Addım 7: uşaqlıq boşluğu möhtəviyyatının sorulması:
hazırlanmış aspirator kanyulaya birləşdirilir
düyməcik basılaraq, vakuum xaric edilir
hər istiqamətdə yüngül və yavaşca 180° fırladılmaqla, daxilə-
xaricə hərəkətlərdən istifadə edilməklə uşaqlığın daxilində olan
möhtəviyyat xaric edilir (Şəkil 4)
möhtəviyyat xaric edildikdən sonra barmaq düyməciklərdən
çəkilir, kanyula aralanır və ya çıxarılır
Şəkil 4.
Uşaqlıq boşluğu möhtəviyyatının sorulması
(Managing Complications in Pregnancy and Childbirth. A guide for midwives and doctors.
22
http://hetv.org/resources/reproductive-health/impac/Procedures/Manual_vacuum_P65_P68.html)
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
23
ızı və ya çəhrayı
ış uşaqlığın səthinə toxunanda, quma toxunma
anyullyanı sıxır
ından şikayət edir ki, bu da
ddım 8: toxumaların yoxlanılması:
Uşaqlığın boş olduğunu göstərən əlamətlər:
kanyulanın arxasında toxuma olmayan qırm
köpük görünür
kanyula boşalm
hissiyyatı yaranır
uşaqlıq yığılır və k
qadın spazmların, ağrıların olmas
uşaqlığın yığılmasının əlamətidir
A
nteynerə boşaldılır
aspiratorun daxilində olan toxumalar ko
toxumalar mayalanma məhsullarının, tam boşalmanın və
xorionadenomanın olub-olmamasına görə müayinə edilir
əgər bu müayinə kifayət etmirsə, material düz bir səth üzərinə
qoyulur, su və ya sirkə əlavə edilir və işıq mənbəyi arxada
yerləşdirilmə şərti ilə ona işıqda baxılır
Addım 9: eyni vaxtda icra oluna bilən işlərin yerinə yetirilməsi:
prosedur sona çatdıqdan sonra kontrasepsiya üzrə tədbirlər yerinə
yetirilir, məsələn UDV daxil edilir
Addım 10: alətlərin işlənməsi:
təxirə salınmadan bütün alətlər
prosedur sona çatdıqdan sonra
antiseptik məhlullarla işlənməli və ya tullanmalıdır (aspirator və
kanyulalar) (Əlavə 4)
İmkan olduğu təqdirdə hamiləliyin pozulması zamanı ultrasəs
müayinəsindən istifadə etmək tövsiyə olunur.
Abortdan sonra məsləhətvermə
Aşağıda qeyd
alıdır:
killi qanlı ifrazatın qeyd
nın 4-8 həftədən sonra başlanması
ə biləcəyi
olunan məlumatlar qadına çatdırılm
medikamentlərin təyini (ehtiyac olarsa)
bir neçə həftə ərzində cüzi və ya yaxmaşə
oluna biləcəyi
normada aybaşı
ürəkbulanma və qusmanın 24 saata qədər davam ed
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
24
lər
a, ağrı, hərarət, zəiflik və digər narahat edən
madan tibb
mü
ən qanaxma və ya qanlı ifrazatın
hərarət, üşütmə olduqda
NATAMAM ABORTUN MÜALİCƏSİ
Natamam
Daha çox
me
un müalicə metodları bunlardır: gözləmə
tak
izoprostol
qəb
bir neçə gün ərzində spazmların qeyd oluna biləcəyi (analgetik
qəbul etmək olar)
qadın güclü qanaxm
əlamətlər olduqda müraciət ediləcək yeri bilməlidir
tam sağalana qədər cinsi münasibətdə olmamalıdır
Əmin olmaq lazımdır ki, qadın təxirəsalın
əssisəsinə müraciət etməyi tələb edən əlamətlər barədə
məlumatlıdır:
iki həftədən çox davam ed
intensivliyi adi aybaşı ilə müqayisədə çox olduqda
intensivliyi artan dözülməz ağrı olduqda
gəyirib qaytarma və qusma olduqda
24 saatdan artıq davam edən yüksək
xoşagəlməz qoxulu və ya irinli vaginal ifrazat olduqda
abort abortun fəsadlarından biridir.
dikamentoz abortlar zamanı baş verir. Əsas simptomlar uşaqlıq
yolundan qanaxma və qarında ağrıdır, həmçinin qoşulmuş
infeksiyanın klinik təzahürləri aşkarlana bilər.
Cərrahi abort zamanı
uşaqlıq daxilindən xaric olunan toxumaların görünüşü hamiləliyin
təxmin edilən müddətinə uyğun deyilsə natamam abort haqqında
düşünmək lazımdır.
Natamam abort
tikası, vakuum-aspirasiya və medikamentoz metod. Gözləmə
taktikasının məğzi həkim müdaxiləsi olmadan döl hissələrinin
uşaqlıqdan özbaşına qovulmasının gözlənilməsidir. Gözləmə
taktikasının effektivliyi cərrahi və medikamentoz metodlarla
müqayisədə aşağıdır. Cərrahi müalicə metodları – elektrik vakuum-
aspirasiya və manual vakuum-aspirasiyadır. Vakuum-aspirasiya və
manual vakuum-aspirasiyanın effektivliyi yüksəkdir (91,5-100%),
lakin az da olsa infeksiya, uşaqlıq boynunun cırılması, uşaqlığın
perforasiyası kimi ciddi ağırlaşmaların riski mövcuddur.
Qadın natamam abortun müalicəsi məqsədilə m
ulunu seçirsə, bir qayda olaraq tibb müəssisəsinə gəlməlidir.
Birinci gəliş zamanı natamam abortun olması müəyyənləşdirilir,
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
25
cəsi (Cədvəl 5)
aginal qanaxma qeyd olunub və ya hal-
2 həftəliyə qədər hamiləliyə uyğundur
rgiya
hamiləliyə şübhə olduqda
ə/və ya sepsis olduqda
lla tövsiyə olunan
Mizoprostol dozası
Qəbul yolu
qadına preparatın qəbulundan sonra gözlənilən hallar barədə
məlumat verilir və mizoprostol təyin olunur. Əsassız cərrahi
müdaxiləyə yol verməmək üçün təkrar gəliş mizoprostol qəbulundan
ən azı 7 gün sonraya təyin olunur. Qanaxmanın dayandırılması və
infeksiyanın qarşısının alınması kimi tibbi göstərişlər olmadığı halda
cərrahi müdaxilənin 7 gündən tez aparılması məsləhət görülmür.
Qadın bilməlidir ki, müalicənin istənilən mərhələsində, ehtiyac
olarsa, tibbi yardım üçün müraciət edə bilər.
Natamam abortun mizoprostolla müali
Metodun istifadəsi üçün meyarlar:
uşaqlıq boynu açıqdır
hazırkı hamiləlikdə v
hazırda qeyd olunur
uşaqlığın ölçüləri 1
(axırıncı aybaşının birinci günündən hesablanmaqla)
Aşağıdakı hallarda metodun istifadəsi əks-göstərişdir:
anamnezdə mizoprostola və ya digər prostaqlandinlərə alle
qeyd olunduqda
uşaqlıqdankənar
kiçik çanaq orqanlarının infeksiya əlamətləri v
hemodinamik pozuntular/kollaps olduqda
Cədvəl 5. Natamam abortun mizoprosto
müalicə sxemləri
600 mkq
per os
400 mkq
su
blinqval
mizoprostol q
anı infeksiya riskinin yüks
əsi sübut
aqlıqdankənar hamiləliyin və onun fəsadlarının
tol
əbulu zam
əlm
olunmamışdır
mizoprostol uş
inkişafına gətirmir, eyni zamanda müalicəvi təsir də göstərmir
qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatı keçirmiş qadınlara mizopros
təyin etməməyə əsas yoxdur
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
26
Medikamentoz və cərrahi abortun üstünlükləri və çatışmazlıqları
Cədvəl 2-də göstərilib.
Cədvəl 2. Medikamentoz və cərrahi abortun üstünlükləri və
çatışmazlıqları
Medikamentoz abort
Cərrahi abort
Üstünlüklər
cərrahi prosedurdan və anesteziyadan yayınmaq
olar
daha “təbii”, aybaşı kimi keçir
bəzi qadınlar tərəfindən emosional cəhətdən daha asan
keçirilir
qadın tərəfindən nəzarət olunur, məxfilik təmin
olunur, ev şəraitində aparıla bilər
hamiləliyin çox erkən dövründə, ürək-qan-damar
xəstəlikləri riski ilə müşayiət olunan, artıq
dərəcədə piylənmə (BKİ >30), fibromalar,
uşaqlığın inkişaf anomaliyaları olan, uşaqlıq
boynunda əməliyyat keçirilmiş qadınlarda aparıla
bilər
uşaqlıq boynunun zədələnməsi riski yoxdur
İİV, hepatit B və C və s. ötürülməsi təhlükəsi istisna
olunur
müəyyən klinik situasiyalarda hamiləliyin
pozulmasının təhlükəsiz, yeganə
məqbul
metodudur:
uşaqlığın inkişaf anomaliyaları olan qadınlarda
qadın anesteziyasız abortun aparılmasını qəbul
etmədiyi halda
daha tez başa çatır
tam aborta nail olunma
ehtimalı daha yüksək
olur
bəzi qadınlar
tərəfindən emosional
cəhətdən daha asan
keçirilir
tibb müəssisəsində
həyata keçirilir
bəzi qadınlar üçün
nisbətən az ağrılıdır
Çatışmazlıqlar
qanaxma, qarının aşağı nahiyəsində tutma şəkilli
ağrılar, ürəkbulanma, diareya və digər yanaşı
təsirlərin olması
gözləmə, əminlik hissinin olmaması
tibb müəssisəsinə gəlişlərin sayının nisbətən çox
olması
qiymət
ancaq hamiləliyin 12-ci həftəsinədək aparıla bilər
invaziv prosedurdur
uşaqlıq cisminin və
uşaqlıq boynunun
zədələnmə riski
infeksiyalaşma riski
məxfiliyin,
müstəqilliyin az
qorunması imkanı
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
27
III. Hamiləliyin 9-cu həftəsindən sonra süni pozulması
Hamiləliyin 9-22-ci həftəsində medikamentoz abort
Hamiləliyin 9-12-ci həftəsində (63-84 gün) – 200 mq
mifepriston per os qəbul olunur. Mifepriston qəbulundan 36-48 saat
sonra 800 mkq mizoprostol uşaqlıq yoluna daxil edilir. Mizoprostol
əlavə olaraq 3 saat fasilə ilə uşaqlıq yoluna və ya dil altına 400 mkq
təyin olunur (4 dəfədən artıq olmamaq şərti ilə).
Hamiləliyin 12-ci həftəsindən sonra (84 gündən çox) – 200 mq
mifepriston per os qəbul olunur. 36-48 saat sonra mizoprostol
qəbuluna başlanır və bir neçə dəfə mizoprostol qəbulu təkrar olunur.
Mifepriston qəbulundan sonra mizoprostolun ilk dozasının uşaqlıq
yoluna 800 mkq yeridilə və ya 400 mkq daxilə qəbul oluna bilər.
Mizoprostolun əlavə dozaları 400 mkq-dan çox olmamalı və 3 saat
fasilə ilə uşaqlıq yoluna və ya dil altına təyin olunmalıdır (4 dəfədən
artıq olmamaq şərti ilə).
Abort baş vermədikdə 12 saat fasilə vermək və mizoprostol
qəbulunu davam etdirmək lazımdır (400 mkq – 4 doza). Abort başa
çatmadığı halda cərrahi üsulla döl yumurtasının elementləri xaric
edilməlidir.
Mifepriston preparatı olmadığı halda medikamentoz abort
Hamiləliyin 12-ci həftəsinə qədər (84 günə qədər) – 800 mkq
mizoprostol uşaqlıq yoluna və ya dil altına. Bu doza 3 dəfə təkrar
oluna bilər (fasilə 3 saatdan az və 12 saatdan çox olmamaq şərtilə).
Hamiləliyin 12-ci həftəsindən sonra (84 gündən çox) – 400
mkq mizoprostol uşaqlıq yoluna və ya dil altına (3 saat fasilə ilə
dozanı təkrar qəbul etmək, 5 dəfədən artıq olmamaq şərti ilə).
Hamiləliyin 22-ci həftəsinədək cərrahi abort
Mexaniki genişləndiricilərdən və ya farmakoloji preparatlardan
istifadə etməklə uşaqlıq boynunun hazırlanması və uşaqlıq
divarlarının metal küretlərin köməyi ilə qaşınması ilə icra olunan
abort vakuum-aspirasiya ilə müqayisədə daha təhlükəli və ağrılıdır.
Fəsadların səviyyəsi də vakuum-aspirasiya ilə müqayisədə 2-3 dəfə
yüksəkdir. Bu səbəbdən küretaj vakuum-aspirasiya ilə əvəz olunmalıdır!
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
28
Vakuum-aspirasiya tətbiq olunduqda uşaqlıq kanyula və lazım
olduqda küt maşa vasitəsilə boşaldılmalıdır.
Vakuum-aspirasiya zamanı ehtimal olunan ağırlaşmalar Əlavə 5-
də göstərilir.
Vakuum-aspirasiya 14 həftə hestasiya müddətinə qədər uyğun
cərrahi abort metodudur (B).
Elektrik və əl vakuum-aspirasiyası effektivdir və qadınlar, həm
də həkimlər tərəfindən yaxşı qəbul edilir (A).
Hestasiya müddəti 7 həftədən aşağı olduğu hallarda vakuum
aspirasiyanı tətbiq edərək abortun tam olduğuna əmin olmaq üçün
müvafiq tədbirlər görmək, o cümlədən aspirasiya olunan materialı
nəzərdən keçirmək lazımdır (B).
Vakuum-aspirasiya 14-16 həftə hestasiya müddətində də aparıla
bilər. Bu hallarda abortun tamamlanması üçün böyük hissələrin xaric
edilməsi məqsədilə maşanın istifadəsindən çəkinib böyük ölçülü
kanyula və borulardan istifadə etmək məqsədəuyğundur (A).
Vakuum-aspirasiya tətbiq olunduqda uşaqlıq kanyula və
lazım olduqda küt maşa vasitəsilə boşaldılmalıdır. Prosedurun
tamamlanması üçün iti küretaj istifadə edilməməlidir (D).
Vakuum-aspirasiyada ultrasəs müayinəsi məsləhət görülür, lakin
fəsadsız keçən hallarda rutin olaraq tələb olunmur (C).
Genişləndirmə və evakuasiya
Genişləndirmə və evakuasiya (GE) 14 həftədən artıq hestasiya
olan hallarda müvafiq cərrahi abort metodudur (A).
GE aparıldıqda cərrahi ağırlaşmalar riskini azaltmaq məqsədilə
prosedur US nəzarəti ilə aparılmalıdır (B).
Uşaqlıq boynu kanalının cərrahi aborta hazırlanması
Bütün hallarda servikal kanalın hazırlığı nəzərdə tutulmalıdır (B).
Hamiləliyin 14-cü həftəsindən sonra servikal kanalın
hazırlanması məqsədilə aşağıda qeyd edilən preparatların
istifadəsi məsləhət görülür.
Mizoprostol 400 mkq cərrahi abortdan 3 saat əvvəl uşaqlıq
yoluna və ya 2-3 saat əvvəl dil altına qoyulur (B). Mizoprostolu
uşaqlıq yoluna qadının özü və ya həkim yeridir (B).
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
Hamiləliyin 14-cü həftəsindən sonra cərrahi abortlar zamanı
osmotik genişləndiricilərdən (laminariyalardan) istifadə etmək daha
məqsədəuyğundur (B).
Vakuum-aspirasiya zamanı qanaxmanın profilaktikası məqsədilə
oksitosin və ya erqometrin
tərkibli preparatların istifadəsi tövsiyə
olunmur (A).
Vakuum-aspirasiya
Vakuum-aspirasiya 14-cü həftəyə qədər hamiləlikdə uyğun
cərrahi abort metodudur (B).
4 5 6 7 8 9 10 11
12 13 14
15 16 17
18 19 20
21 22
Elektrik və ya mexaniki VA
Böyük kanyulyavıv istifadəsilə VA
Erkən VA protokola
görə ≤63
Mifepriston və bir
doza mizoprostol ≤63
Genişləndirmə və evakuasiya 13-cü həftədən 22-ci
həftəyədək
Mifepriston və bir necə doza mizoprostol (64-cü gündən 22-ci həftəyədək)
Rh-immunoqlobin
Anti-D immunoqlobulin izoimmunizasiyası olmayan (qanında
rezus faktora qarşı anticismlər olmayan) rezus-mənfi qadınlara
72 saat ərzində yeridilməlidir (abortun növündən asılı olmayaraq).
İmmunoqlobulinin yeridilməsi tibbi sənəddə qeyd edilməlidir (B).
Abortdan sonra kontrasepsiya
Qadına abortdan sonra kontrasepsiya və kontrasepsiyadan
istifadəyə başlama vaxtı barədə məlumat verilməlidir.
Fertillik
Medikamentoz abort qadının fertilliyinə təsir göstərmir. Abortdan
sonra növbəti aybaşı dövründə qadın hamilə ola bilər.
29
Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
30
Əlavə 1
Hestasiya yaşının təyinində həftələrlə günlərin uyğunluğu cədvəli
Həftələr
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Günlər 0-6
7-
13
14-
20
21-
24
28-
34
35-
41
42-
48
49-
55
56-
62
63-
69
70-
76
77-
83
84-
90
Həftələr 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
Günlər
91-
97
98-
104
105-
111
112-
118
119-
125
126-
132
133-
139
140-
149
147-
153
154-
160
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
31
Əlavə 2
Qadın üçün yaddaş
Medikamentoz abort nə deməkdir?
Medikamentoz abort iki növ həbdən istifadə etməklə hamiləliyin
pozulması yoludur. Bu, cərrahi yolla aparılan aborta alternativ
üsuldur. Medikamentoz abort tibbi müayinədən sonra və yalnız
həkimin nəzarəti altında aparılmalıdır.
Medikamentoz abortun üstünlükləri hansılardır?
üsul 95% effektivdir
üsul ən az fəsadlıdır, anesteziya ilə keçirilən cərrahi abort ilə
müqayisədə risk təhlükəsi çox aşağıdır
infeksiyanın və ya ağırlaşmaların riski ən aşağıdır
psixoloji cəhətlən bəzi qadınlar üçün daha məqbuldur, çünki daha
təbiidir (menstruasiya kimi)
anonimdir və istifadədə asandır
Medikamentoz abort zamanı nə kimi əlavə təsirlər ola bilər?
qadınlarda qanaxma, ürəkbulanma və qıcolma kimi hallar baş
verə bilər
medikamentoz abort prosesi cərrahi abortdan daha çox vaxt
aparır və tibb müəssisəsinə təkrar gəliş tələb edir
Medikamentoz abort baş tutmayan nadir hallarda abortu
tamamlamaq üçün cərrahi metod istifadə edilir.
Əlavə təsirlər bir-neçə saatdan sonra tam olaraq keçir, yalnız
qanaxma bir həftə və ya bir qədər çox çəkə bilər
Medikamentoz abortu hamiləliyin hansı müddətində etmək
olar?
Medikamentoz abort 9-cu həftəyə qədər (≤63 günlük) hamiləlik
müddəti ilə bətndaxili hamiləliyin pozulmasında effektivdir.
Medikamentoz aborta əks-göstərişlər:
təsdiqlənmiş və ya şübhə altında olan uşaqlıqdankənar hamiləlik
uşaqlıqdaxili vasitə (uşaqlıqdaxili vasitə çıxarıldıqdan sonra
tətbiq oluna bilər)
böyrəküstü vəzlərin xronik çatışmazlığı
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
32
qadının paralel olaraq uzun müddətli kortikosteroid terapiyasını
qəbul etməsi
anamnezdə mifepriston və ya prostaqlandinlərə olan allergiya
hemorragik pozulmalar və ya antikoaqulyant terapiyasının qəbul
edilməsi
Medikamentoz abort zamanı nə vaxt həkimə müraciət etməli?
Medikamentoz abortu yerinə yetirməzdən əvvəl həkim baş verə
biləcək ağırlaşmalar və lazımi tədbirlər haqqında qadına məlumat
verməlidir. Qadın güclü qanaxması ilə əlaqədar ardıcıl olaraq 1 saat
ərzində 2 ədəd maxipads istifadə etdikdə və yaxud onun 24 saatdan
çox davam edən yüksək hərarəti olduqda həkimə məsləhət almaq
üçün müraciət etməlidir.
Medikamentoz abortdan sonra sonsuzluq baş verə bilərmi?
Xeyr. Medikamentoz abortdan sonra hamilə qalmaq qabiliyyəti
çox tez bərpa olunur (hətta növbəti aybaşı dövrünün başlanmasına
qədər yenidən hamilə qalma halları qeyd olunur). Məhz ona görə
medikamentoz abortdan sonra qadının hamiləliyin qarşısını alan
metodlardan istifadəyə başlaması vacib sayılır. Kombinə olunmuş
oral kontraseptivlər mizoprostolun qəbulu günündən başlayaraq
istifadə oluna bilər (A)
, baryer kontraseptiv vasitələrdən istifadəyə
əks-göstəriş yoxdur. Uşaqlıqdaxili vasitələr abort tam bitəndən sonra
infeksiya əlamətləri və qadının hamilə olmadığı halda qoyula bilər
*
.
Medikamentoz abort müvəffəqiyyətsizliyə uğrayırmı?
Gynuity layihəsinin texniki dəstəyi ilə Elmi-Tədqiqat Mamalıq
və Ginekologiya İnstitutu və Ailə Planlanması Mərkəzi tərəfindən
2009-2012-ci illərdə Respublikamızın üç şəhərində (Bakı, Gəncə,
Zaqatala) 860 qadına medikamentoz abort aparılmışdır. Nəticədə
yalnız 2% qadına, baş vermiş fəsadları (natamam abort və ya
qanaxma) aradan qaldırmaq üçün, cərrahi üsulla müdaxilə edilmişdir.
bax “Reproduktiv sağlamlıq/ailə planlaşdırılması üzrə klinik protokol”. Azərbaycan Respublikasının
Səhiyyə Nazirliyi, Bakı, 2009. - 142 səh.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
33
Əlavə 3
Paraservikal blokada
Cərrahi abort zamanı paraservikal blokada (pasiyentin rəsmi
şəkildə imtina etdiyi hallar istisna olmaqla) aparılmalıdır. Bunun
üçün lidokain istifadə edilir (liqnokain
və ya ksilokain
). Pasiyentin
lidokainə allergiyası olmadığına əmin olmaq lazımdır. Hər biri 5 ml
olmaqla 4 doza (cəmi 20 ml) 5%-li lidokain (pinefrinsiz) uşaqlıq
boynunun selikli qişasına, xarici dəliyin ətrafına saat 2, 4, 8, 10
proyeksiyalarında yeridilir (qan damarına düşməmək üçün ehtiyatlı
olmaq lazımdır).
Ümumi anesteziya: abortun ümumi anesteziya altında aparılması
məsləhət görülmür, belə ki, narkoz prosedurun riskini artırır.
Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitələri
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
Əlavə 4
Şpris-aspirator MVA
Protokolda qeyd olunan işlənmə variantları şpris-aspiratorun ən
optimal təkrar istifadəsi təcrübəsinə uyğundur.
Protokolda qeyd olunmayan kimyəvi maddələr aləti zədələyə bilər.
Kanyulalar birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulmuşdur və
infeksiyalaşmış tullantı kimi atılmalıdır.
MVA şprisin yığılması və vakuumun yaradılması:
1.
Şprisin bütün hissələri detergentli su ilə yuyulmaqla
təmizlənməlidir. Möhkəmləndirici həlqəli qapaq çıxarılmalı və
plunjer korpusdan çəkilməlidir. Yavaş-yavaş burmaqla klapan
bloku çıxarılır (şprisin ikili klapanı olarsa, möhkəmləndirici
həlqəni klapanın daxilindən də xaric etmək lazımdır) (Şəkil 5).
Şəkil 5.
(Managing Complications in Pregnancy and Childbirth. A guide for midwives and doctors.
http://hetv.org/resources/reproductive-health/impac/Procedures/Manual_vacuum_P65_P68.html)
Möhkəmləndirici həlqələri xaric etmək məqsədilə iti əşyalardan
istifadə etmək olmaz. Bütün hissələr yumşaq fırçadan istifadə
etməklə təmizlənir. Şprisin hissələri təmiz su ilə yuyulur, təmiz
dəsmalla silinir və ya havada qurudulur.
2.
Manual vakuum-aspirasiya üçün şprisi sterilizə və ya
dezinfeksiya etmək lazımdır.
Şprisin sterilizasiyasını avtoklavda aparmaq olmaz.
Aşağıdakı variantlar mövcuddur
Şprisin hissələrinin təmizlənib, yuyulub qurudulduqdan
sonra dezinfeksiya edilməsi. Bu məqsədlə şpris 2% qlutar
aldehid məhlulunda (məsələn, Cidex) və ya 0,1%-li xlor
34
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
məhlulunda 20 dəqiqə ərzində saxlanılır. Sonra şprisi steril su ilə
yuyub silmək və ya havada qurutmaq lazımdır.
Şprisin sterilizasiyası. 2% Qlutar aldehid məhlulunda (məsələn,
Cidex) instruksiyaya riayət etməklə (və ya protokola uyğun digər
məhlulda) 10 saat ərzində saxlamaq, sonra steril su ilə yumaq
lazımdır
3.
İstifadə etməzdən öncə şprisin həlqəsini yağlamaq və vakuumu
saxlamaq qabiliyyətini yoxlamaq lazımdır.
Plunjerdən kiçik möhkəmləndirici həlqə çıxarılır. Həlqənin
üzərinə silikon, 1 damcı qliserin və ya maye sabun damcıladılır
və həlqənin üzərinə yayılır. Şprisin klapanı ikilidirsə,
möhkəmləndirici həlqəni yağlamaq lazım deyil. Sonra şpris
yenidən yığılır. Bunun üçün plunjer dəstəklərindən tutmaqla
korpusa daxil edilir. Plunjeri bir neçə dəfə önə-arxaya hərəkət
etdirməklə korpus yağlanır.
Klapanı basmaqla və plunjeri onun dəstəkləri aralanana qədər
çəkməklə vakuum yoxlanılır. Şprisi 2-3 dəqiqə ərzində bu vəziyyətdə
saxlamaq, sonra klapanı azad etmək lazımdır. Bu zaman daxil olan
havanın səsi eşidilir, bu şprisin vakuumu saxladığını göstərir (Şəkil 6).
Şəkil 6.
(Managing Complications in Pregnancy and Childbirth. A guide for midwives and doctors.
http://hetv.org/resources/reproductive-health/impac/Procedures/Manual_vacuum_P65_P68.html)
Əgər havanın səsi eşidilmirsə, plunjeri çıxarmaq və
möhkəmləndirici həlqədə yad cisimlərin, həlqədə və şprisin
korpusunda çatların olub-olmamasını yoxlamaq lazımdır. Əgər
bununla belə şpris vakuumu saxlamırsa, onu atmaq lazımdır.
İnfeksiyanın qarşısını almaq məqsədilə aşağıda qeyd olunanlara
riayət edilməlidir:
35
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
36
pasiyentlə hər təmasdan əvvəl və sonra əllər yuyulmalıdır
hər pasiyentin qanı və ya orqanizminin istənilən mayesi
infeksiya mənbəyi kimi qəbul edilməlidir
pasiyentin qanı və ya orqanizminin digər mayesi ilə təmas
ehtimalı olduğu halda şəxsi mühafizə vasitələrindən (əlcək,
xalat, maska ) istifadə etmək lazımdır
dəri örtüklərinin zədələnməsindən qorunmaq lazımdır
təmassız metodikadan istifadə edilməlidir: prosedur zamanı
kanyulanın ucu və ya uşaqlıq boşluğuna daxil edilən istənilən
alət qeyri-steril səthə, o cümlədən uşaqlıq yolunun divarlarına
toxunmamalıdır.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
Əlavə 5
Cərrahi abortun (manual vakuum-aspirasiya) erkən ağırlaşmaları və ağırlaşmaların aradan
qaldırılması prinsipləri
Ağırlaşmalar
Əlamətlər
Ağırlaşmanın təsdiq
edilməsi
Müalicə
Boşluğun tam
boşaldılması
halında
uşaqlığın və ya
uşaqlıq
boynunun
perforasiyasına
şübhə
Kanyulya uşaqlığın
ehtimal olunan
hüdudlarından kənara
keçmişdir
Kanyulya uşaqlıq
boşluğunda olduğu
halda vakuumun
azalması qeyd olunur
Bəzi hallarda güclü
qanaxma, atipik ağrı
qeyd olunur
Bəzi hallarda şprisdə
piy, bağırsaqlar və ya
piylik müşahidə olunur
USM,
histeroskopiyaya
göndəriş vermək
Vena daxilinə maye və antibiotiklər təyin
edilməlidir.
Əzələ daxilinə 0,2 mq erqometrin
yeridilməlidir (qanaxma davam edərsə, 1 və
ya maksimum 2 doza əlavə edilməlidir),
omental və ya bağırsaq yırtığına şübhə olan
hallar istisna olmaqla.
24 saat ərzində nəzarət edilir və ya pasiyent
ixtisaslaşmış müəssisəyə göndərilir.
İlk iki saat ərzində müntəzəm olaraq
pasiyentdə həyat əlamətlərini və peritonun
qıcıqlanma simptomlarını yoxlamaq
lazımdır.
Erqometrin və ya oksitosin təsiri altında
vəziyyət pisləşirsə və ya qanaxma davam
edirsə, pasiyent əməliyyata göndərilir.
Qarında ağrı
Uşaqlıq əzələsinin güclü
yığılmaları
Kəskin hematometra
Təxirə salınmadan uşaqlığın daxilində olan
maye möhtəviyyatı və qan laxtaları
aspirasiya edilir.
Oksitosin təyin edilir və antibiotiklərlə
müalicəyə başlanılır.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
38
Qanaxma
İntensiv vaginal qanaxma
Uşaqlıq boşluğunda
döl yumurtasının
elementlərinin
ləngiməsi
Uşaqlıq boynunun
travması
Nadir hallarda
endometrial angioma
müşahidə olunur
(histerektomiya tələb
oluna bilər)
Döl yumurtasının elementlərinin ləngiməsi:
uşaqlıq boşaldılmalıdır.
Uşaqlıq boynunun travması: 5 dəqiqə
ərzində kompressiya; qanaxma davam
edərsə, tikiş qoyulmalı və ya pasiyent
ixtisaslaşmış tibb müəssisəsinə
göndərilməlidir.
Vaqo-damar
reaksiyalar
və ya
bayılma
Ümumi zəiflik, tərləmə,
bradikardiya, tənəffüs
hərəkətlərinin sayının
azalması, ürəkbulanma,
arterial təzyiqin
düşməsi, halsızlıq
Arterial təzyiq
ölçülməli, nəbz
sayılmalı, tənəffüsə
nəzarət edilməlidir
Prosedur dayandırılır və kanyulya xaric
edilir.
Pasiyenti böyrü üstə uzatmaq (qusuntu
kütlələri və ya tüpürcəklə aspirasiyanın
qarşısının alınması məqsədilə) lazımdır.
Pasiyentin ayaq hissəsi yuxarı qaldırılır.
Əgər pasiyentin vəziyyəti pisləşərsə, şok
əleyhinə müalicə aparılmalıdır.
Venoz qaz
emboliyası
(nadir hallarda
rast gəlinir)
narahatlıq, dəri
örtüklərinin avazıması,
səthi tənəffüs
Pasiyentlərin 10%-də
hipotenziya, 30%-də
hipoksemiya, 23%-də
döş qəfəsi nahiyəsində
ağrı qeyd olunur
Venoz qaz emboliyası keçici vəziyyət olub,
təhlükəsizdir.
Təxirə salınmadan oksigen verilməli və
venadaxili maye infuziyası təyin
edilməlidir.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
Ədəbiyyat
1.
Demoqrafiya və Sağlamlıq Sorğusu, Azərbaycan, 2011. Yekun
Hesabat. Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi. - Bakı,
2013. - 327 səh.
2.
Hamiləlik və infeksiyalar üzrə klinik protokol. Azərbaycan
Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi. - Bakı, 2012. - 72 səh.
3.
Xəstəliklərin və sağlamlıqla bağlı problemlərin beynəlxalq
statistik təsnifatı: 10-cu baxış.- I cild. - Cenevrə, Ümumdünya
Səhiyyə Təşkilatı. - 2002. - 470.
4.
Reproduktiv sağlamlıq/ailə planlaşdırılması üzrə klinik protokol.
Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi. - Bakı, 2009. -
142 səh.
5.
American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG).
Medical management of abortion. Washington (DC) [Electronic
resource]. - 2005 Oct. 12 p. (ACOG practice bulletin; no. 67). [79
references] - Availabe at: http://www.guideline.gov/content.
aspx?id =8980 (06.09.2013).
6.
Bibliographic Source(s) Faculty of Sexual and Reproductive
Healthcare Clinical Effectiveness Unit. [Electronic resource].
Intrauterine contraception. London (UK): Faculty of Sexual and
Reproductive Healthcare. - 2007. - [133 references] - Available
at: http://www.guideline.gov/content.aspx?id=15599 (06.09.2013).
7.
Guidelines for the Use of Mifepristone for Medical Abortion in
New Zealand. [Electronic resource]. - Available at:
http://www.abortion.gen.nz/docs/ASC_Technical_Committee_Re
port_24_Aug04.pdf (06.09.2013).
8.
Managing Complications in Pregnancy and Childbirth. A guide
for midwives and doctors. Report. WHO, Genova. - 2000. -
Available at: http://hetv.org/resources/reproductive-health/impac/
Procedures/Manual_vacuum_P65_P68.html (06.09.2013).
9.
Medical methods for first trimester abortion (Review) 19
Copyright. The Cochrane Collaboration. Published by John
Wiley & Sons, Ltd. - 2010.
10.
National Abortion Federation (NAF). Clinical policy guidelines.
[Electronic resource]. Washington (DC): National Abortion
Federation (NAF). - 2011. - 56. - Available at: http://www.
guideline.gov/popups/printView.aspx?id=34050 (06.09.2013).
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
40
11.
National Abortion Federation (NAF). Clinical policy guidelines.
[Electronic resource]. Washington (DC): National Abortion
Federation (NAF). - 2013. - 68. - Available at: http://www.
guideline.gov/content.aspx?id=46182 (06.09.2013).
12.
The Care of Women Requesting Induced Abortion. Evidence-
based Clinical Guideline Number, 7. November 2011 Published
by the RCOG Press at the Royal College of Obstetricians and
Gynaecologists Registered Charity No. 213280. - November,
2011 - Available at: http://www.argentinosalerta.org/files/
Abortion%20guideline_web_1.pdf (06.09.2013).
13.
Безопасный
аборт:
Рекомендации
для
систем
здравоохранения по вопросам политики и практики
Всемирная организация здравоохранения. [Электронный
ресурс]
Всемирная
организация
здравоохранения
Европейское региональное бюро Женева. - 2013. - 125. -
Режим доступа: http://www.euro.who.int/_data/assets/pdf_file/
0018/ 125370/WQ440r.pdf (06.09.2013).
14.
Мизопростол для лечения неполного аборта: вводное
руководство. [Электронный ресурс]. // Дженнифер Блум,
Джиллиан Байнем [и другие].- Gynuity Health Projects 15 East
26th Street, 8th Floor New York, NY 10010 U.S.A. - Режим
доступа: www.gynuity.org (06.09.2013).
15.
Проведение медикаментозного аборта в условиях нехватки
ресурсов:
вводное
руководство
второе
издание.
[Электронный ресурс]. Gynuity Health Projects 15 East 26th
Street, 8th Floor New York, NY 10010 U.S.A. - Режим доступа:
www.gynuity.org (06.09.2013).
16.
Руководства и протоколы по аборту в первом триместре
беременности. [Электронный ресурс]. Хирургические и
медикаментозные
вмешательства.
Издательство:
Международная Федерация Планируемого Родительства
Год: 2012 Страниц: 39 с. - Режим доступа: mirknig.com
//1181582659-rukovodstva-i-protokoly-po-abortu (06.09.2013).
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
Document Outline - 8. Managing Complications in Pregnancy and Childbirth. A guide for midwives and doctors. Report. WHO, Genova. - 2000. - Available at: http://hetv.org/resources/reproductive-health/impac/Procedures/Manual_vacuum_P65_P68.html (06.09.2013).
Dostları ilə paylaş: |