Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti adau-nun 80 illik yubileyinə həsr edilir adau-nun elmi ƏSƏRLƏRİ g əNCƏ 2009, №3

УДК 621.3.014.2
Исследование периодической функции методом оператора
К.т.н. Р.А.Ибрагимов, к.т.н. Д.В.Багирли

Азербайджанский Государственный Аграрный Университет
РЕЗЮМЕ

В статье указана исследование c использованием метода оператора периодической функции.

The investigation of operator methods of periodic function
C.t.s. R.A.Ibrahimov, c.t.s. D.V.Bagirli

Azerbaijan State Agrarian University

SUMMARY

In clause {article} it is specified research with use of a method of the operator of periodic function.

УДК 621.315.592
РОЛЬ ДЕФЕКТОВ НА ЭЛЕКТРИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ХАЛКОГЕНИДОВ СЕРЕБРА ПРИ ФАЗОВОМ ПЕРЕХОДЕ
Кандидат физик-математических наук М. Б. Джафаров

Азербайджанский Государственный Аграрный Университет


Исследованы температурные зависимости электропроводности (Т) и коэффициента Холла R(T) в Ag₂S в области фазового перехода. Обнаружены количественныe несогласия в изменениях (Т) и R(T) при фазовом переходе, т. е.  увеличивается на несколько порядков, а R уменьшается в 3÷4 раза. Данный факт интерпретирован в рамках модели с двумя типами носителей заряда с учетом изменения зонных параметров и дефектов образующихся при фазовом переходе.

Одним из основных признаков соединений (X- Te, Se, S) является собственная дефектность, обусловливающая отклонения от стехиометрии и изменяющая энергетические и кинетические параметры носителей заряда. Неполное заполнение тетраэдрических и октаэдрических пустот приводит к кристаллизации соединений в решетках собственного дефектов. Наличие же вакансий в подрешетке Ag⁺ влияет на механизм электро- и теплопереноса 1. С ростом температуры увеличивается число таких дефектов и при определенной температуре происходят структурные фазовые переходы (ФП). При этом скачкообразно изменяются электрофизические свойства. Одним из соединений является Ag₂S.

В работе 2 показано, что в Ag₂S при ФП  увеличивается на несколько порядков, а R уменьшается в 3÷4 раза (рис.1). Выявление количественного несогласия изменений R и  требует проведения комплексных расчетов с учетом возможных механизмов процесса с выяснением зонных параметров носителей заряда и роли дефектов, образующихся при ФП.

В качестве первого шага для выявления причины данного факта проведены расчеты в рамках двухзонной модели со сферическими и несферическими изоэнергетическими поверхностями. Выражения для  и R в области ФП можно представить в следующим виде, где n и p концентрация электронов и дырок, U_n и U_p их подвижности соответственно.

(1)

Расчеты проведены следующим образом:

1)Предлагается изменение n и p за счет изменения зонных параметров при ФП. В работе 3 показано, что в -Ag₂S обе зоны стандартные, а в 2 показано, что в -Ag₂S зона проводимости нестандартная. Тогда выражение концентрации носителей заряда для стандартной и нестандартной зоны имеет вид 4

(2)

где m_n и m_p –эффективные массы электронов и дырок, и - одно и двухпараметрические интегралы Ферми, - параметр характеризующий нестандартность зоны, - ширина запрещенной зоны, - приведенный химический потенциал,  - химический потенциал. Учитывая значение

[5],
m_n=0.45m₀; m_p=0.70m₀ [6],

(пренебрегая малым отклонением) до температуры ФП (Т₀~435К), а после ФП , m_n=0.21m₀ [2]. С учетам выше сказанного рассчитаны n и p в (2). U_n и U_p взяты из работы [6], где предполагается, что их уменьшение до ФП происходит по закону U_n, U_p~T^-1 , а после ФП значение U_n рассчитано как ( за счет большого значения m_p, значение U_p изменяется не значительно). Таким образом) рассчитаны  и R (рис. 1.1, 2.1).

Как видно расчетные значения (T) проходит ниже, а R(T) выше экспериментальных кривых (T) и R(T) соответственно. Поэтому учет изменения зонных параметров без привлечения других механизмов не может объяснить изменение (T) и R(T) при ФП.

Для преодоления этой трудности нами было учтено также и влияние дефектов, возникающих при ФП на (T) и R(T).

2) В настоящее время применительно к соединениям ( A- Ag, Cu) существуют две модели образования возможных дефектов – модели Рая [7] и Вейсса [8], в каждой из которых выделяются доминирующие типы дефектов, обусловливающие отклонение от стехиометрии. В первой модели предполагается, что образование дефекта идет в двух стадиях: скачком образуется нейтральная вакансия металла, затем происходит ионизация этой вакансии металла, в результате чего образуется дырка. Во второй модели возможно внедрение атомов в междоузлия. По модели Рая и Вейса образования вакансий Cu в соединениях и последующая их ионизация всегда приводят к p-типу проводимости.

Анализ природы дефектов [9] в соединениях показывает, что в отличие от в них междоузельные атомы Ag обеспечивают n-тип проводимости. Поэтому данные экспериментальные результаты дают основание считать, что в Ag₂S  переход сопровождается смещением атомов Ag в междоузлия, играющие роль мелких донорных центров, что и приводит к соответствующим изменениям электронных явлений. Дефекты в возникают по распределению Френкеля 9, т. е. дефектами в Ag₂S будут полностью ионизированные атомы и их вакансии (V_Ag).

Рай 10 предполагает, что преобладающими дефектами в являются междоузельные атомы Ag_i , нейтральные вакансии серы V_S и введенные на месте атомов серебра серы S_Ag. С квазихимическими реакциями данные дефекты возникают с следующим образом 10

; ;

По этой модели полная концентрация дефектов

(3)

Как отмечалось выше, при ФП в подрешетке атомов Ag происходит термически активированный акт элементарного скачка из узла в междоузлие, приводящего образованию дефекта по Френкелю

(4),

где N₀ - концентрация атомов Ag в 1см³ кристалла, ₀ (0.45 eV 9 )-энергия дефектообразования, множитель B для Ag₂S колеблется в пределах ~25 [9].

Применение закона действующих масс приводит к следующему выражению [10]

(5),
Закон действующих масс для ионизации нейтральной вакансии имеет вид
(6)

где E₁ – энергия образования нейтральной вакансии, E₂– энергия ионизации вакансии серебра, K₁ и K₂ – множители, [9], E₂=0.43eV [11], K₁ и K₂ определены по [10].

Следовательно полная концентрация дефектов определяется как, а концентрация свободных дырок .

(7),

Учитывая значение и , по (1) и (2) рассчитаны (T) и R(T) (рис.1.2, 2.2). Как видно, и такой подход также не объясняется температурный ход  и R. Из рис.1 видно, что в области ФП расчетные кривые (T) не только количественно, но и качественно не согласуются с экспериментальными значениями (T), т. е. максимумы расчетные (T) проявляются нечетко. Выходом из создавшейся ситуации может является следующее предположение.

3) Раз скорость ФП , (где L- функция включения) проходит через максимум (это характерно для ФП I рода) [12, 13], тогда можно принять, что все энергии ( _g, E₁, E₂) проходят через минимумы (рис.3). Учитывая сумму расчетных значений концентрации носителей заряда (за счет зонных параметров и дефектов) и с учетом выше предложенного, по (1) построены кривые (T) и R(T) (рис. 1.3 2.3). Как видно, в этом случае расчетные и экспериментальные (T) и R(T) качественно отличаются значительно.

Анализ результатов

Количественное несогласие экспериментальных и теоретических кривых может быть вызвано следующими причинами

1. 
   Зонные параметры (m_n, m_p, _g) с помощью которых вычислялись n и p, могли быть определены не точно,
   
2. 
   Возможно предположение, что носители заряда дополнительно рассеиваются на дефектах, возникающих при ФП, концентрация которых зависит от температуры,
   
3. 
   Возможно, все вакансии и междоузельные атомы Ag не ионизированы, т. е. часть из них ведут себя нейтральные примеси и. т. д.
   

Известно, что ФП типа порядок-беспорядок, к числу которых относятся переходы в кристаллах Ag₂S, сопровождаются скачкообразным изменением отношения разупорядочивщихся катионов к числу междоузлий, что приводит к резкому росту дефектов-вакансий в узлах (V_Ag) и ионов () в междоузлиях. Они могут проявлять себя, как электроактивные, так и нейтральные примеси. Нейтральные дефекты могут оказать влияние на (T) и R(T) как рассеивающие центры, а электроактивные могут быть существенно изменить плотность состояний электронного газа 2]. В этом случае чего сильно изменяются (T) и R(T) при ФП. Отсюда следует, что скачкообразные изменения (T) и R(T) в Ag₂S при ФП обусловлены не только изменениями их зонных параметров, но и концентрациями электроактивных и нейтральных дефектов. Сильное изменение (T) при ФП также связано с параметром упорядочения  14. Известно, что  зависит от концентрации электроактивных примесей и отклонением от стехиометрии, указывающие на дополнительное разупорядочение системы фаз в области ФП. В случае Ag₂S атомы Ag не жестко закреплень на своих местах, благодаря чему реализуется при резком охлаждении кристалла выше температуры ФП происходит дополнительное образование дефектов. В этих условиях V_Ag и V_S успевают прийти к тепловому равновесию, и их термодинамический потенциал усредняется с учетом хаотичного расположения V_Ag и V_S.Здесь особое внимание удаляется минимуму энергии в области ФП. Это может быть связано с тем, что, для ФП основную роль играет изменение внутренней энергии кристалла, которая является суммой всех энергии, заключенных в структуре, т. е., здесь может присутствовать энергия различных связей между атомами,, химические связи и др. Если пренебречь другими членами внутренний энергии, то главной изменяющейся частью будет энергия химическох связей между атомами[11]. Как известно [15] , когда две структуры отличаются настолько сильно, что нельзя перейти от одной к другой без разрыва первоначально имевшихся химический связей. В случае чего можно ожидать, что все энергии ( _g, E₁, E₂) должны проходит через минимум.

В работе 16 установлено, что в низкотемпературной моноклинной фаза -Ag₂S пространственная группа соответствует , где связь преимущественно ковалентная 17. Высокотемпературная модификация -Ag₂S имеет ОЦК и пространственная группа соответствует F3 18, а химические связи соответствует ковалентно-ионным 17, т. е. симметрии и химические связи - и - фазы сильно отличаются. С учетом выше сказанной 15, можно предполагать, что  переход в Ag₂S сопровождается прохождением энергии через минимумы с температурой в области ФП.

Уменьшение (T) после ФП может быть связано с сильным уменьшением подвижности носителей заряда с температурой за счет рассеяния носителей заряда на тепловых колебаниях решетки и дефектов, а также электрон-дырочные компенсации. Однако, последняя версия не наблюдается на зависимости R(T) после ФП, что обусловлено сильным вырождением электронного газа.

И так качественное несогласие (Т) и R(T) в области ФП происходит одновременно с изменением концентрации носителей заряда, возникающим за счет изменения зонных параметров и электроактивных дефектов. Последнее же возникает за счет перехода ионов серебра от узлов к междоузлами.

Рис.1. Температурная зависимость электропроводности в Ag₂S точки

экспериментальные 1-с учетом изменения зонных параметров, 2-с

учетом изменения концентрации дефектов при ФП, 3-сумма концентрации

носителей заряда первого и второго варианта и с учетом рис. 3.

Рис. 2. Температурная зависимость коэффициента Холла в Ag₂S

обозначении те же на рис.1.

Рис. 3. Температурные зависимости энергии ( _g, E₁, E₂).

ЛИТЕРАТУРЫ

1. 
   Ф. Крегер. Химия несовершенных кристаллов. М., с. 328 (1969).
   
2. 
   Ф. Ф. Алиев, М. Б. Джафаров, Б. А. Таиров, Г. П. Пашаев, А. А. Саддинова, А. А. Кулиев. ФТП, 42 (10), 1165 (2008).
   
3. 
   А. В. Дитман, И. Н. Куликова. ФТТ, 19 (8), 1397 (1977).
   
4. 
   Ф. Ф. Алиев. ФТП, 37 (8), 1082 (2003).
   
5. 
   G. Bonnecaze, A. Lichanotet, S. Gromb. J. Phys. Chem. Solid, 39, 299 (1978).
   
6. 
   P. Sunod, Helvetica Phys. Acta, 32 (6-7), 567 (1959).
   
7. 
   H. Ran. J. Phys. Chem. Solid, 28, 903 (1967).
   
8. 
   K. Weiss, Ber. Russengers. Phys. Chem. 75, 338 (1969)
   
9. 
   Г. Б. Абдуллаев, Т. Д. Джафаров. Атомная диффузия в полупроводниковых структурах. Москва Атомиздат. 280 (1980).
   
10. 
    H. Ran. J. Phys. Chem. Solid, 35, 1553 (1974).
    
11. 
    Bartkowicz and S. Mrowec. Phys. Stat. Sol. 49, 101 (1972).
    
12. 
    Б. Н. Рольов. Изв. АН Латвийской ССР. Сер. Физ. и тех. наук. 33 (4), (1983).
    
13. 
    С. А. Алиев, Ф. Ф. Алиев, З. С . Гасанов. ФТТ, 40 (9), 1693 (1998).
    
14. 
    С. А. Алиев, Ф. Ф. Алиев. ФТП, 42 (4), 404 (2008).
    
15. 
    М. Дж. Бюргер. Кристаллография. 16, 1084 (1971).
    
16. 
    Ю. Г. Загальская, Г. Б. Бокий, Е. А. Победимская в сб. Кристаллические структуры арсенидов, сульфидов, арсенсульфидов и их аналогов. СОАН СССР. Новосибирск, 116, 63 (1964).
    
17. 
    Г. А. Ахундов, Г. Б. Абдуллаев, М. Х. Алиева, Г. А. Эфендиев. В сб. воп. Металлургии и физика полупроводников. Изд. АН СССР, 104 (1961).
    
18. 
    Термические константы вещества. М., 6 (1972).
    

UOT 621.315.592
Ag₂S yarımkeçirici kristalının faza çevrilməsində defektlərin rolu
Fizika-riyaziyyat elmləri namizədi M.B.Cəfərov

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
X

ÜLASƏ

Faza çevrilməsi zamanı elektrik keçiriciliyinin () və Holl efektinin R(T) temperaturdan asılılığı öyrənilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki,  temperaturdan asılı olaraq müəyyən həddə bir neçə tərtib artdığı halda R, 3-4 dəfə azalmışdır.


Defect role on Ag₂S electrical properties at phase transition.
Cand. phys.matem. sciences M. B. Jafarov

Azerbaijan State Agrarian University
SUMMARY
Temperature dependence of electroconductivity  and Hall coefficient R(T) in Ag₂S at phase transition have been investigated. Qualitative discrepancies in the change in (T) and Hall R(T) and phase transition have been revealed, i. e.  increases to several orders and R decreases ~34 times. This fact has been interpreated in frames of a model with two types of charge carries and defects, arising at phase transition.

AQRAR İQTİSADİYYAT VƏ HUMANİTAR ELMLƏR

UOT 347. 457: 38
FAKTORİNQ MÜQAVİLƏSİ VƏ ONUN SƏRBƏST BAZAR

MÜNASİBƏTLƏRİNİN TƏŞƏKKÜLÜNDƏ YERİ
Hüquqşünas Ə. Q. Qəhrəmanzadə

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

Faktorinqin yaranması ilə əlaqədar müəlliflərin fikirləri müxtəlifdir. Bir qrup tədqiqatçılar hələ qədim Babilistanda faktorinq əməliyyatının aparılmasını göstərsələr də, digər müəlliflər faktorinqin XX əsrin 30-cu illərində ABŞ-da əmələ gəlməsini, üçüncü qrup müəlliflər isə hələ XIV əsrdə İngiltərədə faktor adlı subyekt ticarət dövriyyəsində vasitəçilik fəaliyyəti göstərməsini bildirir. “Faktor” termini “agent” və “kommisioner” kimi terminlərin sinonimi kimi işlədilmişdir. XIX əsrin ikinci yarısında Şimali Amerikada faktorinq əməliyyatlarından geniş istifadə edilmişdir. Qərbi Avropa ölkələrində faktorinq institutu XX əsrin 50-ci illərindən başlayaraq maliyyə dövriyyəsində böyük rol oynamışdır. Məhz buna görə də Qərbi Avropa ölkələrində faktorinq bankları və ixtisaslaşdırılmış faktorinq cəmiyyətlərinin fəaliyyətlərinin təməli qoyulmuşdur [1].

Faktorinq ingiliscə “faktory” sözündən olub, dilimizə tərcümədə “ticarət kontoru” mənasını ifadə edilməsini, digər bir ədəbiyyatda isə “agent”, “vasitəçi” anlayışını bildirməsi qeyd edilir. Faktorinqin məzmun və mahiyyətinə gəlincə, bu, pul tələbinin güzəşt edilməsi müqabilində maliyyələşdirmədir [1].

Göründüyü kimi, artıq yüz ildən çoxdur ki, bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatını inkişaf etdirən dövlətlər faktorinq institutundan istifadə edir. Rusiya Federasiyasının mülki hüququnda pul tələblərinin güzəşt edilməsi müqabilində maliyyələşdirmə, xarici praktikada faktorinq adlanan bu institut Azərbaycan Respublikasının mülki hüquqi üçün vançer, divident, ipoteka, lizinq, broker və s. kimi yeni anlayışdır.

Xarici ticarət praktikasında və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə geniş surətdə tətbiq edilən faktorinq anlayışı 1988-ci ildə Ottavada BMT tərəfindən Beynəlxalq faktorinq haqqında konvensiya qəbul edilməsi ilə nəticələnməsidir. Baxmayaraq ki, Azərbaycan Respublikası bu konvensiyanı indiyə qədər imzalamamışdır, lakin faktorinq haqqında yeni Mülki Məcəllənin normaları hazırlandıqda və qəbul edildikdə Ottava konvensiyasının müddəaları nəzərə alınmışdır [1].

Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində faktorinq müqaviləsinin anlayışı belə verilmişdir.: “faktorinq müqaviləsinə görə bir tərəf (faktor) üçüncü şəxs (borclu) barəsində müştərinin (kreditorun) üçüncü şəxsə mal verməsindən, işlər görməsindən və ya xidmətlər göstərməsindən irəli gələn pul tələbinin hesabına digər tərəfə (müştəriyə) pul vəsaiti verir və ya verməyi öhdəsinə götürür, müştəri isə bu pul tələbini faktora güzəşt edir və ya güzəşt etməyi öhdəsinə götürür” [2].

Deyilənlərdən, yəni faktorinqin məğzindən belə anlayışa gəlmək olur ki, istehsalçı müəssisələr və ya topdansatış firması mallarını pərakəndəsatış obyektlərinə göndərir. Ödəniş isə mallar satıldıqdan sonra yerinə yetirilir, satış obyektlərinin əvvəlcədən ödənişlə işləmək imkanı olmadığından, mal göndərənlər pullarının qeyri-müəyyən müddətə, yəni mallar satıldıqdan sonra qaytarılmasını gözləməyə məcbur olurlar. Bununla belə, malgöndərənin marağı olur ki, dövriyyə vəsaitlərinin mümkün qədər tez bərpa edib, fəaliyyətini daha sürətlə inkişaf etdirə bilsin.

Faktorinq müqaviləsinin mahiyyətini daha yaxşı anlamaq üçün əyani misal: Fərz edək ki, Qaradağ sement zavodu Gəncə evtikmə kombinatına sement göndərir, evtikmə kombinatı istehsal etdiyi məhsulları satdıqdan sonra sement zavodunun pulunu ödəməyi öhdəsinə götürür, sement zavodu bu müddəti gözləsə, onun fəaliyyətində durğunluq yarana bilər, belə bir vəziyyətdə Gəncə bankı, evtikmə kombinatının sement zavoduna borclu olduğu məbləği ödəyir. Bunun müqabilində sement zavodu evtikmə kombinatından almalı olduğu vəsaiti tələb etmək hüququnu banka verir (güzəşt edir). Bankla sement zavodu arasındakı əməliyyat faktorinq adlanır və bu münasibətlər faktorinq müqaviləsi ilə rəsmiləşdirilir.

Mülki dövriyyədə faktorinq müqaviləsinin əhəmiyyəti danılmazdır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində müqavilədən istifadə edilməsi kommersiya əməliyyatlarının həyata keçirilməsinin məqsədəyönlü və səmərəli vasitəsidir. Belə ki, müştəridən pul tələbini satın alan faktor göstərdiyi xidmətlərin əhatə dairəsini genişləndirir və bunun müqabilində əlavə gəlir mənbəyi əldə etmiş olur. Üçüncü şəxsə mal verməsindən, işlər görməsindən və ya xidmətlər göstərməsindən irəli gələn pul tələbini faktora güzəşt etməklə, faktorlardan pul vəsaiti (maliyyə mənbəyi) alan müştəri (müəssisə) vaxtından qabaq ödəniş almaq yolu ilə öz vəsaitlərinin dövriyyəsini sürətləndirmiş olur.

Faktorinq müqaviləsinin üstünlüyü ordadır ki, müştəri üçüncü şəxs üçün verdiyi malın, işin və ya xidmətin ödəniş haqqını ondan almağı gözləmədən, həmin ödəniş məbləğini faktordan (banklardan və ya digər təşkilatlarından) alır. Faktor pul vəsaitini müştəriyə onun üçüncü şəxsə mal verməsindən, iş görməsindən və ya xidmət göstərməsindən irəli gələn pul tələbinin hesabına verir. Vaxtından əvvəl ödənişi əldə etməklə vaxtda irəli düşən müştəri aldığı pul vəsaitini həyata keçirdiyi təsərrüfat, sahibkarlıq və digər iqtisadi fəaliyyət növünə yönəldir və bununla da məşğul olduğu fəaliyyətin rentabelliyini artırmaqla, kapitaldan daha səmərəli istifadə etmək imkanına malik ola bilir [4].

Faktorinq fəaliyyəti yeni başlayan şirkətlər üçün olduqca əlverişlidir. Bu xidmətdən istifadə edən şirkətlərin inkişaf prosesində vəsait problemini aradan qaldırır və debitor borclar kimi ağır bir işdən azad ola bilirlər.

Hazırda bütün dünyada tanınan Tayvanın ACER (kompüter texnikası), İtaliyanın PARMALAT (ərzaq məhsulları), ABŞ-nın LEWİS GLOBAL TOYS (uşaqlar üçün mallar) və digər şirkətlər faktorinq xidmətindən bəhrələnmiş və böyük uğurlar qazanmışlar [3].

Hazırda əsasən qərb ölkələrində faktorinq maliyələşdirilməsi göndərilmiş malların ümumi məbləğinin 60-80%-i həddindədir. Faktorinq maliyyələşdirilməsi isə, adi kredit üzrə faiz dərəcələrindən çox da fərqlənmir. Mövcud praktikada əsasən, satışa göndərilən mallar üzrə faktorinq maliyyələşməsi geniş yayılsa da, xidmətlər sahəsində də faktorinqin tətbiqi sürətlə inkişaf edir. Burada telekommunikasiya, nəqliyyat, poliqrafiya, turist, reklam və digər xidmətlər göstərən onlarla şirkətin timsalında faktorinqdən bacarıqla istifadə edilməsi faktları mövcuddur.

Qardaş Türkiyədə də faktorinq biznesi irəliləməkdədir. Hazırda bu ölkədə 100-dən artıq faktorinq fəaliyyəti ilə məşğul olan subyekt mövcuddur. Türkiyədə faktorinq fəaliyyətinin inkişafına təkan verən bir amil də digər ölkələrdən fərqli olaraq, burada banklarla yanaşı sığorta şirkətləri, iri sənaye holdinqləri və hətta fiziki şəxslər də faktorinq şirkətlərinin təsisçisi ola bilirlər [3].

Azərbaycan Respublikasına gəlincə, məlumdur ki, burada pərakəndə satış ticarət münasibətlərində yazılı müqavilə mexanizmindən çox az hallarda istifadə olunur. Belə ki, topdansatış təşkilatları öz müştəriləri ilə münasibətlərini bir qayda olaraq şəxsi tanışlıq, dostluq, qohumluq və s. prinsipi əsasında qururlar. Bu, malgötürənlərlə satıcılar arasında etibarın mövcudluğundan çox alqı-satqı əməliyyatlarının və ümumiyyətlə fəaliyyətin rəsmiləşdirilməsi istəyinin olmamasından irəli gəlir. Alqı-satqı münasibətlərinin və təsərrüfat əlaqələrinin sivil qaydada-yazılı müqavilə əsasında qurulmaması biznesin inkişafına, onun vüsət tapmasına mane olan amillərdəndir. Halbuki, yazılı müqavilə əsasında təşkil olunmuş rəsmiləşdirilmiş faktorinq müqaviləsində həm faktor, həm kreditor vaxtında əldə etdiyi pul vəsaitini, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, həyata keçirdiyi, təsərrüfat, sahibkarlıq və başqa iqtisadi fəaliyyət növünə yönəldə və kapitaldan daha səmərəli istifadə etmək imkanı qazana bilir.

Respublikamızda faktorinq biznesinin inkişaf etdirilməsi üçün yeni fəaliyyət növlərini tənzimləyən normativ hüquqi aktların təkmilləşdirilməsi, onların fəaliyyət mexanizminin işlənib hazırlanması, həm də Rusiya Federasiyasında olduğu kimi bu fəaliyyət növü ilə məşğul olmağa təkcə banklara deyil, qardaş Türkiyədə olduğu kimi, banklarla yanaşı sığorta şirkətlərinin, iri sənaye obyektlərinin və fiziki şəxslərin də faktorinqin şirkətinin təsisçisi ola bilməsinə imkan verilməsi ölkədə kommersiya əməliyyatlarının həyata keçirilməsinin səmərəli və məqsədyönlü vasitəsi ola bilərdi.