yağış  rejimi  özellikleri  gösterir. 
Alansal  genişlik  ve  iklim  farklılıkları  ilin  ekolojik  yapısında 
önemli  değişiklikle  sebep  olmaktadır.  Gaziantep‟in  İslahiye, 
Oğuzeli  ve  Nizip  ilçelerinin  birçok  kesimleri  mutedil  iklimi 
sahiptir.  İlin  kuzeydoğu  (Araban-Yavuzeli),  Sof  dağı  ve 
Gaziantep  yaylasının  yüksek  kesimlerinde  iklim  daha  serttir. 
Dona ve kışın kar yağışına rastlanır (Anonim, 1999).  
Gaziantep  ilinde  iklim,  topoğrafya  ve  ana  madde 
farklılıkları  nedeniyle  farklı  toprak  grupları  ortaya  çıkmıştır. 
Bunlar alüvyal topraklar, organik topraklar, kolüviyal topraklar, 
kırmızı  kahverengi  Akdeniz  toprakları,  kırmızı  kahverengi 
Akdeniz  toprakları,  kahverengi  orman  toprakları,  bazaltik 
topraklar,  kırmızı  kahverengi  topraklar,  kahverengi  topraklar 
şeklindedir (Anonim, 1972).