AZƏrbaycan: MÜSTƏQİL İslam və DÖVLƏT
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜNDƏRİCAT QISA İCMAL............................................................................................................................ i
- Bakı/Tbilisi/Brüssel, 25 mart 2008
|
MÜNDƏRİCAT QISA İCMAL............................................................................................................................ i I. GİRİŞ .................................................................................................................................. 1
A. D ÜNYAV
İ L İ K Ə NƏNƏS İ ................................................................................................................1
B.
ERRORÇULUQ İ TTIHAMLARI .......................................................................................................2
A. Y AXIN Ş ƏRQ ................................................................................................................................5 B. D
AĞISTAN VƏ Ç EÇEN İ STAN
.........................................................................................................6 C. İ
RAN ............................................................................................................................................8 D. T ÜRK
İ YƏ .....................................................................................................................................9 III.
A. S
ƏLƏF İ
Q RUPLAR
......................................................................................................................11 1. Bakı......................................................................................................................................11 2. Azərbaycanın şimalı ............................................................................................................12 3. Xəvariclər ............................................................................................................................12 B. M
ÜSTƏQ İ L Şİ Ə Q RUPLARI .........................................................................................................13 1. Müstəqil icmalar ..................................................................................................................13 2. Digər müstəqil qruplar.........................................................................................................15 3. Nardaran misalı....................................................................................................................16
A. D
ÖVLƏTIN D IN Ü ZƏRINDƏ
N ƏZARƏTI
.......................................................................................17 1. Hüquqi çərçivə.....................................................................................................................17 2. Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi ...........................................................................18 3. Qafqaz Müsəlmanlar İdarəsinin İslahatı..............................................................................19 B. D ÖVLƏT
T ƏRƏFINDƏN S IXIŞDIRMALAR .....................................................................................20 V. YEKUN SÖZ ..................................................................................................................... 22
A.
B EYNƏLXALQ B ÖHRAN
Q RUPU
H AQQINDA
...............................................................................23
Avropa üzrə Hesabat N°191 25 mart 2008 AZƏRBAYCAN: MÜSTƏQİL İSLAM VƏ DÖVLƏT QISA İCMAL 2007-ci ilin sonunda Azərbaycanda iri terror aktının qarşısının alınması haqqında iddialar neftlə zəngin bu ölkədə İslam ekstremizminin nə dərəcədə təhlükə doğurduğu haqqında müzakirələrə yol açdı. Azərbaycan əksərən mötədil (əsasən şiə) müsəlman əhalisi olan dünyavi dövlətdir. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra, rəsmi dini qurumların hakimiyyətini rədd edən müstəqil sünni və şiə icmaları yaranmışdır. Onlardan bəziləri siyasi yönümlüdür, ancaq hakimiyyəti devirmək niyyətilə zorakılığa əl atmağa meylli olanlar ya çox cüzi, ya da yox dərəcəsindədirlər. Bununla belə, hökumət bu “müstəqil icmalar” ilə bağlı narahatlığını bildirir və onları nəzarətdə saxlamağa, o cümlədən sıxışdırmağa cəhd edir. Bu cür yanaşma dinc dindarları radikallaşdırmaq təhlükəsi yaradır. Müstəqillikdən sonra və öz coğrafi yerləşməsindən irəli gələrək, ölkə öz nüfuzunu yaymağa çalışan müxtəlif dini cərəyanların hədəfinə çevrildi. İrandan, Yaxın Şərqdən və Türkiyədən missionerlər və xeyriyyə cəmiyyətləri, eləcə də Rusiyanın şimali Qafqaz bölgəsindən olan şəxslər dini yaymaq üçün gəldilər. Onlardan bəziləri, deyilənə görə, radikal İslamçı şəbəkələrlə, o cümlədən əl-Qaidə ilə əlaqəli idilər.Hazırda bu qrupların çoxu ölkədən xaric edilmişdir və yalnız Türkiyə mənşəli qruplar nisbətən dövlət tərəfindən sıxışdırılmadan fəaliyyət göstərirlər. Xeyli dərəcədə xarici qruplar tərəfindən yetişdirilən və maliyyələşdirilən müstəqil dini icmalar rəsmi məscidlərdən daha sürətlə artmışlar. Hələ iyirmi il əvvəl Azərbaycanda demək olar ki eşidilməmiş təriqət olan Sələfilik əsasən Bakıda və şimal rayonlarında özünə yer etmişdir. Dövlət tərəfindən dəstəklənən rəsmi ruhanilərin hakimiyyətini rədd edən şiə qrupları da artmışdır, ancaq onlardan da ancaq cüzi bir hissəsi siyasi meylli, və daha az hissəsi radikal adlandırıla bilər. Bununla belə, hökumət bütün növ müstəqil İslami qruplara şübhə ilə yanaşır. O, bu qrupları Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi (DQİDK) və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi (QMİ) vasitəsilə nəzarət etməyə çalışır və adətən müstəqil fəaliyyəti sıxışdırır. QMİ-in nəzarətindən kənarda olan dinc icmaların üzvləri mütəmadi olaraq sıxışdırılır, tutulur və öz dediklərinə görə onlarla pis rəftar olunur. Hökumət öz sərt rəftarını ekstremizmlə mübarizə aparmaq və terrorizmin qarşısını almaq ehtiyacı ilə izah edir. 1990-cı illərin əvvəllərində hakimiyyət nisbətən zəif idi və bəzi ekstremist qruplar fəal idi. Hal-hazırda qarşıda duran vəzifə hər-hansı bir qrupun zorakılığa əl atmasının qarşısını almaqla yanaşı, dini azadlıqların təmin edilməsidir. Dövlət gücləndikcə iddia edir ki, ekstremistlərin tutulub məhkum edilməsində daha bacarıqlı olmuşdur. Bu tutulanların hamısının ekstremistlərlə fəal əlaqəsinin olmasını demək isə çətindir. Görünən isə odur ki, hökumət dinc dini fəaliyyəti nəzarətdə saxlamaq üçün həddindən artıq səy göstərmişdir və ekstremist olması iddia olunanların məhkəmələri bağlı qapılar arxasında təzyiqlər altında alınan etiraflara söykənərək aparılır. Müstəqil dini qurumlar və eləcə də siyasi müxalifət hakimiyyətin İslamçı terrorist təhlükəsindən Qərbin simpatiyasını qazanmaq və öz qeyri-demokratik fəaliyyətlərinə haqq qazandırmaq üçün istifadə etdiyini bildirirlər. Hökumətin bu taktikası ən azından dinc qrupları cihada sövq etmək riskini artırır; açıq zorakılıq olmasa da, radikallıq Sələfi qrupların az bir hissəsində artıq görünür. Hökumət dindarlarla əməkdaşlığı gücləndirmək üçün gənc ruhanilərin dini təhsilinin təkmilləşdirilməsi və QMİ-də islahatların aparılması kimi bir sıra addımlar atmışdır. Hökumət yerli dəyərlərə və ənənələrə söykənən İslamın yaranmasına və kənar inancların sıxışdırılmasının qarşısını almağa çalışır ancaq o, öz səylərini artırmalı və QHT-ləri və müstəqil dini icmaları dövlət və din haqqında müzakirələrə cəlb etməlidir. Ən əsası isə, hökumət müstəqil dini icmalarla onları kriminallaşdırmadan ünsiyyətdə ola bilən və dini azadlıqlara daha çox hörmət edən bir yanaşma qəbul etməlidir.
Avropa üzrə Hesabat N°191 25 mart 2008 AZƏRBAYCAN: MÜSTƏQİL İSLAM VƏ DÖVLƏT I. GİRİŞ Son on il ərzində İslamçı qruplara qarşı zərbələr radikal İslamın Azərbaycanda artmaqda olması ehtimalını gücləndirib. Hökümət zorakılıq aktları planlaşdırmaqda iddia edilən fəalları həbs etmişdir. Mətbuat xarici təşkilatlara qarşı terror hücumları haqda məlumlatlar yaymışdır. Əsl vəziyyət isə bu qədər birmənalı deyil. Öz mədəni modellərini ixrac etmək istəyən ölkələrə (İran, Türkiyə və Yaxın Şərqə) qonşu olan Azərbaycana 2001-ci ilə qədər missioner və xeyriyyə təşkilatlarının davamlı axını müşahidə olunurdu. Onların təsiri nəticəsində həm şiə, həmçinin də sünni qruplar yaranmışdır. Bu qrupları dünyavi quruluşa təhlükə sayan dövlət onlarla münasibət qurmaq üzərində baş sındırmaqda idi. Azərbaycanda bir sıra müsəlman icmalar, xüsusilə sələfilər, rəsmi dini idarə olan Qafqaz Müsəlman İdarəsinin (QMİ) dini hakimiyyətini tanımaqdan imtina edir. Hökümətin narahatçılığına səbəb bu məscidlərə dindarların artan axınıdır. Əksər sələfilər İslama puritan yanaşan və siyasətə can atmayan mömin müsəlmanlardır. Yalnız az bir hissəsi hökümətə açıq müxalif fikirlər söyləyir, lakin hökümətin QMİ və Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi (DQİDK) vasitəsilə dini fəaliyyətə tətbiq etdiyi sərt nəzarət bəzi müstəqil qrupları ixtilafa vadar edib.
1 Xüsusilə bəzi kiçik və müstəqil şiə icmaların adlarını çəkmək olar ki, onlar dini azadlıqları naminə mübarizə aparır və artıq siyasi müxalifətlə əlaqələr qurmağa nail olub.
1 Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi (QMİ) və Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi (DQİDK) dini həyatı izləyən və ona nəzarət edən dövlət qurumlarıdır. QMİ Sovet dövründə yaradılıb və (1980-ci ildən) Allahşükür Paşazadə tərəfindən idarə olunur. Bu qurum ruhaniləri təyin edir, moizələrə nəzarət edir və Məkkəyə ziyarəti təşkil edir. 2001-ci ildə yaradılan DQİDK dini icmaların qeydiyyatına və fəaliyyətinə nəzarət edir. Bu təşkilatlarla əlaqədar daha ətraflı məlumat üçün bax aşağıda Bölmə IV.A. Müsəlman icmaların dövlətin təhlükəsizliyinə nə dərəcədə təhlükə təşkil edib-etməməsi və cihadçı ekstremizmə qarşı nə kimi səmərəli üsullar qəbul olunmalıdır suallarına cavab tapmaq məqsədilə bu hesabat diqqəti müstəqil müsəlman icmalarla Azərbaycan dövləti arasında münasibətlərə yönəldir. A. DÜNYAVİLİK ƏNƏNƏSİ İslamın şiə məzhəbi müasir Azərbaycanın ərazisində on altıncı əsrdən sonra aparıcı təriqətə çevrilmişdir, lakin İranın təsiri zəif olan şimal bölgələrində əksər əhali sünnilərdir. Rusiya ilə İran arasında 1828-ci ildə imzalanmış Türkmənçay müqaviləsindən sonra Azərbaycan Respublikasında və İranda yaşayan azərbaycanlılar bir-birindən ayrılmışlar. 2 Azərbaycanda yaşayanlar Çar Rusiyasının İslamı tədricən marginallaşdıran ruslaşdırma siyasətinin təsirinə məruz qalmışdır, 3 sonra isə, Sovet höküməti cəmiyyətin dünyaviləşməsini daha da dərinləşdirmişdir. 1930-cu illər əksər məscidlərin bağlanması və dinə qarşı ən sərt təzyiqlərlə yadda qalmışdır. 1940-cı illərdə müsəlmanları və onların dini fəaliyyətini idarə etmək üçün Moskva yeni qurum yaratdı. 4 Qafqaz və Orta Asiya müsəlmanların bir qismi gizli və dövlətin nəzarətindən kənar etiqad qrupları yaratmağa nail oldular, 5 lakin 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdiyi bir
2 Saziş Yerevan, Naxçıvan və Talış xanlığının qalıqları üzərində Rusiyanın suverenliyini tanımış və imperiyalar arasında Araz çayını sərhəd kimi müəyyən etmişdir. 3 Böhran Qrupunun telefon müsahibəsi, Bayram Balcı, direktor, Fransanın Mərkəzi Asiyaşunaslıq İnstitutu, Daşkənd, avqust 2007; və S. Kornel, “Azərbaycanda islamın siyasiləşməsi”, Mərkəzi Asiya-Qafqaz İnstitutu və İpək Yolu Araşdırmalar Proqramı, Vaşinqton və Uppsala, 2006. 4
Qazaxıstan (Daşkənd), Şimalı Qafqaz (Maxaçkala) və Cənubi Qafqaz (Bakı) – sonradan Rusiya Müsəlmanları İdarəsinə çevrilən “SSRİ-nın Avropa hissəsinin Müsəlmanlarının Mərkəzi İdarəsinə” 1943-ci ildə əlavə edilmişdir. 5 Bu hesabat qeyri-rəsmi İslamı (İslam icmalarını) “müstəqil” adlandırır. Digərləri “qeyri-rəsmi İslam” terminini istifadə edirlər – C. Qlen, Mərkəzi Asiyada Sovet Mirası (Cippenham, 1999) bax, səh. 91 – və ya “parallel İslam” – bax A.Benniqsen, Unudulmuş Müsəlmanlar (Paris, Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 2
zaman, əksər azərbaycanlılar təşkilatlanmış dini qruplarla əlaqələri itirmişdirlər. Muasir Azərbaycan əhalisinin yalnız kiçik hissəsinin İslamın əsas şərtlərinə əməl edən dünyavi bir ölkədir. 6
2006-ci ilin tədqiqatı göstərir ki, “siz özünüzü bütün dini mərasimləri (adətləri) bilən və onlara riayət edən əsl inanclı hesab edirsiniz” sualına yalnız 7.2% respondent müsbət cavab vermişdir; 49.7% faiz insan isə özlərini “dinə inanan, lakin dini məsələlərdən bilikli olmayan və dini şərtlərə riayət etməyən” adlandırıblar. 7 Müsəlman olmaq dindən çox mədəni və etnik anlam daşıyır. Əhalinin təxminən üçdə ikisi şiə, üçdə biri isə sünnidir. Konstitusiya dini etiqad azadlığını təmin edir və müxtəlif dinlər arasında münasibətlər adətən yaxşıdır. 8 Demək olar ki, bütün dini icmalar sülhsevərdir, hökümətlə sıx əməkdaşlıq edir və dövlətin dəstəklədiyi QMİ-nin dini hakimiyyətini tanıyır. Yalnız kiçik sayda icmalar hökümətdən muxtariyyət naminə səy göstərdiyinə görə “müstəqil”, hətta ondan da az sayda icma isə radikal adlandırıla bilər. Məscidlərə gedənlərin sayı nəzərəçarpan qədər artmasa belə, şimal və cənub regionlarda yaşayanlar, ənənəvi olaraq, bütün ölkə ilə müqayisədə daha dindar olmuşdurlar. Bakıda əksər məscidləri ziyarət edənlərin sayı azdır (istisnalar aşağıda müzakirə olunur). 9 Bununla belə, Bakı və digər şəhərlərdə öz mənsubiyyətinin axtarışında olan cavanlar dinə üz tutmaqda yaşlılardan daha fəaldırlar. 10 Adətən bu orta məktəb və ya universitet səviyyəsində baş verir. Din
1981) və T.Svyatoxovski, “Azərbaycan: İslamın Gizli Simaları”, Dünya Siyasəti Jurnalı, cild. 19, # 3 (2002 payız), səh. 73. 6 2004-ci ildəki sorğuda respondentlərin 63.6 faizi heç vaxt ibadət etmədiklərini deyiblər; 13.2 faiz isə bəzən ibadət etdiklərini etiraf ediblər. Bax: H. Hacızadə, “Sentyabrın 11- dən sonra Azərbaycanda Din və Dini Etiqad Azadlığı”, III
7 Digər 40.1 faiz dinə inandıqlararını, dini ənənələr haqqında anlayışa malik olduqlarını, lakin bu ənənələrdən ancaq bəzilərinə riayət etdiklərini bildiriblər. Bu sorğu sosioloji xidmət təşkilatı olan Puls tərəfindən 2004, 2005 və 2006-ci illərdə təkrarən keçirilmiş və belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, dini şərtlərə riayət edən respondentlərin sayı dəyişməz olaraq qalır və 50 faizdən aşağıdır. “Azərbaycan 2006-ci ildə, sosioloji monitorinq”, Puls/Fridrix Ebert Fondu, Bakı, 2007. 8 Azərbaycan kiçik xristian və yəhudi icmasına malikdir. 9 Bakı Şəhidlər Məscidi 3000-nə gədər dindarın ibadət mərkəzidir. Əbu Bəkr məscidi ən yüskək göstəricilərə malikdir: malumatlara əsasən həftədə 7000-nə gədər dindarın ibadət yeridir. (daha ətraflı məlumat aşağıda təqdim olunub). İçəri Şəhərdəki Ləzqi Məscidində cümə namazına 800 nəfər gəlir. Digər müstəqil şiə məscidləri, xüsusilə Dadaş Məscidi, həmçinin yüzlərlə inanclının ibadət yeridir. 10 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Dr. Kristin Hunner-Krizel, Bakı, sentyabr 2007; və yazışmalar, oktyabr 2007. şəhərdə yaşayan bu qruplara “saflıq” və “azadlıq” təklif edir, lakin bu siyasi məyusluğun nümayişi deyil.
11 Siyasi və ya iqtisadi inciklik səbəbindən dinə dönən gənclərin əksəriyyəti şimalda və ya, Nardaranın ətrafında, Bakı kəndləri adlanan məkanda yaşayır. 12
T ERRORÇULUQ İ TTIHAMLARI Ümumiyyətlə Azərbaycanın dünyavilik xüsusiyyətinə baxmayaraq, İranla Türkiyə arasında strateji yerləşməsi və Rusiyanın qaynar nöqtəsi sayılan Dağıstan respublikası ilə ümumi sərhədi bu ölkəni həm dinc, həm də radikal xarici İslam təsir dairələrinin rəqabət meydanına çevirir. Hökümət iddia edir ki, Qərblə iqtisadi və siyasi əlaqələri ölkənin xaricdən gələn İslam ekstremistlərinin hədəfinə çevirir. Hökümət 1990-cı illərdən etibarən radikal İslamçı cərəyanlarla uğurlu mübarizə apardığını iddia etmişdir. Deyilənə görə, Azərbaycanda ilk beynəlxalq terrorçu təşkilat əl-Cihad olmuşdur ki, o da sonradan əl-Qaidə ilə birləşmişdir. 13 Təşkilatın Azərbaycan bölməsini İbrahim Eydaruz 1995-ci ildə yaratmış, ona 1997-ci ilə gədər rəhbərlik etmiş, sonra Londona köçmüş və iki ildən sonra orada həbs olunmuşdur. 14
1998-ci ildə əl-Qaidə tərəfindən Dar-es-Salam və Nayrobidəki ABŞ səfirliklərində partlayışlardan bir saat əvvəl əməliyyata görə məsuliyyəti öz üzərinə götürmək haqqında məlumatı əks etdirən faks Bakıda yerləşən telefon nömrəsindən təşkilatın London bölməsinə göndərilmişdir. 15 Bir müddət sonra, ABŞ- ın Mərkəzi Kəşviyyat İdarəsi (MKİ) ilə birlikdə Azərbaycan təhlükəsizlik orqanları əl-Cihadın hərbi əməliyyatlar üzrə rəhbərini Əhməd Salaam Mabrukun həbsinə nail olmuş və Azərbaycan tərəfi onu Misirə ekstradisiya etmişdir. Deyilənə görə, bu əməliyyatı keçirilərkən ABŞ və İsraildə 100-dən çox hədəfə qarşı hücum planlarını əks etdirən disk aşkar olunmuşdur. 16
11 “İnsanlara gözəllik və saflıq lazımdır. Bundan başqa burda gənclərə daha nə təklif etmək olar”, müstəqil şiə icmasının üzvü belə düşünür. Böhran Qrupunun müsahibəsi, İlham (əsl adı deyil), Bakı, sentyabr 2007. 12 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Azərbaycanın regionları, oktyabr-noyabr 2007. 13 Əl-Cihad, və ya İslami Cihad, 1970-cı ildə Misirdə yaranan İslamçı radikal qrupdur. Əl-Qaidə ilə sıx əlaqələrə məxsus idi və 2001-ci ilin iyununda onunla birləşmişdir. Bax: www.globalsecurity.org/military/world/para/aljihad.htm 14 İttiham akti, ABŞ Üsəma Bin Ladenə qarşı, et. al, bax: http://cns.miis.edu/pubs/reports/pdfs/binladen/indict.pdf. 15 S. Kornel, eyni mənbədən, səh. 48. 16 “İslamçı qruplar kimyavi-bioloji silahdan istifadə etmək planını daşıyırdı”, World Tribune.com, 21 aprel 1999.
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 3
1999-cu ildə təhlükəsizlik orqanları bir sıra ağır cinayətlər törətdiyinə görə Ceyşullah (Allahın ordusu)
17 təşkilatının on dörd üzvünü həbs etdi. Bu qrup Azərbaycan Ekstrasenslər Birliyinin sədri Etibar Erkini və onun iki oğlunu qətlə yetirmiş, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının (AYİB) ofisini qarət etmiş və Krişna icmasının Bakı qərarqahını partlatmaq cəhdi etmişdir. 18
Hizb-ut-Təhririn ilk fəalları, deyilənə görə, Azərbaycana 2000-ci ildə Şimali Qafqazdan gəlmiş və Özbəkistan vətəndaşı olan Abdurəsul Abdukərimov (Abdulla) 2001-ci ilin avqustundan etibarən təşkilatın Azərbaycan bölməsini yaratmışdır. Məhz həmin il, bir müddət sonra, təşkilat qeyri-qanuni elan olunmuş və onun altı üzvü (beş Azərbaycan və bir Ukrayna vətəndaşı) “dövlətin dünyavi quruluşunu dəyişmək və xarici səfirliklərə, və ümumiyyətlə əhaliyə qarşı iri miqyaslı terror hücumları təşkil etmək” cəhdinə görə həbs olunmuşdur. 19
sonra ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi koalisiyanın tərkib hissəsi olaraq, Azərbaycan öz taburunu Əfqanıstana yolladı və ABŞ və NATO uçuşları üçün öz hava məkanını açıq elan etdi. Əl-Qaidə rəhbərinin müavini Ayman əl-Zavahiri “özlərini Allahsızlarla bağladığına” 20
17 Sələfi qrup olmasına baxmayaraq, Ceyşullahın İranla əlaqəli olması deyilir. Bax S. Kornel, eyni mənbədən, səh. 43; həmçinin “Azərbaycanın əsas problemi”, 525-ci qazet, 15 avqust 2003. 18 “Xütbələrdə gizlənən siyasi İslam”, Ayna, 17 iyun 2006. Təşkilat üzvləri dörd ildən on üç ilədək azadlıqdan məhrum ediliblər; Bu qrupu 1995-ci ildə 32 yaşlı daxili işlər nazirliyinin cəsus əməkdaşı Mübariz Əliyev yaradıb ki, o da ömürlük azadlıqdan məhrum edildi və, adı çox mənfi hallanan, Qobustan həbsxanasına yerləşdirildi. Böhran Qrupunun müsahibəsi, Elchin Behbudov, İşgəncələr Əleyhinə Komitənin sədri, yanvar 2008. Məlumatlara əsasən, həbsxananın müdiri Əliyevi dəfələrlə döymüş, və o, dişlərini itirmişdir. “Həbsxananın tibbi personalının etinasızlığı”, Prison-Watch İctimai Birliyi, 12 dekabr 2007. 19 Hizb-ut-Təhrir, Sünni, pan-İslamist siyasi meyilli və dünyanın ən azından 40 ölkəsində fəal olan təşkilatdır ki, dinc yollarla İslam xilafəti qurmaq istəyir və bir çox ölkədə, xüsusilə gizli fəaliyyət göstərdiyi Orta Asiyada, qadağandır. Bax Böhran Qrupunun Asiya Hesabatı N°58, Mərkəzi Asiyada Radikal İslam: Hizb-ut-Təhrirə cavab, 30 iyun 2003. O, zor işlətməməyə çağırırı, lakin bəzi hallarda, digərlərinə zordan istifadə etməyi, həvalə edib, www.hizbuttahrir.org/. Abdulla ölkəni tərk etdi, “Hizb-ut- Təhrir üzrə istintaq yekunlaşdı”, Bizim Əsr, yanvar 2002, http://bizimasr.mediaaz.com/arxiv_2002/yanvar01/xeber.htm l internet səhifəsinə bax. 20 C. Nikol, “Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstan: Təhlükəsizlik məsələsi və ABŞ Maraqlarına təsiri”, Konqresin Araşdırma Xidməti, 1 fevral 2007, səh. 14. görə azərbaycanlıları cəzaya layiq adlandırmışdır. 2004-ci ildə Milli Təhlükəsizlik Naziri Namiq Abbasov əl-Qaidənin BTC neft boru kəmərində təxribat planlaşdırdığını iddia etmişdir. 21 Həmin il, əl- Qaidənin Qafqaz üzrə əlaqələndiricisi Əbu Həfsdən təlimat aldıqları güman edilən doqquz xarici vətəndaş (Əfqan, Britaniyalı, İordaniyalı və Rus) terror aksiyasıyaları planlaşdırmaqda ittiham edilərək həbs olunmuşdur. 22
2005-ci ilin martında Əmiraslan İsgəndərovun rəhbərliyi altında altı Azərbaycan vətəndaşı terror aksiyası planlaşdırdıqlarına və Bakıda partlayış təşkil olunması təhlükəsi haqda əl-Qaidənin adından bəyanat tərtib etdiklərinə görə məhkum olunmuşlar. Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin məlumatına əsasən, qrupun əsas məqsədi hökümətin “dünyavi, demokratik və terrorçuluq əleyhinə siyasətini” 23 dəyişdirməyə məcbur etmək idi. Bununla belə, “ictimaiyyət üçün bağlı məhkəmədən sonra…ittihamı təsdiqləmək üçün əsaslı dəlillərin tapılıb-tapılmaması müəmmalı qalır”.
24 Müdafiə tərəfinin vəkili deyir ki, təqsirləndirilən şəxslərdən bir neçəsi Əmiraslan İsgəndərovu sadəcə tanıdıqlarına görə həbs olunmuşdur. 25
Beynəlxalq terrorçuluğa qarşı mübarizənin nəticəsində əl-Cihad, Qafqazın İslam Ordusu, Hizb-ut-Təhrir, [və] Ceyşuallah kimi təşkilatların fəaliyyəti neytrallaşdırılmış, beynəlxalq terrorçuluq təşkilatlarla sıx münasibətlərdə şübhəli bilinən yeddi humanitar təşkilat bağlanmış, 43 şəxs ekstradisiya edilmiş və onlarla terrorçu tərəfdar ölkələrin müvafiq qurumlarına təhvil verilmişdir. 26
digər məhkəmədə, Camaat əl-Müvahiddun adlanan
21 Bax C. Laft, “Bakı-Tbilisi-Ceyhan: başa çatmayıb və artıq hədəfə çevrilib”, Qlobal Təhlükəsizliyin Təhlili İnstitutu, 4 noyabr 2004, www.iags.org/n1104041.htm. 22 Milli təhlükəsizlik nazirliyinin bəyanatı, 5 iyul 2005, www.mns.gov.az/news/05.07.2005.19.05_ru.html veb- səhifədə dərc olunub. 2005-ci iyununda ittiham olunanlar üç ildən on beş ilədək məhkum olunmuşlar. 23 Milli təhlükəsizlik nazirliyinin bəyanatı, 17 mart 2005, www.mns.gov.az/news/17.03.2005.16.14_en.html veb- səhifədə dərc olunub. Məlumatlara görə, Isgəndərov 1999-cı ildən 2003-ci ilədək əl-Qaidə ilə Əfqənistanda təlim keçmiş və döyüşmüşdür. 24 Azərbaycan üzrə Ölkə Hesabatı, Freedom House, 2006, www.freedomhouse.org/template.cfm?page=47&nit=390&y ear=2006. 25 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Elman Osmanov, müdafiə vəkili, fevral 2008. 26 “Azərbaycan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin əməkdaşları öz peşə bayramlarını qeyd etmişlər”, Azərbaycan, 29 mart 2005. Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 4
qrupun altı üzvü qeyri-qanuni silah alınması, silahlı qarət, sərhədi qeyri-qanuni keçmə, sənədlərin saxtalaşdırılması və həbsə müqavimət ittihamları ilə on ildən on beş ilədək azadlıqdan məhrum edilmişdir. Nazirliyin verdiyi məlumata əsasən, bu şəxslər ABŞ, İsrail və Rusiya səfirliklərini, Dövlət Neft Şirkətininin (ARDNŞ) və Azərbaycan Milli Bankının binasını partlatmağı planlaşdırıdılar. 27 Əlavə olaraq, keçən ay sıralarında azərbaycanlı, türk, rusiyalı və yəmən vətəndaşı olan on altı nəfər, bağlı keçən məhkəmənin hökmü ilə odlu silahların qeyri-qanuni alınması və daşınması, və 2005-ci ilin iyulunda daxili işlər nazirliyinin zabitini qətlə yetirdiklərinə görə ömürlük azadlıqdan məhrum olunmuşdular. Deyilənə görə bu şəxslər əl-Qaidə üzvü olmuş və Çeçenistanda döyüşmək üçün Gürcüstanın Pankisi dərəsində təlim keçmişlər. 28 Məhkəmə dinləmələri zamanı müdafiə tərəfinin vəkilləri və qohumlar ittiham olunanların bəzilərinin bir-birini tanımadığını iddia edirdi. 29 Rəsmi
mənbələrə istinad edərək əl-Qaidə ilə bağlılığı iddia edən çoxsaylı mıtbuat məlumatlarına baxmayaraq, rəsmi ittihamnamədə əl-Qaidə ilə əlaqə qeyd edilmirdi. 30
Bu yaxınlarda, 2007-ci ilin oktyabrın 29-da milli təhlükəsizlik nazirliyi “radikal vəhhabi qrupu” tərəfindən “Bakıda bir sıra dövlət əhəmiyyətli binalara və beynəlxalq anti-terror koalisiyasının üzvü olan ölkələrin səfirlik və missiyalarına qarşı” “böyük və dəhşətli aksiyanın” qarşısının alındığını bəyan etdi. 31
konsulluq xidmətini dayandırdı. 32 Norvecin Statoyl neft şirkətinin, Britiş Petroleumun, Böyük Britaniya və ABŞ səfirliklərinin xidməti personalının yerləşdiyi Landmark biznes mərkəzi iki günlük bağlandı. 33
27 Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin bəyanatını tapmaq üçün bax www.mns.gov.az/news/17.04.2006.15.33_en.html. 28 “Azərbaycan Şübhəli sayılan əl-Qaidə yaraqlılarını həbs etdi”, RFE/RL, 19 aprel 2006. 29 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Elman Osmanov, ittiham olunan tərəfin vəkili, fevral 2008; və “Azərbaycanda İslam radikallarına hökm oxundu”, BBC Azeri.com, 19 aprel 2006. 30 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Elman Osmanov, ittiham olunan tərəfin vəkili, fevral 2008. 31 “Azərbaycan terror aksiyasının qarşısını aldığını deyir”, International Herald Tribune, 29 oktyabr 2007; və “Azərbaycan: Bakıda terror aksiyası pozulmuşdur,” EurasiaNet, 29 oktyabr 2007. 32 “ABŞ Səfirliyi fəaliyyətini təmamilə bərpa edib”, Day.az, 31 oktyabr 2007. 33 F. İsmayılzadə, “Azərbaycan rəhbərliyi radikal İslamın, xüsusilə orduda yayılmasından ehtiyyatlanır”, Ceymstoun Fondu, 7 noyabr 2007; və “Statoyl şirkəti Azərbaycandakı fəaliyyətini müvəqqəti dayandırıb”, Day.az, 29 oktyabr 2007. Hadisədən sonrakı bir neçə həftə ərzində terror aktları planlaşdırmaqda ittiham olunan onlarla “vəhhabi”, 34 o cümlədən hissədən qaçmış ordu zabiti 35 və əl-Qaidə və əl-Cihadla əlaqədə olması güman olunan ərəb əsilli Əbu Cəfər adlı şəxs və onların bir neçə tərəfdaşı həbs olunmuşdur. Təşkilatçı kimi təqdim olunan cavan “vəhhabi” həbsə müqavimət göstərərkən öldürülmüş, 36
37
Lakin bəzi rəsmilər təhlükənin həqiqətdə daha az miqyasda olmasını qeyd etdilər. Müdafiə nazirliyi orduda “vəhhabilərin” olmadığını bəyan etdi. 38 Daxili
İşlər Naziri bəyan etdi ki, “Azərbaycanda dini ekstremizm təhlükəsi yoxdur” və söz verdi ki, hüquq-mühafizə orqanları heç kimə “terror fəaliyyətini dinlə ört-basdır etməyə” imkan verməyəcək. 39
34 Sələfilərdən fərqli olaraq, Vəhhabilər əsas kimi Hənbəli məktəbinin qanunlarından istifadə edir, bax Böhran Qrupunun Yaxın Şərq üzrə Hesabatı N°37, İslamı Dərk Edərək, 2 mart 2005. “Vəhhabi” sözü keçmiş Sovet İttifaqında dissident İslam hərəkatlarını təsvir etmək üçün istifadə olunurdu, və eyni zamanda, səhvən, bütün sələfilərə şamil olunur. Bakı sələfi icmasının üzvləri İslama daha puritan yanaşmaya malikdirlər, lakin özlərini vəhhabi saymırlar. Bax: Əbu Bəkr icmasının rəhbəri Qamət Süleymanov haqqında, “Mən vəhhabi deyiləm”, Today.az, 30 avqust 2006. 35 “Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi radikal vəhhabi qrupunun üzvləri olan baş leytenant Kamran Əsədov və Fərid Cabbarovu həbs edib”, APA xəbərlər agentliyi, 10 noyabr 2007; və “ABŞ-ın Azərbaycandakı səfirliyinə qarşı terrorçuluq aksiyası keçirmək istəyən qrupun son üzvü Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi tərəfindən həbs edildi”, APA xəbərlər agentliyi, 21 noyabr 2007. 36 Böhran Qrupunun müsahibəsi, yerli sakinlər, Məştağa, noyabr 2007; Rövşən İsmayılov, “Azərbaycan terror aksiyasının qarşısını aldığını deyir,” EurasiaNet, 29 oktyabr 2007; və Teymur Hüseynov, “Bakıda polislə vəhhabilər arasında atışma olub – bir nəfər ölüb”, Day.az, 27 oktyabr 2007. 37
Əksəriyyəti polisə müqavimət ittihamı ilə cəzalandırılıb, Böhran Qrupunun müsahibəsi, Abu Bəkr icmasının üzvü, Bakı, yanvar 2008. 38 DQİDK-nın sədri zabiti vəhhabi adlandırdı, “Hidayət Orucov: Xanlar rayonundakı hərbi hissənin zabiti leytenant Kamran Əsədov dini etiqad baxımından vəhhabi olub”, APA xəbərlər agentliyi, 29 oktyabr 2007. Müdafiə Nazirliyi bunu təkzib edir “Azərbaycan Müdafiə Naziri: ordu sıralarında … vəhhabi yoxdur”, Day.az, 29 oktyabr 2007. 39 “Daxili İşlər Nazirliyi: dini radiklizmin təşviqi Azərbaycan üçün çox təhlükəlidir”, Day.az, 29 oktyabr 2007; və “Tarixşçə: Azərbaycanda İslam”, BBC Monitoring, 30 oktyabr 2007, bax: http://acturca.wordpress.com/2007/11/04/ backgrounder-islam-in-Azerbaijn/. Xarici işlər nazirliyi terrorçuluq təhlükəsinin olmamasını deyir, həmin yerdə.
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 5
Azərbaycanda insan haqqlarının zəif inkişaf etməsi, 40
təhlükəsizlik orqanlarında zorakılıq və müstəqil olmayan məhkəmə sistemini nəzərə alaraq, İslamçı terrorçu olmaqda ittiham edilən şəxslərin məhkəmələrinin ictimaiyyət üçün bağlı keçirilməsi yerli və beynəlxalq müşahidəçilərdə ekstremizm təhlükəsinin real miqyasları ilə bağlı suallar doğurmuşdur. Yerli cinayətkar qrupları əl-Qaidə ilə əlaqədə olmaqda iddia etməklə, ola bilsin ki, hakimiyyət terroçuluğa qarşı beynəlxalq mübarizəni bəhanə gətirərək dini sıxışdırmalara müəyyən dərəcədə qanuni don geyindirir. 41 Hər halda, yuxarıda sözügedən hadisələr haqlı təhlükəsizlik maraqları və ümumi insan haqları, o cümlədən dini azadlıqlar arasında incə bir tarazlığa ehtiyac olduğunu nümayiş etdirir.
“Azərbaycana dair İnsan Haqqları Hesabatı 2007: Azərbaycan”, ABŞ Dövlət Departamenti, 2008; və Böhran
Qrupunun Avropa Brifinqi N°40, Azərbaycanın 2005 Seçkiləri: Əldən verilmiş İmkan, 21 noyabr 2005. 41 Böhran Qrupunun müsahibəsi, yerli mütəxəssislər və fəallar, yanvar-fevral 2008. Bax A. Vəliyev, “Əl-Qaidə Azərbaycanda: Əfsanələr və Reallıqlar”, Qlobal Terrorçuluğun Təhlili, cild 4, # 10 (18 may 2006) və “Sələfiliyin Azərbaycanda İki Siması”, Qlobal Terrorçuluq, cild 4, # 40 (5 dekabr 2007); “Zərduşt Əlizadə: Mən Azərbaycanda heç bir terror təhlükəsi görmürəm”, Day.az, 30 oktyabr 2007; A. Yunusov, Azərbaycan 21-ci əsrin birinci yarısında:
148; və H. Koteça, “Azərbaycanda İslam və Etnik Mənsubiyyəti: Üzə çıxan icmalar və gərginlik”, iyul 2006, bax: www.esiweb.org/pdf/Azerbaijan_osceislamic_and_ ethnic_identities_in_Azerbaijan_Jul2006_23087_en.pdf.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|