AZƏrbaycan: MÜSTƏQİL İslam və DÖVLƏT
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
D. T ÜRKİYƏ Ölkənin dünyavi modelinə ən münasib hesab olunduğuna görə Türkiyə mənşəli sünni İslam Azərbaycanda kök salmışdır. “Türkiyədə mövcud olan İslam Azərbaycan dövlətinin dünyavi modeli ilə uzlaşan yeganə İslam cərəyanıdır” – DQİDK-ın sabiq sədri Rafiq Əliyev belə hesab edir. 90 3,000-dən artıq insan Cümə namazı üçün Bakıdakı Türk Məscidinə toplaşır. Türkiyə mənşəli sünni İslam ölkənin şimal bölgələrində də yayılır və burada artıq daha çox insan müntəzəm şəkildə ibadət üçün rəsmi məscidlərə üz tutur. Dini məsələlər üzrə Azərbaycan Türkiyə ilə əməkdaşlıq aparır: Türkiyənin Diyanet İşleri Başkanlığı (Dini Məsələlər üzrə Katiblik) Türk mənşəli İslamın xaricdə təşviq etmək mandatına malikdir. Türkiyə səkkiz məscidin inşasını maliyyələşdirib, ruhanilərə təlim keçir və İslam məktəb və universitetlərində təhsil almaq üçün təqaüd ayırır. Türkiyənin dəstəyilə Bakı Dövlət Universitetində ilahiyyat fakültəsi təsis olunmuşdur və Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərinə türkiyəli müəllimlər göndərilmişdir. 91
göstərən kanaldır, Böhran Qrupunun müsahibəsi, Lənkəran sakini, Lənkəran, oktyabr 2007; və “İran Diplomatı Azərbaycanda Tehran tərəfindən separatizmin təşviq olunmasını inkar edir”, Day.az, 11 yanvar 2007. 88 Hər iki ölkə azlıq məsələsini qabarda bilər. İranda iyirmi milyon Azərbaycan mənşəli insan yaşayır. Azlıqlar arasında mübarizədə din kiçik rol oynayır. 89 Qrup 2007-ci ilin yanvarında həbs olunub və ictimayyət üçün bağlı məhkəmədə mühakimə olunmuşdur. Prokurorluq iddia edirdi ki, onlar höküməti devirmək və Şəriət qanunlarını (İslam qanunlarını) bərqərar etmək istəyirdilər. Dadaşbəyli on dörd il, digərləri isə iki ildən on dörd ilədək azadlıqdan məhrum edilmişdir. “Azərbaycan: İslamçıların Məhkəməsi İranla Münaqişə üçün Zəmin Yaradır”, RFE/RL, 9 oktyabr 2007; və
“Azərbaycan ‘Səid Dadaşbəyli’ qrupu ilə əlaqədar İrandan izahat gözləyir”, Day.az, 24 dekabr 2007. 90 B. Balcı, “Azərbaycanda İslamın dirçəlişi”, CERI araşdırmaları (Paris, 2007). 91 DQİDK-nın www.addk.net/aze/articles/turkiye.html və Diyanətin www.diyanet.gov.tr/turkish/default.asp internet Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 10
Türkiyə hökümətindən müstəqil olaraq, Nurçu qruplar Azərbaycanda çalışan iş adamları vasitəsilə pulsuz dini ədəbiyyat paylayır. Hökümət onların fəaliyyətini ehtiyyatla izləyir. Onlar arasında Fətullah Gülen hərəkatı 92 əsas diqqətini təhsilə yönəldib və özəl şirkət tərəfindən himayə olunur.
93 Bu hərəkat böyük nüfüz qazanmış turk litseylərini və Bakı Qafqaz Universitetini idarə edir. 94 Müəllimlər Türkiyə mənşəli İslamı şagirdlər arasında yayırlar. “Yaxşı xatırlayıram ki, onlar bizdən xahiş etmədən belə, ibadət etməyimizə necə nail oldular”, – keçmiş şagirlərdən olan Tengiz söyləyir. “Məktəbdə yaşça böyük olan şagirdlər var idi ki, onlar da namaz qılırdı; biz onları nümünə kimi qəbul edib, hər şeyi onlar kimi etməli idik. Beləliklə, biz də ibadət etməyə başladıq!”. 95
səhifəsinə bax. Türk İlahiyyət Fakultəsi Bakıda 1992-1993- cü illərdə açılmlşdır. Hazırlıq kursları İzmirdə, Dokuz Eylul Universitetində keçirilir. İlk məzunlar 1996-1997-ci illərdə olmuşdur. Bakı Türk Ali Məktəbi eyni fakultədə açılmış və dini təhsil verən digər Ali Məktəb 1994-1995-ci illərdə Naxçıvanda fəaliyyətə başlamışdır. Hər il ilahiyyət fakultəsində 200-ə yaxın tələbə və Bakı Ali Məktəbində 300- ə yaxın şagird oxuyur. Məzunlar “İlahiyyətçi və Ərəb dili müəllimi” diplomu alırlar, www.ceebd.co.uk/ceeed/un/az/ az003.htm. Türkiyəli müəllimlər Bakının beş rayonunda, Abşeron, Balakən və Saatlı rayonunun iki kəndində və Yevlax, Qusar, Xaçmaz, Zaqatala və Ağdaşda, hərəsində bir nəfər olmaq şərtilə, işləyir. Onlar dini təbliğ edə bilməz, yeganə “əhalinin suallarına cavab” verə bilərlər və onların fəaliyyəti ciddi izlənir. Böhran Qrupunun müsahibəsi, Turk müəllimlər, Azərbaycanın şimal bölgəsi, oktyabr 2007. 92 Nurçu hərəkatı 1873-ci ildə dünyaya gələn və uzun illər ərzində dünyavi Atatürkçü Türkiyədə dini oyatmağa çalışan Səid Nursi tərəfindən təsis edilib. O, Nur Məktubu (Risale i Nur) adlı və 600 səhifədən ibarət Quranın şərhinin (təfsirinin) müəllifidir. 1960-ci ildə onun vəfatından sonra, hərəkat parçalanmışdır. Fətullah Gülenin rəhbərlik etdiyi əsas qollardan biri təhsil vasitəsilə fəlsəfənin aşılanmağını təşviq edir. 1938-ci ildə anadan olan Gülen klassik dini təhsil almiş və rəsmi ruhani kimi işləyəndən sonra təhsil və gənclər üçün yay kursları ilə məşğul olmuşdur. Fətullahçıların Qafqazda və Mərkəzi Asiyada ilk missiyaları Sovet İttifaqının süqutundan bir müddət əvvəlki dövrdə başlanmışdır. 1971-ci ildə İslamçı fəaliyyətə görə üç illik həbs olunmuş, 1996-ci ildə dövlətə qarşı çevrilişə təhrik etməkdə ittiham olunmuş Gülen ABŞ-a köçmüş, lakin 2006- cı ildə bəraət qazanmışdır. Balcı, “İslama giriş”, eyni mənbədən, səh. 85-92. 93 Çağ Öğretim Işletmeleri A.Ş., Era Teaching Companies Ltd., see http://cag.edu.az. 94 On orta məktəb və hazırlıq kursları, bir ibtidai məktəb, qimnaziya və universitetin (Qafqaz University) hər biri əsasən İngilis dilində tədris edir və, Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş, Qərb (Türkiyə) və dünyavi tədris proqramları ilə təhsil verir. 95 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Tengiz (əsl adı deyil), Fətullah Gülen məktəbinin sabiq şagirdi, Bakı, sentyabr 2007. Lənkəranda Şiə valideynlərin bəzisi uşaqların Fətullah Gülen məktəbində bir neçə ay oxuyandan sonra Sünni üslubu ilə namaz qılmasından narazılıq etmişlər. Böhran Həmçinin, digər əhəmiyyətli qurum Azərbaycan Gənclərinin Yardım Fondudur ki, o da Dağlıq Qarabağ köçkünlərinə yardım göstərir. Sözügedən fond Türkiyə mənşəli dini rəhbər Osman Nuri Topbaş tərəfindən yaradılmış və Bakı İslam Universitetinin Zaqatala filialının və Məscidin tikintisinə vəsait ayırmışdır. 96
özəl fondların himayə etdikləri təşkilatlar arasında münasibətlər birmənalı deyil. Fətullah Gülənin fəaliyyəti Türkiyədə 2006-cı ilə gədər qadağan idi, bununla belə bu fəaliyyət Türkiyənin Mərkəzi Asiya və Qafqazda mədəni və dini təsirini yaymaqdadır. 97 Bununla belə, son aylarda Türkiyə mənşəli sünni İslamı təbliğ edən fəaliyyətlərə, xüsusi olaraq Nurçu qruplara, Bakının təzyiqləri artmışdır. 98
2007-ci ilin aprelində dini dərslər təşkil etdiyinə görə və hakimiyyət tərəfindən fərqli düşünənləri sıxışdırmaq üçün geniş istifadə olunan, “polisə müqavimət” 99 maddəsi əsasında iki nurçu Yevlax rayonunda saxlanılmışdır. Nurçu fəlsəfəsinə yaxın müstəqil imamın cənubda keçirdiyi Quran kursları 2007-ci ildə bağlanmışdır. 100
2007-ci ilin noyabr ayında QMİ-nin rəhbəri Şeyxülislam “radikal vəhhabi, nurçu və digər cinayətkar qrupların müqəddəs İslama zərər vurur” kimi təəcüb doğuran bəyanat vermiş və buna əsasən vəhhabiləri və nurçuları Azərbaycanda “arzu olunmayan” adlandırmışdır. 101
dilə gətirmişdir, ancaq bu nurçularla vəhhabiləri eyni sıraya qoyan ilk belə bir rəsmi bəyanat idi. 2008-ci ilin yanvarında yerli mətbuat 2007-ci ildə qeyri-qanuni dini təbliğat apardığına görə Türkiyə siyasətçisi Mehmet Harun Kayaçının həbsi haqqında məlumat yaymışdır. 102
Qrupunun müsahibəsi, Hüseyn (əsl adı deyil), Lənkəran sakini, Lənkəran, oktyabr 2007. 96 İslam Universiteti Bakı Dövlət Universiteti və Bakı Qazfqaz Universitetindən fərqli birisidir . 97 Balcı, “İslama giriş”, eyni mənbədən, səh. 91- 95. 98 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Nurçu fəlsəfəsinə yaxın olan müstəqil Sünni imam, oktyabr 2007. 99 “Azərbaycanın Yevlax rayonunda nurçular həbs olunub”, Day.az, 27 aprel 2007. 100
Böhran Qrupunun müsahibəsi, nurçu fəlsəfəsinə yaxın olan müstəqil sünni imam, oktyabr 2007. 101 “Şeyx Vəhhabilik və Nurçuluğa qarşı mübarizəyə çağırır”, Zerkalo, 17 noyabr 2007; və “Radikal vəhhabilər və nurçular İslamın adına ləkə gətirir: Şeyxülislam”, Trend xəbərlər agentliyi, 26 noyabr 2007. 102
R. Cəfərov, “Azərbaycanda həbs olunan Türk siyasətçisi qonşu ölkənin hüquq-mühafizə orqanlarına təhvil verilə bilər”, Exo, 26 yanvar 2008.
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 11
MÜSTƏQİL MÜSƏLMAN İCMALARI Sayının az olmasına baxmayaraq rəsmi məscidlərdən daha çox dindar cəlb etməyə müvəffəq olan və, bəzi hallarda, artıq adları çəkilən xarici təşkilatlarla əlaqəli olan, müstəqil dini qruplardan Azərbaycan höküməti narahatdır. Müstəqil müsəlman icmaların əksəriyyəti Şeyxulislam Allahşükür Paşazadə tərəfindən idarə olunan QMİ-nin dini hakimiyyətini tanımır və, bu icmaların yalnız bir neçəsi qeydiyyatdan keçməyə müvəffəq olub. Müstəqil İslamı əsasən İlqar İbrahimoğlunun başçılıq etdiyi Cümə Məscidi ilə əlaqəli şiə icmasına və Əbu Bəkr məscidinin axundu Qamət Süleymanovun rəhbərlik etdiyi sələfi icmasına bölmək olar. Bir neçə digər kiçik icma özlərinin yaratdığı ibadət evlərində və şəxsi mənzillərdə görüşürlər. Müstəqil sufi və ya nurçu qruplar da, həmçinin fəaliyyət göstəririr və hökümət tərəfindən sıxışdırmarların qurbanı olduqlarını iddia edirlər. A. S ƏLƏFİ Q RUPLAR Tez-tez təhqiramiz şəkildə “vəhhabi” adlandırılan sələfilərin sayı xüsüsilə Bakıda və ölkənin şimalında davamlı şəkildə artmışdır. Ümumi götürsək, şimaldakı sələfilər İslama münasibətdə daha radikal yanaşmaya meyllidirlər. 1. Bakı Qamət Suleymanov Mədinədə təhsil almış mötəbər bir imamdır və 1998-ci ildən Əbu Bəkr məscidinə rəhbərlik edir. Məscidinin İİDC-nın dəstəyi ilə inşa edilməsinə baxmayaraq, Qamət Süleymanov həmin hərəkatla artıq əlaqələrin olmadığını deyir. Məscidin 2002-ci ildə qeydiyyatdan keçməsinə baxmayaraq, Süleymanov QMİ tərəfindən təsdiqlənməmiş, lakin ona dözümlə yanaşılır və o məscid camaatı tərəfindən seçilmiş faktiki imam kimi fəaliyyət göstərir. 103 O,
siyasətdən uzaq olduğunu iddia edir və xütbələrində tərəfdarlarını höküməti tənqid etməməyə çağırır. Hər cümə günü böyük sayda saqqallı gənc artıq ziyarətçilər üçün balacalaşan məscidin içində və çölündə ibadət edirlər. 104
Həftə ərzində isə bir çox
103 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Qamət Süleymanov, Bakı, yanvar 2008. Məscid icması imamı seçə bilər, lakin QMİ-nin o şəxsi təsdiq etmək hüququ vardır. 104 Süleymanov deyir ki, mühüm dini mərasimlərdə 12,000 insanı yerləşdirə bilən məsciddə, həftə ərzində 7,000 inanclı ibadət edir, “Əbu Bəkr dini icmasının rəhbəri Qamət Süleymanov: mən Vəhhabi deyiləm”, Today.az, 30 avqust 2006. insan gündəlik namazlarını burada qılır. Məscidin zirzəmisi tünd geyimli və nigablı qadınlar üçün ayrılıb. Süleymanovun ardıcıllarından bəziləri İçəri Şəhərdə yerləşən və daha da kiçik olan Ləzgi məscidində ibadət edirlər ki, burada da hər cümə yüzlərlə adam, onların arasında azərbaycanlı, çeçen, türk və ərəb, küçədə, xalçaların üzərində namaz qılırlar. Hər iki məsciddə təsiredici dindarlıq hiss edilir. Əbu Bəkr icmasının gənc üzvü belə deyir: “Bu cür pak inanclılarla bərabər olmaq dini daim öndə saxlamağa kömək edir”
105 Cavan kişi və qadınların bir çoxu Bakının rusdilli ziyalı təbəqəsini təmsil edir: sələfi ədəbiyyatının xeyli hissəsi yalnız rus dilində mövcuddur. Əbu Bəkr məscidinə nə səbəbdən gəlməsi sualına İlahə belə cavab verir: Allah bizi İslam yoluna istiqamətləndirir. Bir neçə il əvvəl mən daxili boşluq hiss etdim. Əbu Bəkr məscidi haqqında çox eşitmişdim və bir gün ora getdim. Mətbuatda hamının yazdığına əks olaraq burada terrorçular deyil, ağıllı və yaxşı təhsil almış insanları görməyimə təəcübləndim. Sonra bu məscidə daha müntəzəm getməyə başladım və daha çox ədəbiyyat oxudum. Bu məsciddə mənə İslamın dolğun əsaslarını oyrətdilər. 106
Əbu Bəkr məscidinə gələnlərin ictimai ünsiyyət imkanları və bura gələn dindarların gənc olması buranı çox cəlbedici edir və, bir çoxlarının etiraf etdiyi kimi, sələfiliyə qoşulmaq qərarını verərkən bu amil həlledici rol oynamışdır. “Yaşlı imamlardan ölüm qoxusu gəlir. Onlar yalnız yas mərasimlərinə yarayır və onların məscidlərinə yalnız yaşlılar gedir. Mən onlara müraciət etdikdə, heç bir suallımı cavanladıra bilmədilər”, deyə İlahə əlavə edir. Siyası baxışlardan daha çox şəxsi motivasiya bir çoxlarını sələfiliyə cəlb edir. Süleymanovun digər gənc tərəfdarı Dilbər buna belə yanaşır: “Bilirsiniz, mənim ailəm, azyaşlı oğlum, işim var və digər şeylər, xüsusilə də siyasət haqqında, düşünməyə vaxtım yoxdur”.
107 İlahə əlavə edir ki: “Sünnədə yazılıb ki, əgər hökümət inanclılara hörmət edirsə, bizim hakimiyyətə qarşı çıxmaq haqqımız yoxdur”. Qamət Süleymanov dəfərərlə bunu öz tərəfdarlarına söyləyir.
105 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Əbu Bəkr icmasının üzvü, Bakı, sentyabr 2007. 106
Böhran Qrupunun müsahibəsi, İlahə (əsl adı deyil), Əbu Bəkr icmasının üzvü, Bakı, sentyabr 2007. 107 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Dilbər (əsl adı deyil), Abu Bəkr icmasının üzvü, Bakı, sentyabr 2007. Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 12
Azərbaycanın Şimal bölgəsi İddialara görə Səudiyyə humanitar təşkilatının dəstəyilə 1990-cı illər ərzində şimal bölgəsindəki şəhələrdə onlarla azərbaycanlı sələfiliyə üz tutmuşdur. Yerli sakinlər və polis deyir ki, son illərdə onların sayı nəzərəçarpacaq qədər azalıb. Şəki, Zaqatala, Balakən, Qusar və Quba məscidlərində bir neçə saqqallı gənc ibadət edir və digərlərin şübhəli baxışlarına məruz qalırlar. Adətən onlar ayrıca bir məsciddə ibadət edirlər. Qubada, hətta şiə məscidində namaz qılırlar, lakin sələfilərdən biri belə bir münasibət bildirdi: “biz, əslində, ora gedə bilərik, lakin onların divarlarında Peyğəmbərin və İmam Əlinin təsvirləri bizim üçün qəbulolunmazdır”. 108
bölgələrdə missionerlər, ilkin olaraq, ağsaqlları sələfiliyə çevirmişdilər. 109 “Mən İslamı nənəmdən öyrənmişəm. Lakin, müstəqillikdən sonra biz yeni ədəbiyyat, Quranın yeni tərcümələri əldə etdik. Bunları oxuduqdan sonra, başa düşdüm ki, nənəmin ibadət tərzi düzgün deyildi!” – öz şəhərində “vəhhabi” sayılan ağsaqqal deyir. “Mən özümü ‘vəhhabi’ saymıram. Mən sünniyəm və yeganə həqiqət Qurandır. Mən pirlərə ziyarəti səhv sayıram, lakin burdakı türk müəllimləri bunu məqbul sayır. Mən onlarla heç vaxt bu barədə mübahisə etməmişəm”. 110
Gənc sələfilərin əksəriyyəti nəinki İslamda tələb olunan qaydaları bilir, onlar həmçinin, Quranı yaxşı öyrəniblər. Şimal şəhərlərin birində Əfəndi adlı şəxs deyir ki, “Azərbaycanda təhsilli adamlar İslamda haqq-ədaləti axtarır. Əbu Bəkr məscidindəki insanlar oxşar istəyə malikdir”. 111
Şimal bölgələrində yaşayan Sələfilər şəhərdə yaşayan, təhsilli ziyalı təbəqəsinə mənsub olmamaqları səbəbindən Bakıdakılardan fərqlənir. 112 Süleymanovun
108 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Sələfi, Azərbaycanın şimal bölgəsi, oktyabr 2007. 109 Hər kəndin böyük nüfuza malik ağsaqqallar var. Azərbaycanın şimal bölgəsində ağsaqqalar dini ənənələrin canlı yaddaşıdır ki, sonradan da, o bilikəri gənc nəsillərə ötürürlər. Xarici missionerlər, ilk olaraq, ağsaqqallarla əlaqə qurub, onların bir neçəsini Sələfiliyə qovuşdurmuşdur. 110 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Sələfiliyə çevrilən yaşlı, Azərbaycanın şimal bölgəsi, sentyabr 2007. Sələfilər və Siələr pirlərin dini əhəmiyyəti məsələsində razılaşmırlar. Sələfilər iddia edir ki, yalnız Peyğəmbər müqəddəs sayıla bilər; Azərbaycandakı Şiələr və bir qism Sünnilər isə Peyğəmbərin qohumlarının məzarlarını və pirlərini müqəddəs yer sayır. 111 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Əfəndi (əsl adı deyil), Azərbaycanın şimal bölgəsi, sentyabr 2007. 112
Böhran Qrupunun müsahibəsi, DQİDK-nın nümayəndəsi, Azərbaycanın şimal bölgəsi, sentyabr 2007. tərəfdarlarından fərqli olaraq, bu dindarlar siyasi fikirlərini açıq izhar edirlər. Əfəndi belə izah edir: Azərbaycan höküməti Quranın bəzi ayələrinə məhdudiyyət qoyur. 113 Birincisi, Quran buyurur ki, müsəlman varını bölüşdürməlidir. Bu hökümət isə bütün hər şeyi cibində saxlayır. İkincisi, hicablı qadın məktəbə gedə bilmir, və hətta şəkil çəkdirməyə qoymurlar. Bu ölkədə az sayda insan bilir ki, hökümət mafiya qrupu tərəfindən deyil, Allah tərəfindən nəzarət edilməlidir. Və bu hökümət istəmir ki, insanların bu haqda biliyi olsun. 114
Müxtəlif şəhərlərdən olmalarına baxmayaraq, onların bəzi düşüncələri oxşardır, və bu amil belə düşünməyə əsas verir ki, onlar görüşlər və ya elektron vasitələrlə fikir mübadiləsi aparır. Bununla bərabər, bir sıra müxtəlif qruplardan ibarət bu toplum yaxşı təşkilatlanmayıb və belə təsəvvür yaranır ki, hər bir şəxsin İslama fərdi yanaşması mövcuddur. Sələfiliyə münasibətdə əksəriyyəti Süleymanovun yanaşmasını bölüşür, lakin siyasi fikirlər də ifadə edənlər vardır. Əfəndi əlavə edir ki, “Siyasi fikir söyləyən kimi, onların (hökümətin) gözündə dönüb olursan ‘vəhhabi’ və onlar səni sıxışdırmağa başlayır”.
Öz icmasını qorumaq naminə siyasiləşməmək yolunu seçəndən sonra Qamət Süleymanovu bir sıra tərəfdarları kafir hökümətlə əməkdaşlıqda ittiham etdi. Əsasən Bakıda və şimal şəhərlərində olan dissidentlərə qarşı Süleymanov fətva verərək, onları xəvaric (Ərəb dilindən “xaric olunan”) adlandırdı. 115
“Onlar müsəlman Ummasına məxsusdurlar, lakin ona qarşı çıxırlar”. 116
Onlar mövcud hökümətə qarşı qiyam etməyi mümkün hesab edir və onlar kimi düşünməyənləri kafir sayır. 117
Xəvaric qrupların əksəriyyəti Sumqayıt, Şəki, Quba, Qusar, bəzi Bakı kəndləri və Bakının özündə yaşayır, lakin çoxları Zaqatala və Balakəni artıq tərk edib və hazırda Əbu Bəkr məscidini ziyarət etmirlər. 118 Şimal
bölgəsindəki şəhərlərdən birində yaşayan Ayaz belə
113 Ayə (həmçinin misra və ya sura adlandırıla bilər) Quranda təsbit olunmuş qaydadır. 114
Böhran Qrupunun müsahibəsi, Əfəndi (əsl adı deyil), Azərbaycanın şimal bölgəsi, sentyabr 2007. 115 Böhran Qrupunun müxbiri, Bayram Balcı, Bakı, noyabr 2007. 116
Q. Süleymanov, Rəhbərlərə Münasibət (Bakı, 2001), səh. 17.
117 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Qamət Süleymanov, yanvar 2008. 118
“Abu Bəkr dini icmasının rəhbəri Qamət Süleymanov: mən Vəhhabı deyiləm”, Today.az, 30 avqust 2006. Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 13
deyir: “Bilirsiniz, İslama döndükdən bir neçə il sonra insanları ayırd etməyi öyrənirsən. Danışığından bəzi insanların vəhhabiliyə qoşulduğunu hiss edirik. Onlar öldürməyə hazırdır. Onlar dindən kənar insanlardır”. 119
Ramil daha radikal inanclıdır və münasibəti belədir: “hər kəsin psixologiyasından asılıdır. Bəzi insanlar silah tutmaqda digərlərindən daha bacarıqlıdır”. 120
xəvaric olanları tanıyır və onları təhlükəli sayırlar. Buna səbəblərdən biri də, odur ki, polis dinc sələfiləri xəvariclərdən çox vaxt ayıra bilmir və nəticədə hər iki qrupu sıxışdırır. Xəvariclər açıq bəyan edir ki, Allah yeganə hakimdir və onlar kafir hökümətə hörmət bəsləyə bilməzlər. Onlar istəyir ki, Azərbaycan Şəriəti (İslam qanunu) qəbul etsin və bir qismi torpaq vergisi verməkdən imtina edir. 121
DQİDK-nın sədr müavininin dediyinə əsasən, “Bir-birlərini Qardaş adlandıran bu şəxslər İslam dövləti qurmaq istəyir. Onlarla razılaşmayanları pis müsəlman sayırlar”. 122 Böyük ehtimalla, onların dünyagörüşləri satqın saydıqları Süleymanov vasitəsilə deyil, Dağıstandan və ya İnternet vasitəsilə gələn təsirlər altında formalaşır. Onların Böhran Qrupuna dediklərinə görə, yaşam modeli kimi Dağıstanın Çabanmaxi, Karamaxi və Kadar kəndləri ola bilər. Bu kəndlərdə birinci və ikinci Çeçen müharibəsi arasında kiçik İslam dövləti qurmaq cəhdləri olmuşdur. Şimal bölgəsindən olan Kamran adlı xəvaric üçün “İslam sülh dini deyil, ədalət və qanun dinidir. Biz Qamət Süleymanova hörmət edirdik, lakin o,
onu tanımırıq. Biz bu hökümətə rüşvət vermək istəmirik”. 123
Şimal bölgələrində yaşayan digər Sələfilərin terrorçuluğun yanlış olaraq İslamla bağlanması narahat etdiyi vaxtda, Kamranı 11 sentyabr hücumları barəsində soruşanda o, belə bir cavab vermişdir: “terror hücumları günahsız qurbanlarla nəticələnibsə belə, bu insanların günahkar olub-olmamasına bir tək Allah qərar verə bilər”. Eyni zamanda o, müsəlman döyüşçülərlə həmrəyliyini ifadə edir: “Səhhətimə görə, mən Əfgənistanda döyüşlərə qoşula bilmirəm, lakin digər tərzdə kömək edirəm”. Əliyev hakimiyyəti
Böhran Qrupunun müsahibəsi, Ayaz (əsl adı deyil), Sələfi, Azərbaycanın şimal bölgəsi, sentyabr 2007. 120 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Ramil (əsl adı deyil), Sələfi, Azərbaycanın şimal bölgəsi, sentyabr 2007. 121
Böhran Qrupunun müsahibəsi, Süleymanovun əleyhdarı, Şəki, oktyabr 2007. 122 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Elçin Əsgərov, DQİDK- nın sədr müavini, Bakı, avqust 2007. 123
Böhran Qrupunun müsahibəsi, Kamran, xəvaric, Azərbaycanın şimal bölgəsi, noyabr 2007. barəsində o, belə deyir: “bü gün bir şey etməyin məqamı deyil. Onlar bizi çox fəal izləyir, indi biz heç nə edə bilmərik”. Xəvariclərin gələcəkdə tədricən radikal İslamçı qrupa çevrilməsi ehtimalı digər qruplara nisbətən daha böyükdür. Yuxarıda sözügedən Ceyşullah kimi kiçik radikal qruplaşmalar vaxtaşırı üzə çıxır və dövlət tərəfindən tərksilah edilir. Bununla belə, xəvaric sayıla bilən şəxslərin sayı 100 nəfərə çatmır. Onların özləri arasında böyük fərqlər mövcuddur və təşkilatlanmış vəziyyətdə deyillər. Bəzi icmalar digərlərindən daha radikaldır: Bəzi qruplar yalnız yerli əhalidən ibarətdir və Azərbaycan dövlətinin quruluş tərzini dəyişmək məqsədini qüdür. Bəzi qruplar xaricdən maliyyə yardımı ala bilər. İstifadə etmək istədikləri üsullar vahid deyil: bəzi üzvlər cihada hazırdır, əksəriyyəti isə daha dinc görsənir. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|