Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin nəzdində Bakı Neft Energetika Kolleci

Plan 2 : Radioaktiv parçalanma
Radioaktiv parçalanma statistik xarakter daşıyır. Statistik qanunauyğunluğu təsvir etmək üçün isə müəyyən hadisənin baş vermə ehtimalı anlayışından istifadə edilməlidir. Bu məqsədlə bir radioaktiv nüvənin vahid zamanda  parçalanma ehtimalı daxil edilir və bu kəmiyyət parçalanma sabiti adlanır. Əgər radioaktiv nüvələrin sayı (N) çox böyük olarsa, onda orta hesabla vahid zamanda N qədər nüvə parçalanmaya məruz qalmalıdır. Bu halda L= N kəmiyyəti radioaktiv preparatın aktivliyi adlanır. Onda, radioaktiv parçalanmanın əsas qanununu müəyyən etmək olar. Əgər t zamanında N sayda radioaktiv nüvə vardırsa və kiçik dt zamanında orta hesabla dN sayda nüvə parçalanmaya uğrayırsa, onda:
dN  Ndt olar (1)
Burada mənfi işarəsi onu göstərir ki, parçalanma prosesində radioaktiv nüvələrin ümumi sayı azalır. (1) münasibətini zamana görə inteqralladıqda radioaktiv parçalanmanın əsas qanununu aşağıdakı kimi alarıq:
N = (2)
burada - başlanğıcda (t=0 anında) götürülən radioaktiv nüvələrin sayıdır. (1)-dan L aktivliyini aşağıdakı kimi təyin etmək olar:

 parçalanma sabiti ilə radioaktiv nüvələrin  orta yaşama müddətini və T1/2 yarımparçalanma periodunu (radioaktiv preparatın yarısının parçalanmasına sərf olunan zaman) ifadə etmək olar. (2) ifadəsindən:
(3)
və buradan

alınır.  orta yaşama müddəti isə aşağıdakı mülahizədən alına bilər. Əgər t zaman anındakı radioaktiv nüvələrin sayı N-dirsə, onda t-t+dt zaman intervalında parçalanan nüvələrin sayı Ndt olar. Buradan orta yaşama müddəti üçün:

(4)

alınar. (3) və (4) ifadələrini müqayisə etdikdə:

Praktikada adətən T1/2 müddətindən istifadə olunur. Yarımparçalanma periodunu verilmiş dəqiqliklə ölçmək üçün, əvvəlcə, (2) parçalanma qanunundan statistik kənaraçıxmanın nə dərəcədə böyük olduğunu bilmək lazımdır.

Plan 3 : Radioaktiv ailələr
Radioaktiv elementlərin sistematik öyrənilməsi göstərdi ki, həmin elementləri elə ardıcıl yerləşdirmək olar ki, radioaktiv ailələr və ya sıralar adlanan üç ardıcıl zəncir şəklində alınsın
1 . Birinci ailə uran ailəsi adlanır. Bu ailə -radioaktiv izotopundan başlayır,(qurğuşun) izotopunda qurtarır.
2 . İkinci ailə aktinouran ailəsi adlanır. Bu ailə uranın başqa -radioaktiv izotopu olan izotopundan başlayır, izotopunda qurtarır.
3. Üçüncü ailə torium ailəsi adlanır. Bu ailə -radioaktiv
izotopunda qurtarır.
Hər üç ailənin qurğuşun elementinin müxtəlif izotoplarında qurtarması, həmin izotopların, tərkibində sehirli ədəd 82 proton olmaqla xüsusi stabilliyə malik olması ilə əlaqədardır. Radioaktiv ailələrdə elementlərin ardıcıl parçalanmasında onların kütlə ədədi ya dəyişmir (- parçalanma), ya da 4 ədəd azalır (-parçalanma). Bu qanunauyğunluq sürüşmə qaydası adlanır və radioaktiv izotopların hansı ailəyə aid olduğunu təyin etməyə imkan verir. Sürüşmə qaydasına görə hər üç ailə üçün kütlə ədədi aşağıdakı kimi təyin edilir:
A = 4n+C
burada n -tam ədəd; birinci ailə üçün C=2(n>50); ikinci ailə üçün C=3 (n>50) və üçüncü ailə üçün C=0 (n>51)
4 . Dördüncü ailənin başlanğıc elementi -radioaktiv (plutonium) izotopudur. Neptinium ailəsi, tərkibində sehirli ədəd 126 neytron olan stabil
(vismit) izotopunda qurtarır.
Radioaktiv ailələr üçün xarakter xüsusiyyətlərdən biri də bəzi elementlərin iki yolla (- parçalanma və -parçalanma) parçalanmaya uğrayaraq (çəngəl formasında) qonşu elementlərə çevrilməsidir. Bu halda yenidən parçalanmadan alınan element -parçalanma ilə və tərsinə olaraq qonşu elementə çevrilir.
İstifadə olunan ədəbiyyat siyahısı

• 
  https://www.kimyachi.com/nuve-reaksiyalari-radioaktivlik
  
• 
  https://www.meteorologiaenred.com/az/radioaktivlik.html
  
• 
  Barxalova N-mühazirələr toplusu.pdf