Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 27 sentyabr 2012-ci il tarixli
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ürəkbulanma və işığa qarşı artmış həssaslıq ilə müşahidə olunan, əmək qabiliyyətinin məhdudlaşdırılmasına gətirən
- Epizodik
- Gərginlik baş ağrısı diaqnozu nevroloji müayinələrin nəticələrinin normal olması ilə yanaşı əmək qabiliyyətinin
- Paroksizmal hemikraniya
- Cədvəl 1 . Trigeminal vegetativ sefalgiyaları miqrendən fərqləndirən xüsusiyyətlər
- Başlanğıc
- Tutma zamanı narahatlıq
- Digər birincili baş ağrıları Davamlı birtərəfli baş ağrıları ( Hemicrania continua )
- İkincili baş ağrıları İkincili baş ağrısı
- Dərman vasitələrinin artıq miqdarda istifadə edilməsi nəticəsində yaranan baş ağrıları (abuzus baş ağrıları)
|
Xronik miqren üç ay ərzində ayda 15 və daha çox dəfə baş verən miqren kimi təsnifatlanır. Xronik miqren zamanı daha çox gərginlik BA-ya səciyyəvi olan əlamətlər müşahidə oluna bilər. Miqrendən əziyyət çəkən xəstələrin 50%-nə yanlış olaraq başqa BA diaqnozu qoyulur. Ən çox yol verilən səhv diaqnoz – epizodik gərginlik diaqnozudur. Əksər hallarda xəstələrdə tipik miqren əlamətləri müşahidə olunmur (40%-də bilateral (iki tərəfli) ağrı müşahidə olunur, xəstələrin 50%-i isə ağrını pulsasiya etməyən kimi təsvir edir, qusma halları isə 33%-dən az hallarda təsadüf olunur). Aurasız miqren ilə epizodik GBA diferensiasiyasının çətin olmasını nəzərə alaraq, İCHD-II (Baş Ağrılarının Beynəlxalq 2-ci Təsnifatı) kriteriyalarına əsasən, miqren diaqnozunun dəqiq- ləşdirilməsi üçün ən azı 5 xəstəlik tutmasının olması tələb olunur. Auralı miqren diaqnozunun qoyulması üçün iki tutmanın olması tələb olunur. Birdən çox BA növü olan xəstələrdə IHS (Baş Ağrılarının Beynəlxalq Assosiasiyası) diaqnozun ən ağır baş ağrısı formasına əsaslanması ilə səviyyəli diaqnostika strategiyasını təklif edir. Miqreni digər baş ağrıları formalarından ayırd etməyə imkan verən anamnestik məlumatların xüsusiyyətləri (diaqnozun qoyulması üçün aşağıda verilən simptomların hamısının olması zəruri deyil):
fəaliyyətin məhdudlaşmasına gətirən epizodik kəskin baş ağrıları
ürəkbulanma
baş ağrıları zamanı işığa qarşı həssaslıq
ağrı tutmalarıarası işığa həssaslıq
səs-küyə qarşı həssaslıq
tipik aura (xəstələrin 15-33%-də)
fiziki fəaliyyət zamanı kəskinləşmə
ailə anamnezində miqrenin olması Funksional pozuntuların qiymətləndirilməsi ilə birgə, miqrenin diaqnostikasında ən həssas və spesifik olan əlamətlərə ürək bulanma və işığa qarşı həssaslıq aiddir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 13
olunan, əmək qabiliyyətinin məhdudlaşdırılmasına gətirən təkrarlanan kəskin baş ağrıları ilə nevroloji müayinələrin nəticələri normal olan pasiyentlər miqren xəstəliyi olan xəstələr kimi qəbul olunmalıdırlar (С). Gərginlik baş ağrısı Gərginlik baş ağrısı (GBA) geniş yayılmış baş ağrısı formasıdır. Kişilərdə – 42%, qadınlarda isə 49% hallarda müşahidə olunur. GBA miqrenlə müqayisədə mülayimdir. Adi hallarda GBA zamanı BA aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:
ikitərəfli lokalizasiya
sıxıcı və ya təzyiqedici xarakter
ağrılar yüngüldən orta ağırlıq dərəcəsinə qədər
ürəkbulanma və ya qusma yoxdur
adi fiziki gərginlik zamanı artmır
perikranial əzələlərin ağrıları, işığa və ya səs-küyə qarşı artmış həssaslıqla müşahidə oluna bilər Epizodik (EGBA) (müxtəlif davamiyyət və başvermə tezliyinə malik və ayda 15 gün ərzində baş verən) və xronik (3 ay ərzində ayda 15 gündən çox müddət ərzində baş verən) GBA formaları mövcuddur. EGBA nadir hallarda əmək qabiliyyətinin itirilməsinə gətirir və xəstələr hər zaman həkimə müraciət etmirlər. İlkin müayinə zamanı miqren, adətən, səhv olaraq GBA kimi təyin edilir. GBA-nın səbəbləri tam aydın deyil, lakin onun əmələ gəlməsinə gətirən amillər müəyyən edilmişdir. Onların sırasına aşağıdakılar aiddir:
emosional (həyəcan, depressiya, ailədə və həyatda stress və münaqişə vəziyyətləri)
əmək və asudə vaxt rejiminin pozulması (işdə və ya təhsildə monoton əmək və ya artıq iş yükü, dincəlmə müddətinin yetərli olmaması)
cinsi problemlər
yuxunun pozulması
havanın dəyişməsi
gicgah-çənə oynağının disfunksiyası
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 14 ənsə-alın və ənsəaltı əzələlərin spastik yığılması, əzələ gərginliyinə anadangəlmə meyililik
nəticələrinin normal olması ilə yanaşı əmək qabiliyyətinin itirilməsinə gətirməyən ikitərəfli baş ağrısı olan xəstələrə qoyulmalıdır (С). Trigeminal vegetativ sefalgiyalar TVS nadir hallarda baş verir və üçlü sinir nahiyəsində güclü birtərəfli ağrı tutmaları ilə səciyyələnir. Bu ağrılar ipsilateral kəllə vegetativ xüsusiyyətlərdən asılıdır. Klaster baş ağrıları (KBA) TVS-nin ən geniş yayılmış formasıdır – əhali arasında yayılma dərəcəsi 1:1000 təşkil edir. Paroksizmal hemikraniya – ehtimal olunan yayılma dərəcəsi 1:50 000 təşkil edir. Konyuktivanın qızarması və göz yaşının axması ilə qısa müddətli birtərəfli baş ağrıları (KQNBA) və kranial vegetativ simptomlarla müşayiət olunan qısa müddətli birtərəfli nevralgik baş ağrıları (KVBA) nadir hallarda baş verir. Klaster baş ağrısı KBA-nın xüsusiyyətlərinə orbital, supraorbital, gicgah nahiyələrində və ya onların bir neçəsində cəmləşən intensiv, yalnız birtərəfli baş ağrıları aiddir. KBA-nın ən səciyyəvi əlamətlərinə aşağıdakılar aiddir:
həddindən artıq dözülməz olması
gündüz və gecə ərzində dəfələrlə təkrarlanması
üz nahiyəsində aydın vegetativ əlamətlərlə təzahür etməsi
xəstəliyin özünəməxsus formada getməsi
ağrı tutmalarının dalbadal və ya “dəstə” şəklində baş verməsi. Ağrı olan tərəfdə tutmalar bir və ya bir neçə əlamətlərlə müşayiət olunur: konyuktivanın qızarması, göz yaşının axması, burunun tutulması, burunun axması, alın və üz nahiyəsində intensiv tərləmə, mioz, ptoz, göz qapaqlarının şişkinliyi. Hər bir tutma gözlənilmədən başlayır və tamamlanır, 15 dəqiqədən 3 saata qədər çəkir, günaşırı bir
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 15 dəfədən gün ərzində səkkiz dəfəyə qədər təkrarlana bilər. Xəstə tutmalar zamanı həyəcanlı olur. Bəzi xəstələrdə klaster tutmaları arasında ənənəvi və miqrenoz xüsusiyyətli baş ağrıları davam edə bilər. BA sirkad ritmə tabe olaraq ilin eyni fəslində və ilin eyni vaxtında inkişaf edir. Xəstələrin 80-90%-də KBA-nın epizodik formaları müşahidə olunur və bu zaman bir neçə həftədən bir neçə aya (adətən 6 ay) qədər davam edən xəstəliyin kəskinləşməsi dövrləri uzun müddətli remissiyalarla müşahidə olunur, xəstələrin 10-20%-də isə daha nadir hallarda baş verən Xronik forma müşahidə olunur. Bu zaman il ərzində remissiya müşahidə olunmur və ya remissiyanın müddəti 1 aydan az olur. Paroksizmal hemikraniya Paroksizmal hemikraniyanın klaster baş ağrısına bənzər xüsusiyyətləri var, lakin hücumlar daha qısa müddətli olur (2-45 dəqiqə) və onlar daha tez-tez – gün ərzində 40 dəfəyə qədər baş verir, adətən, qadınlarda daha çox müşahidə olunur. Xəstələrin əksəriyyəti xəstəliyin epizodik deyil, Xronik formasından əziyyət çəkir. Hücumların əksəriyyəti öz-özünə baş verir, lakin 10% halda mexaniki səbəblərdən (başın bükülməsi və ya fırlanması) baş verə bilər. Diaqnozun təsdiqlənməsi üçün istifadə edilən İCHD-II (Baş Ağrılarının Beynəlxalq 2-ci Təsnifatı) meyarları indometasinlə tam müalicəvi cavab (indometasinin terapevtik dozada təyin edildiyi zaman hücumların qarşısı tam olaraq alınır) və ağrı tutmaları zamanı ipsilateral vegetativ simptomların olmasıdır. Yəni ağrı tərəfində aşağıdakı simptomlardan birinin olması nəzərdə tutulur: konyuktivanın qızarması və/və ya göz yaşının axması; burunun tutulması və/və ya rinoreya; göz qapaqlarının şişkinliyi; alının və üzün tərləməsi; mioz və/və ya ptoz.
KQNBA paroksizlmal hemikraniya və klaster baş ağrıları ilə oxşar xüsusiyyətlərə malikdir. Hücumların müddəti qısadır (2-250 saniyə), lakin tezliyi daha çoxdur – saatda 30-dək. Onlar bir
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 16 zərbə, zərbələr qrupu və ya üst-üstə düşən hücumlar kimi («mişar dişləri») baş verir. Tutmalar toplusu 1-3 saat davam edə bilər. Konyuktivanın qızarması və/və ya göz yaşının axması diaqnozun təsdiqi üçün tələb olunan simptomlardır. Hücumlar kortəbii və ya üçlü sinirin qıcıqlanması (məsələn, üzə toxunma) nəticəsində və ya ekstra-trigeminal təsirdən (məsələn, idman hərəkətləri) baş verə bilər. Residivlər və remissiyaları öncədən müəyyən etmək mümkün deyil. Kranial vegetativ simptomlarla qısamüddətli nevralgik baş ağrıları KQNBA əlamətlərinə malikdir, lakin digər beyin vegetativ xüsusiyyətləri ilə müşahidə olunur. TVS-ni miqrendən diferensiasiya edən xüsusiyyətlər cədvəl l-də verilmişdir .
Xüsusiyyətlər KQNBA PH KBA Miqren Müddət 2-250
saniyə 2-45
dəqiqə 15 dəqiqə-3 saat 4-72 saat Başlanğıc Sürətli Sürətli Sürətli Tədricən Tezlik Gündə 1
dəfədən saatda
30 dəfəyə qədər
Gündə 1-40
dəfə Günaşırı bir dəfədən gündə 8 dəfəyə qədər İldə 1 dəfədən gündə 1
dəfəyə qədər (orta hesabla ayda 1-2 dəfə)
50% 50% 100% 0
Qabarıq Qabarıq Qabarıq Nadir hallarda təsadüf edilir Vegetativ klinik təzahürləri olan, bir tərəfdə lokallaşan, tez-tez, qısamüddətli baş ağrılarının olması trigeminal vegetativ sefalgiya sayılmalıdır (D). Trigeminal avtonom sefalgiyalı xəstənin ilk gəlişində onu müvafiq dar mütəxəssisə göndərmək lazımdır (D).
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 17
Davamlı birtərəfli baş ağrıları (Hemicrania continua) Hemikraniya continua (HC) sırf birtərəfli davamlı baş ağrıları ilə səciyyələnir, onların intensivliyi artır və azalır, lakin tam itmir. Qısa deşici ağrılar davamlı baş ağrılarının üstünə gələ bilər və ipsilateral vegetativ əlamətlərlə müşayiət oluna bilər (konyuktivanın qızarması və/və ya göz yaşının axması, burunun tutulması və/və ya rinoreya, ptoz və/və ya mioz ) . Nadir hallarda baş verməsinə baxmayaraq, HC indometasinə mütləq müsbət effekt verdiyi üçün baş ağrılarının diferensial diaqnostikasında indometasindən istifadə olunmalıdır. Baxmayaraq ki, indometasinlə müalicəyə mütləq müsbət cavab ikincili baş ağrısını istisna etmir. Sırf bir tərəfli xronik baş ağrıları hemikraniya continua kimi qəbul olunmalıdır (D). Hemikraniya continua diaqnozuna şübhəli bilinən yeni xəstələri mütəxəssis müayinəsinə göndərmək lazımdır (D). Yeni gündəlik davamlı baş ağrısı Gündəlik və başlanğıcından davamlı xarakterdə olan baş ağrıları yeni gündəlik davamlı baş ağrıları kimi təsnifatlanır. Üç ay ərzində ikincili baş ağrılarını nəzərdə saxlamaq vacibdir, bu müddətdən sonra diaqnoz qoyula bilər. Yeni gündəlik davamlı BA-nın istənilən fenotipi ola bilər. Bu müddət ərzində ikincili baş ağrılarının səbəbləri kimi subaraxnoidal qansızmaları (SАQ), meningit, yüksək beyindaxili təzyiq, onurğa beyni mayesi (likvorun) təzyiqinin aşağı olması, giqant hüceyrəli arteriit və posttravmatik BA-nı nəzərdən keçirtmək lazımdır. Yeni gündəlik davamlı BA olan xəstələri mütəxəssis müayinəsinə göndərmək lazımdır.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 18
İkincili baş ağrısı – əsas xəstəliyin olması nəticəsində əmələ gələn baş ağrısıdır, ilk dəfə baş ağrıları və ya əvvəllər rast gəlinən BA-dan fərqli olan baş ağrıları simptomları olan xəstələrdə onu ehtimal etmək lazımdır. Potensial ikincili baş ağrılarının əlavə müayinələr tələb edən xəbərverici əlamətləri (“təhlükə əlamətləri”) mövcuddur. Təhlükə əlamətləri:
İlk dəfə baş verən və ya 50 yaşdan sonra əlamətləri dəyişmiş baş ağrısı
İldırım sürətli baş ağrısı: qısa müddətdə (bir neçə saniyədən 5 dəqiqəyədək) intensivlik zirvəyə çatır
Fokal nevroloji əlamətlər (məs: ətraflarda zəiflik, 5 dəqiqədən az və ya 1 saatdan artıq çəkən aura)
pozulması əlamətləri)
Baş ağrısının tezliyinin, əlamətlərinin və ya yanaşı simptomların dəyişməsi
Bədən vəziyyətinin dəyişməsi ilə bağlı ağrının xarakterinin dəyişməsi
Yuxudan ayılmağa məcbur edən baş ağrısı (diqqət: miqren səhər baş ağrılarının ən çox rast gəlinən səbəbidir!)
gülmə, gücənmə) zamanı güclənməsi
Beyinin venoz ciblərinin trombozuna aid risk faktorlarının olması
Çeynəmə vaxtı çənədə fasiləli ağrı və ya görmə pozğunluğu
Ənsə əzələlərinin rigidliyi
Qızdırma
İİV yoluxmuşlarda ilk dəfə meydana çıxan BA
Onkoloji xəstələrdə ilk dəfə meydana çıxan BA Baş ağrıları və yuxarıda qeyd edilmiş simptomları olan ikincili baş ağrısı diaqnozu ehtimal edilən şəxsləri müayinələrinin davam etdirilməsi üçün mütəxəssisə göndərmək lazımdır (D). Davamlı baş ağrısı olan xəstələrdə, klaster ağrısı zamanı əmələ gələn və sonralar qalan ptoz istisna olmaqla, nevroloji müayinələr
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 19 normal olur. Ocaqlı və qeyri-ocaqlı nevroloji və/və ya patoloji simptomların olması patologiya ehtimalını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Göz dibinin müayinəsini və arterial təzyiqin ölçülməsini əhatə edən müvafiq klinik və nevroloji müayinə xəstənin ilk gəlişi zamanı çox əhəmiyyətlidir (D).
İldırım sürətli BA birincili və ya ikincili ola bilər. İldırım sürətli baş ağrısı – yüksək intensivliyi olan, sürətlə inkişaf edən və 1 dəqiqədən az müddətə maksimal intensivliyə çatan baş ağrısıdır. Əksər xəstələrdə baş ağrısı ani olaraq zirvəyə çatır. 19% halda SAQ olan xəstələrdə ağrı tədricən (5 dəqiqəyə qədər) maksimal səviyyəyə çatır. Gözlənilmədən bərk baş ağrıları cinsi aktivlik və ya məşq zamanı baş verə bilər. Digər səbəblər beyindaxili qansızma, beyinin venoz sinuslarının trombozu, arteriyanın laylanması və hipofizar apopleksiya ola bilər. İldırım sürətli birincili və ikincili baş ağrılarının etibarlı fərqləndirici əlamətləri yoxdur və SAQ zamanı qəfləti baş ağrısının meydana çıxması daha mülayim xarakterdə ola bilər. İldırım sürətli BA içərisində ikincili BA əhəmiyyətli azlıq təşkil edir. Birinci dəfə təyin edilmiş ildırım sürətli güclü BA ilə xəstə dərhal ikincili səbəbi, xüsusilə SAQ-ni, istisna etmək üçün mütəxəssisin yanına göndərilməlidir. İldırım sürətli BA-nın baş verməsindən sonrakı 2 həftə ərzində KT və onurğa beyini mayesinin lümbal punksiyası vasitəsi ilə aparılan müayinə mənfi olduqda SAQ diaqnozu istisna edilə bilər. İlk dəfə ildırım sürətli baş ağrısı hadisəsi olan xəstə təxirəsalınmadan (həmin gün) müayinə edilməsi üçün xəstəxanaya göndərilməlidir (D). İldırım sürətli baş ağrısı olan xəstədə mümkün qədər tez (ilk hadisədən sonra 12 saat ərzində) beyinin kompüter tomoqrafiyası aparılmalıdır (D).
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 20 Lümbal punksiya təyin edilmiş xəstələrdə, onurğa beyini mayesinin müayinəsi keçirilərkən oksihemoqlobin və bilirubin yoxlanılmalıdır (D). Normal kompüter tomoqrafiyası və subaraxnoidal qanaxma şübhəsi olan xəstələrdə lümbal punksiya mümkün qədər tez ilk simptomların əmələ gəlməsindən 12 saat sonra aparılmalıdır. Həkimə gec müraciət edildiyi zaman lümbal punksiya ilk simptomların əmələ gəlməsindən sonra iki həftə ərzində aparıla bilər.
Dərmanların həddindən artıq istifadəsi nəticəsində əmələ gələn baş ağrısı ayın 15 və daha çox günü ərzində olan və dərmanların müntəzəm qəbulu zamanı başlayan və ya ağırlaşan ağrı kimi müəyyən olunur. Dərmanların həddindən artıq istifadəsinə görə baş ağrıları miqren, GBA, hemikraniya continua, yeni gündəlik davamlı BA, KBA və KQNBA zamanı müşahidə olunur. KBA və KQNBA olan xəstələrin şəxsi və ya ailə anamnezində, adətən, miqren olur. ICHD-II meyarlarına əsasən təklif edilir ki, dərmanların həddindən artıq istifadəsinə görə BA hesab olunması üçün: triptan, erqot, opioid və kombinə edilmiş analgetiklər qrupuna aid dərmanlar üçün onların ayda 10 gün ərzində, sadə analgetiklər üçün isə ayda 15 gün ərzində qəbul edilməsi tələb olunur. Tez-tez baş ağrıları olan xəstələrdə xronik baş ağrısının olması riski artır. Baş ağrıları nə qədər tez-tez baş versə, risk bir o qədər yüksəkdir. Artıq miqdarda dərman qəbulunun dayandırılması baş ağrılarının tutma tezliyinin və ağrıların kəskinliyinin azalması ilə nəticələnir. Dərmanların həddindən artıq qəbulu ilə bağlı baş ağrısı xronik baş ağrıları (baş ağrıları ≥15 gün/ay, 3 ay ərzində) olan bütün xəstələrdə istisna edilməlidir (D). Həkim nəzərə almalıdır ki, baş ağrılarının təxirəsalınmaz və ya simptomatik müalicəsi üçün dərmanlardan istifadə edən şəxslərdə dərmanların həddindən artıq qəbulu ilə bağlı baş ağrılarının əmələ gəlməsi riski mövcuddur. Ən yüksək risk qrupuna miqrenli, tez-tez
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 21 baş ağrıları olan şəxslər və opioid tərkibli preparatlardan və ya triptanlardan artıq dərəcədə istifadə edən pasiyentlər daxildir (D). Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|