Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti adau-nun 80 illik yubileyinə həsr edilir adau-nun elmi ƏSƏRLƏRİ g əNCƏ 2009, №3

The human rights in political Ideas of the world
Huseinov C.N.

SUMMARY
The question of the human rights since the most ancient times is one of problems of disturbing thinkers of the world. As this theme is extensive the scope, scientific it is difficult to determine its borders. It has caused to occurrence of various theories concerning the human rights in a political idea of the world.

In article the author tries to comment on some of these theories. The idea that the human rights are not concept of a Christian or European origin here expresses. Having paid attention to political idea and art monuments of the East it is possible to find out a plenty of the facts connected with the human rights. In article of a problem of the human rights are considered as opposition between civilizations, and as dialogue between the West and the East.

UOT 63.3 (2Az)

İSLAM VƏ ELM
M.Əlizadə

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti


Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərindən biri, bəlkə də birincisi dinimiz və müqəddəs kitabımızdır. Azərbaycanda İslamın yayılmasından sonra formalaşan müsəlman mədəniyyəti elmə misli görünməmiş maraq oyatdı. Çünki İslam təkcə din kimi deyil, güclü və mütərəqqi elm kimi tədqiqatçıların diqqətini cəlb etmiş və etməkdədir. İslam-elmin inkişafına böyük önəm vermiş, müsəlmanları elmin sirlərini yiyələnməyə çağırmışdır.

İslamın elmə, biliyə münasibətinin əsasında “Qurani-Kərimin” yaradıcı, şüurlu fəaliyyətin ən parlaq nümunəsi kimi Xəlqetməyə dair təsəvvürləri durur; Allah-təala insanı yaratmış və ona Özünün ən gözəl nemətlərini – həyat və ağıl bəxş etmişdir. Əgər bunlar olmasaydı insanın insanlığı öz mənasını itirərdi. İnsanı təkəbbürdən və lovğalıqdan əl çəkməyə, onu öz yaradanına tapınmağa, Ona itaət etməyə çağıran islam, eyni zamanda ona düşünməyi, dərk etməyi də vacib buyurmuşdur. Odur ki, islamda iman kor-koranə itaətə deyil, dərindən dərk edilmiş biliyə əsaslanır.

İslamda elmin dəyərini ifadə edən çoxlu sayda ayə və hədislər vardır. Qurani-Kərimin ilk enmiş ayəti “Yoxdan yaradan Rabbinin adı ilə oxu.” (“əl-Ələq”, 96/1) 1 kəlamı ilə başlaması təhsil və tədris baxımından çox önəmlidir.

İslamın elmi biliklərə münasibətini əslində elə Qurani-Kərimin mətninə müraciət etməklə izləmək mümkündür. Burada “elm” termini müxtəlif mənalarda 850 dəfədən çox işlədilmişdir. Təkcə bu, islamın elmə münasibəti haqqında tam və dolğun təsəvvür yaradır.

Heç bilənlərlə bilməyənlər (alimlə cahil) eyni ola bilərmi?! (“əz-Zümər”39/9) 1 - Məhz bu ayədə elmin qiyməti, üstünlüyü bildirilir, cəhalətin isə nöqsan olduğu deyilir. “Allahdan öz bəndələri içərisində ancaq alimlər qorxar.” (“Fatir”,35\28) 1. Həqiqətən də, səhvlərin, qüsurların mənbəyi cahillikdir. Bundan xilas olmağın yolu isə elm yoludur.

Həzrəti Məhəmməd (s.ə.s.) buyurduqlarından:

Alim öldü,aləm öldü .

Elm öyrənənin (din tələbəsinin) əcəli çatdıqda, şəhid kimi ölər.

Beşikdən qəbrədək elm axtarışında (öyrənməkdə) olun.

Elm ilə birgə olan yuxu, cəhl ilə birgə olan ibadətdən üstündür.

Alimin iki rəkət namazı, alim olmayan adamın yetmiş rəkət namazından üstündür.

Elmin fəziləti ibadətin fəzilətindən çoxdur.

Elmlə olan az əməl faydalı, cəhalətlə olan çox əməl isə faydasızdır.

Peyğəmbərlik məqamına daha yaxın olanlar alimlər və (haqq yolda) cihad edənlərdir.

Bir qəbilənin ölümü alimin ölümündən daha asan və dözüləsidir.

Hər hansı bir məclisdə oturub elmini artırmayan kəs, Allahdan uzaqlığını artırmışdır.

Elm öyrətdiyiniz və ya elm öyrəndiyiniz şəxslə yumşaq davranın.

Elm axtarışında olan şəxsin ruzisini Allah yetirər.

Elm və biliyi bağlayın. - Soruşdular ki, necə bağlayaq? - Buyurdu: Onu yazmaqla 2

Yüksək elm sahibi olan Həzrəti Əlinin buyurduqlarından:

Mənə bir hərf öyrədənin quluyam.

Elmsiz əməl etmək zəlalətdir (yoldan azmaqdır).

Alim cahili tanıyır, çünki özü də əvvəl cahil olmuşdur.

Nadan alimi tanımır, çünki özü əvvəl alim olmamışdır.

Gözün kor olması bəsirətin kor olmasından daha yüngüldür.

Hər kəsin dəyəri onun biliyi qədərdir.

Əməl edilən az elm, əməl edilməyən çox elmdən üstündür.

Cəhalət və nadanlıqla danışmaqda xeyir olmadığı kimi, hikmət və elmlə (danışmaq lazım olan zaman) susmaqda da xeyir yoxdur.

İki yeyən doymaz: elm axtarışı və arzusunda olan (ki, hər nə qədər məsələlər aşkar olsa, yenə də digər bir məchulu məlum etmək istəyər) və dünya istəyən (ki, hər nə qədər dünya malı əldə etsə yenə də digər şeylər əldə etmək arzusunda olar).

Nadanlıq kimi yoxsulluq yoxdur.

Elm kimi şərəf yoxdur.

Elm maldan xeyirlidir. Elm səni qoruyar, malı isə sən qoruyarsan. Mal xərcləndikcə azalır, elm isə xərcləndikcə artır 2.

Elm haqqında digər məsumların da nurlu kəlamları mövcuddur.

İmam Həsən buyurmuşdur:

Elminizi başqalarına öyrədin və başqalarının elmini öyrənin.

İmam Səccad (ə) buyurmuşdur:

Camaat elm oxumağın faydalarını bilsəydilər, qanları axıdılmaqla, dəryalara baş vurmaqla olsaydı da belə, yenə təhsil ardınca gedərdilər 2.

İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur:

İnsanlar üç qisimdirlər: alimlər, tələbələr və su üstə olan saman çöpü kimi adamlar( nə öyrənən, nə də öyrədən)

İmam Bağır (ə) buyurmuşdur:

Elmi fayda verən alim yetmiş min abiddən üstündür 2.

İmam Əliyyən Nəqi(ə) buyurmuşdur:

Özünü bəyənmək insanı elm öyrənməkdən saxlayar.

Sadəcə bir hissəsini qeyd etdiyimiz bütün bu ayə və hədislərdən elmə nə qədər yüksək qiymət verildiyini görmək mümkündür. İslam - insanın yaxşıya yönələn hər cür zehni və fiziki fəaliyyətini müsbət qiymətləndirir və bunu təbliğ edir.

Müasir dövrdə elm və texnikanın sürətli inkişafı cəmiyyətdə baş verən psixoloji, sosial, iqtisadi, siyasi və mədəni hadisələri düzgün təhlil etməyə imkan verir. Lakin bütün bunları yaxşı təhsil aldıqda və maarifli olduqda etmək mümkündür. Bütün bunlar olmasa, əsrlər boyu toplanaraq bizə çatmış irs və mədəniyyətimizi də itirə bilərik. Demək, cəmiyyətin davam etməsi və inkişafı üçün təhsil və elm zəruridir. Mövzunun İslamda elmə verilən böyük önəmə həsr edilməsinin elə əsas səbəbi də bu zəngin irsə sahib çıxmaq, onu daha da zənginləşdirərək ali və orta təhsil müəssisələrində tədrisi məsələsini yenidən gündəmə gətirməkdir. Əgər hər bir kəs yaşadığı cəmiyyətin mənəvi dəyərlərini mənimsəyərək özününküləşdirə bilsə, cəmiyyətin problemlərini öz problemləri hesab edərək həllində yaxından iştirak edəcək.

İslamın bir elm kimi təbliğinə bu günkü Azərbaycanda daha böyük ehtiyac var. Respublika üçün iqtisadi və siyasi problemlərin həlli nə qədər vacibdirsə, mənəvi və ideoloji problemlərin həlli də o qədər əhəmiyət kəsb edir. Çünki Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra onlarla missioner təşkilatlar, müxtəlif radikal cərəyanlar Azərbaycana yol açaraq cəmiyyətdə bir xof yaratmış, minlərlə gənclərimizin düşüncələrini zəhərləməklə məşğuldurlar. Bu gün öz dini bilgilərə olan ehtiyaclarını ödəmək istəyən və mənəvi axtarışda olan gənclərə biz onları bu sahədə qane edəcək bir şey verə bilməsək, onlar asanlıqla təriqətçilərin toruna düşməkdə davam edəcəklər. Dinimizə zidd təsirlərdən yeniyetmələri və gəncləri qorumağın isə bir yolu var; onları vaxtında düzgün, təhrif olunmamış dini biliklərlə maarifləndirmək və onların marağını təmin etmək. Maarifləndirmə isə kütləvi və sistemli şəkildə həyata keçməlidir. Bunun ən optimal yolu isə islamın orta və ali məktəblərdə tədrisi məsələsidir.

İslamın elm kimi tədrisi məsələsinə Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev vaxtilə siyasi qiymət vermişdi. Belə ki, 2 fevral 1996-cı ildə keçirilmiş Azərbaycan gənclərinin I Forumundakı çıxışında o qeyd etmişdi: “İslam dininin bəşəriyyətə bəxş etdiyi bütün nemətlərdən hər bir azərbaycanlı səmərəli istifadə etməlidir və xüsusən, cəmiyyətdə davranışında islam dininin tələblərinə uyğun olaraq özünü göstərməlidir. Ona görə də islam dininin tədris olunması, hesab edirəm ki, günün tələblərindən biridir və bu barədə Təhsil Nazirliyi, müvafiq təşkilatlar düşünməli, lazımi tədbirlər görməlidirlər“ 3.

İslamın tədrisi ilə biz, aşağıdakı uğurları əldə edə bilərik;

1. 
   Uşaqlara, yeniyetmələrə və gənclərə İslam dini elm səviyyəsində, təhrif edilmədən öyrədilərsə, gələcək vətəndaşlarımız yad ideologiyalardan qorunmuş olarlar.
   
2. 
   Gənclərimiz mənəvi tələbatlarını ödəmək məqsədi ilə cahil din xadimlərinin təsirinə düşməkdən və mövhumatçılıqdan xilas olmuş olarlar.
   
3. 
   Gənclərimiz nümunəvi əxlaq, ədalətli olmaq, mərhəmətli olmaq, təvazökar olmaq, xeyirxah olmaq, əhdə vəfa etmək, əmanətə xəyanət etməmək, haram əməllərdən çəkinmək, qeybət etməmək, yalan danışmamaq və s. kimi islami əxlaq normalarına riayət edərlər.
   
4. 
   Cəmiyyətimizdə böyük bəlaya çevrilən narkomaniya, yoluxucu xəstəliklər, cinayətkarlıq, əyyaşlıq, mənəvi düşkünlük və s. kimi bəlalara qarşı tutarlı silah əldə etmiş olarıq.
   
5. 
   Çox əsrlik tarixi olan milli-mənəvi mədəniyyətimizin qərb mədəniyyəti içərisində assimilasiya olunmasının qarşısı alınar.
   
6. 
   Mənəvi dəyərlərə tam malik olan gənclərimiz Vətənimiz və vətəndaşlarımız üçün yaşayıb-yaradacaqlar. Sülh uğrunda mübarizə aparacaqlar.
   

ƏDƏBİYYAT

1. 
   Qurani- Kərim. Bakı, 2005.
   
2. 
   Məsumların nurlu kəlamları. Bakı, 2006.
   
3. 
   Heydər Əliyev. Azərbaycan gənclərinin I forumunda çıxışı. “Azərbaycan qəzeti” 3 fevral, 1996.
   
4. 
   www. Islam.az
   

УДК 63.3 (2Az)
Ислам и наука
М.Ализаде
РЕЗЮМЕ
В данной статье анализируется оценка ислама о науке, а также о положи тельной роли ислама в преподовании ислама в школах и ВУЗ-ах как предмет.

Islam and science
M.Alizade
SUMMARI

The article covers science is estimated by islam. There will be valuable results. If it is taught at schools and universities.

UOT 330.14:479.24
MİLLİ DÖVLƏT QURUCULUĞUNDA MƏNƏVİ MÜNASİBƏTLƏRİN

YERİ VƏ ROLU

QLOBALLAŞAN DÜNYADA AZƏRBAYCANIN YERİ VƏ ROLU
Qurbanov Vilayət

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

Azərbaycan xalqının dövlətçilik şəraitinə nəzər saldıqda görürük ki, həmişə xalqımız sosial ədalət, sülh və ictimai tərəqqi uğrunda mübarizədə böyük xalqların güclü təsirinə məruz qalmışdır.

Xalqımız böyük xalqlar tərəfindən nə dəqər böyük sıxıntılara, zülm və istismara məruz qalsa da, yenə azadlıq idealarından əl çəkməmiş, öz dövlətini yaratmaq müstəqil olmaq, azad yaşamaq, uğrunda mübarizə aparmışdır. Bu mübarizə nəticəsində ilk dəfə bütövlükdə şərq aləmində 1918-ci ildə Azərbaycanda demokratik müstəqil dövlət yaradılmışdır. Ölkəmizdə yaradılan bu müstəqil dövlətin ömrü çox az olmuş, cəmi 23 aya qədər yaşaya bilmişdir. Nəhayət 1920-ci ildə aprel ayının 28-də bu dövləti devirmişlər. Müstəqilliyin mahiyyətini nisbətən də olsa anlayan xalqımız azadlıq uğrunda (açıq da olmasa) həmişə mübarizə aparmışdır.

1917-ci il Böyük Oktyabr sosialist inqilabından az sonra Azərbaycanda sovet hakimiyyəti bərqərar oldu. Köhnə ictimai münasibətlərin yerini yeni sosialist ictimai münasibətlər tutdu. Bu dövrün ilk çağlarında Rusiyadan qopan inqilab fırtınalarının gələcəkdə bu xalqların başına nələr gətirəcəyini heç kəs görə bilmirdi.

Müasir dünya rəngarəng və ziddiyyətlidir. Burada hər bir xalqın və dövlətin öz yeri və dünya birliyinə inteqrasiya olunmağın düzgün yollarını axtarib tapmaq işində siyasi elmlərin özünəməxsus rolu və yeri vardır. Belə bir şəraitdə Azərbaycan xalqı da müasir qloballaşan dünyadan kənarda qala bilmir. Müasir dünyada mövcud olan qlobal problemlərdən başqa ölkələr kimi Azərbaycan dövləti də kənarda qala bilmir. Hazırki qlobal problemlərdə Azərbaycan xalqı da müəyyən dərəcədə əziyyət çəkir.

Müasir şəraitdə dünya sivilizasiyası cəmiyyət, insan və təbiət arasında qarşılıqlı münasibətlərin daha da inkişafı ilə səciyyələnir. Bununla yanaşı, müasir ictimai tərəqqi qlobal ümumbəşəri problemlərin bütöv bir sistemindən doğurmuşdur ki, dünya sivilizasiyasının taleyi, bəşəriyyətin bu günü və gələcəyi onların həllindən çox asılıdır.

Azərbaycan dövləti müstəqillik qazandıqdan sonra bir çox çətinliklərlə üzləşdi. Milli münaqişələrin qızışdırılması Azərbaycan xalqı üçün ciddi problemlər yaratdı. Bu qlobal problemlər hansılardır? Göstərmək lazımdır ki, bəzən onların tərkibinə hazırda qarşıda duran bütün təbii- elmi- texniki və sosial problemlərin daxil edilməsi qanuna uyğundur.

Belə bir şəraitdə Azərbaycan xalqı həm daxildən, həm də xaricdən xalqımıza düşmən qüvvələr tərəfindən milli münaqişə zəminində müharibəyə cəlb edildi, Azərbaycan xalqı üçün çətin problemlər yarandı. Bu cür yanaşdıqda qlobal problemlər bəşəriyyətin qarşısında duran bütün vəzifələr içərisində əriyir, onlarla eyni mənada işlədilir. Qlobal problemlər bəşəriyyətdə həlledici deyil. Onun taleyi ilə bağlı olan bir sıra ən əsas cəhətləri əhatə edir. Hər şeydən əvvəl onlar öz mahiyyəti etibari ilə bütün bəşəriyyətin mənafeyini ifadə edən perspektivdə isə onun gələcəyini müəyyən edəcək ümumbəşəri xarakterli problemlərdir. Digər tərəfdən, buraya o problemlər aiddir ki, onlar, sözün əsl mənasında, ümumdünya xarakteri daşıyır, yəni dünyanın bütün əsas regionlarında cəmiyyətin inkişafının obyektiv amili kimi çıxış edir. Sonra, bunlar elə problemlərdir ki, onların vaxtında həll olunması bəşəriyyətin gələcəyi üçün təhlükə törədir. Odur ki, cəmiyyətin gələcək tərəqqisi naminə onlar gecikmədən həll olunmalıdır. Nəhayət qlobal problemlərə elə təbii elmi- texniki, sosisl siyasi prob-lemlər daxildir ki, onları bütün bəşəriyyətin gərgin ümumi əməyi və birgə səyləri nəticəsində həll etmək mümkündür. Onlar bir ölkənin və bir dövlətin gücü ilə yerli və regional miqyasda həll edilə bilməz. Yuxarıda göstərilən əlamətlərə əsasən müasir dövrün qlobal problemlərini aşağıdakı formada bölmək olar.

1. Dövlətlərarası münasibətlərlə əlaqədar problemlər: buraya - dünya müharibəsi təhlükəsinin qarşısının alınması, sülhün qorunub saxlanması daxildir.

2. Cəmiyyət və insan arasındakı münasibətlərdə qarşıya çıxan problemlər: müasir elmi–texniki inqilabın nəticələri dünya miqyasında əhali artımının yüksək sürətilə əlaqədar yaranan demokratik problemlər, habelə əhalinin sağlamlığı ilə bağlı səhiyyə sahəsində qarşıya çıxan problemlər.

3. İnsan cəmiyyət və təbiət münasibətlərini əhatə edən problemlər: təbii ehtiyatlar və xammalla bağlı problemlər. İnsanların lazımı miqdarda və keyfiyyətli ərzaq məhsulu ilə təmin edilməsi bəşəriyyətin enerjiyə artan tələbatının ödənilməsi, sözün geniş mənasında, götürülən ekoloji problemlər qeyd olunmalıdır ki, bu problemlər bir–biri ilə müəyyən əlaqə və vəhdətdədir.

SSRİ–nin dağılması Azərbaycanda törədilən müharibə təhlükəsi, o cümlədən ölkəmizə Orta Asiyadan gələn mesxeti türklərinin, eləcədə Ermənistandan qovulan azərbaycanlıların, eləcə də Dağlıq Qarabağdan və ətraf rayonlardan bir milyondan artıq qaçqın və köçkünün olması Azərbaycan üçün daha güclü qlobal problemlər yaratdı. Əlbəttə, həmin problemlərin xeyli hissəsi əvvəldə mövcud olmuşdur. Yeni yaranmış Azərbaycan dövləti böyük çətinliklər qarşısında qalsa da düzgün siyasi xətt dövlətin xalqla sıx əlaqəsi bu çətinliklərin qarşısını nisbətən də olsa ala bilmiş, özünün iqtisadi cəhətdən güclü dövlət olmasını dünyaya sübut etdirmişdir.

Müasir dövrün qlobal problemləri sistemində nüvə müharibəsi təhlükəsinin qarşısını almaq, sülhü qorumaq və təmin etmək başlıca yer tutur. Müharibə və sülh problemləri bəşəriyyətin qarşısında duran kəskin problemdir. Hazırda hərbi texnika və texnologiya, kütləvi qırğın silahları görünməmiş dərəcədə sürətlə artır. Nüvə texnikası elə sürətlə artır ki, onun üzərində nəzarət etmək çətinləşir və getdikcə qeyri, mümkün olur. Kosmosa silah çıxarmaq planları daha təhlükəlidir. Birinci növbədə hərbi xərclərin durmadan artması nəticəsində bəşəriyyətin qarşısında duran vacib vəzifələrə yönələn vəsait azalır. Hazırda hərbi xərclər 1900 – cu illə müqayisədə 50 dəfədən çox artaraq ildə bir trilion dollara gəlib çatmışdır. Bu meyl davam edərsə, bəşəriyyət hər dəqiqə ərzində hərbi məqsədlər üçün milyon dollarla vəsait sərf edəcəkdir. Məsələ burasındadır ki, sürətlə silahlanma getdikcə daha artıq dərəcədə inkişaf etməkdə olan ölkələri də öz təsir dairəsinə cəlb edir. Nəticədə həmin ölkələrin zəif inkişaf səviyyəsinin aradan qaldırılması probleminin həlli daha da çətinləşir. Həm də nəzərdə tutulmalıdır ki, sürətlə silahlanma və müharibə təhlükəsinin artması enerji və xammal problemlərində çətinlikləri daha da artırır.

Azərbaycan dövləti müharibə şəraitində olmasına baxmayaraq, yeraltı və yerüstü enerjili sərvətlə zəngindir, dünyada mövcud olan qlobal problemlərlə yanaşı Xəzər dənizindən çıxarılan neft və qaz sənayesini inkişaf etdirərək qonşu ölkələrə yaxından köməklik göstərir, ölkəmizin sənaye sahələrini, kənd təsərrüfatını inkişaf etdirir.

Ölkəmizin 20%, torpaqları düşmən əlindədir. Ona görə də hərbi xərclərin çoxalması, bir tərəfdən enerji və xammalın artırılmasına sərf olunan vəsaiti azaldır digər tərəfdən isə enerji və xammal ehtiyatlarının getdikcə daha çox hissəsi hərbi məqsədlər üçün istifadə olunur. Deyilənlər sübut edir ki, tərkisilah müasir dövrün qəti tələbidir. Onun həyata keçirilməsi qlobal problemlər kompleksinin digər tərəfinə müsbət təsir edir, hazırda insanın fəaliyyəti ekoloji baxımdan xeyli dərəcədə təhlükəli vəziyyət yaradır: atmosferə atılan karbon qazı və digər kimyəvi qazlar tulantılar çoxalır, nəticədə havanı zəhərləyir, azon təbəqəsi tükənməyə başlayır, dənizlər, çaylar, okeanlar neft və digər tullantılar nəticəsində çirklənir bir çox ərazilərdə bitki və heyvan növünün nəsli kəsilir, içməli su ehtiyyatları sürətlə azalır.

Xalqımızın böyük oğlu Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycanda yaranmış hərcmərcliyin qarşısını aldı, ölkəmizin parçalanmasına son qoydu. Azərbaycanda nizamlı ordu yaranmasını bərqərar etdi, ölkəmizin konstitusiya-sını yaratdı, dövlətimizi hər cür çətinliklərdən çıxardı, ölkədə neft sənayesini inkişaf etdirdi, dünya ölkələri ilə iqtisadi, siyasi əlaqələri yaratdı, azərbaycanda hüquqi dövlət, mülkü cəmiyyət yaratmaq üçün var qüvvəsini sərf etdi. İndi Azərbaycanı bütün dünya sülhsevər bir ölkə kimi tanıyır.

Ölkəmizin neft və qaz sənayesinin Avropa ölkələrinə nəql edilməsi təmin edilmiş, qloballaşan dünyada Azərbaycanın yeri və rolu nəzərə çarpacaq dərəcədə, dünya ölkələrinin enerji təminatına güclü təkan verici bir ölkə kimi, yeri və rolu əvəzsizdir. Dünya ölkələrinə nəzər salarkən, yer üzərində yaşayan insanların üçdə iki hissəsi təmiz, içməli sudan məhrumdur. Alimlər hesablamışlar ki, hər il 5 milyon uşaq sudan keçən xəstəliklər nəticəsində ölür. İndiki şəraitdə əhali artımı ilə əlaqədar olaraq onun lazımı miqdarda ərzaqla təmin edilməsində çətinliklər qarşıya çıxır. İş burasındadır ki, iqtisadi cəhətdən zəif olan ölkələrdə əhali artır. Buna görə də dünya əhalisinin çox hissəsi həmin ölkələrin payına düşür. Nəticədə onsuzda ərzaqla təchizatı ağır vəziyyətdə olan bu ölkələrdə çox böyük təhlükə yaranır. Hazırda əhalinin artım sürətinə görə 1 –ci yerdə Hindistan, əhalinin sayına görə Çin durur. Fransada sosioloqların hesablamaqlarına görə 2020 –ci ildə Çində 1 milyard 315 milyon, Hindistanda 1 milyard 310 milyon adam olacaqdır. Ümumiyyətlə artım bu sürətlə davam edərsə, yer üzərində 3000 –ci ildə hər bir adama 10 sm² yer düşəcəkdir. Bu “demokrafik partlayış” alimləri daha çox narahat edən problemlərdəndir.

Qlobal problemlərin həllində Azərbaycanın indiki şəraitdə çörəyə, suya, enerjiyə olan tələbatı dövlətimizin diqqətindən yayınmır, yeri gəldikdə digər ölkələrə də lazımı köməklik göstərilir. Ölkəmizin prezidenti İ. Əliyevin xüsusi diqqəti sayəsində ölkəmizin şəhər, rayon, kənd və qəsəbələrində böyük quruculuq işləri aparılır, ölkəmizin paytaxtı Bakı şəhərinə böyük su xəttləri çəkilir, yollar abadlaşır, əhalinin güzəranı günü–gündən yaxşılaşır. Yeganə dərdimiz Dağlıq Qarabağ probleminin həllidir.

Qərb ideoloqlarının bir qismi müasir elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinə arxalanaraq onları həddən artıq şişirdir və guya elmi-texniki inqilabın qlobal problemlərin həll edəcəyini iddia edirlər. Bu mənada texnokratik baxışlar və informasiya cəmiyyəti konsepsiyası tərəfdarlarının baxışları səciyyələnir. Onlar müasir dövrdə elmi-texniki tərəqqinin rolunu mütləqləşdirir və göstərirlər ki, guya o, tarixi prosesi vahid istiqamətdə inkişaf etdirir. Bu proses gələcəkdə cəmiyyətin vahid sintetik sivilizasiyası şəkilində birləşməsinə doğru aparır.

Müasir şəraitdə bəşəriyyət bir çox qlobal təhlükəni aradan qaldırmaq üçün elmi-texniki, iqtisadi-siyasi və mənəvi imkanlara malikdir. Fəlsəfə məsələyə optimizm mövqeyindən yanaşaraq subut edir ki, istər hazırki dövrdə mövcud olan qlobal problemlərin həllində, istərsə də gələcəkdə yarana biləcək yeni –yeni qlobal problemlərin həllində zəkanın təntənəsi, mütərəqqi ictimai qüvvələrin baxış və məqsədlərinin qələbə çalması zəruridir.

Müasir dünyada həmin qlobal problemlərin hansı yollarla həll edilməsi bəşəri idrakın ümdə məsələlərindən biridir. Bu barədə keçmişdə də, indi də çoxsaylı mövqelər, baxışlar olmuş və indi də vardır. Qlobal problemlərin həlli bütün millətlərin sülh və əmin-amanlıq, yaradıcılıq səylərinin birləşdirilməsi yolu ilə, təsirli beynəlxalq tənzimetmə yolu, nüfüzlu beynəlxalq nəzarət qoyulması yolu ilə nizama salına bilər.

Bəs vəziyyətdən çıxış yolu nədədir? Müasir sosial- siyasi və ekoloji şəraitdə qlobal problemləri həll etmək mümkündürmü? - Həmin suallara mütərəqqi sosial –fəlsəfi fikir nikbin cavab verir: bəşəriyyətin səylərinin sıx birliyi əsasında onların həlli mümkündür. Burada əsas məsələ sosial tərəqqinin tipindən, ədalətli beynəlxalq əməkdaşlıq sistemi yaradılmasından, qlobal problemlərin, xüsusilə təbiətin çirkləndirilməsi, onun sərvətlərinin talan edilməsi, istilik-nüvə müharibəsi və s. təhlükəsinin bütün millət və dövlətlərin eyni dərəcədə dərk edərək, onların aradan qaldırılması uğrunda birgə səy göstərməsindən, beynəlxalq qlobal idarəçilik təşkil edilməsindən, “hərtərəfli beynəlxalq təhlükəsizlik sistemi yaradılmasından” ibarətdir.

ƏDƏBİYYAT

1. 
   Nəsibzadə N. Demokratik cümhuriyyət. Bakı: Elm, 1990.
   
2. 
   Qabil Hüseinli. Milli qürur hissi. Bakı Dövlərt nəşriyyatı, 1991. səh. 97-116.
   
3. 
   Maqsud Fərhad oğlu. Fəlsəfənin əsasları. Bakı: Maarif, səh. 331-348.
   
4. 
   Azərbaycan tarixi. Bakı, 2005, səh. 52-56.
   
5. 
   Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyası Elm əsərlər toplusu. Gəncə, 2002, səh. 155-160.
   
6. 
   Politologiya. Dərslik, səh. 224-234. Bakı, 1993.
   

УДК 330.14.479.24.
Место и роль морального отношения в национально –государственном строительстве.
Место и роль Азербайджана в глобальном- мире.
B.A.Курбанов

РЕЗЮМЕ

В научной статье, написанной на тему «Роль и место моральных отношений в строительстве национального государства», нашли свое яркое отражение история государственности азербайджанского народа, установление первого на Востоке демократического государства, его существование всего 23 месяца. В статье также констатируется, что после распадаc ССР Азербайджан приобрел свою государственную независимость, хотя враждебные нашему народу силы всячески старались помешать этому, создавая препятствия.

Формирование в Азербайджане независимого, правового и гражданского общества, глобальные проблемы во всем мире, угроза войны, а также другие важные вопросы против терроризма тоже нашли свое отражение в статье.

Здесь уделено особое место неустанной практической деятельности главы нашего государства в этой области.

И, наконец, главная идея научной статьи направлена на решение глобальных проблем.