Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Fövqəlada Hallar Nazirliyi Akademiyası İxtisas fənnlər kafedrası

Əsas:
1.İstehsalatda partlayış və yanğınlar
Fövqəladə hadislərin bir növü isə təbii-texnogen xarakterli fövqəladə hadisələrdir. Bu təhlükə növü əsasən intensiv təsərrüfat fəaliyyəti aparılan ərazilərdə və iri şəhərlərin ərazisində yaranır. Onun meydana çıxması ətraf mühitə aktiv antropogen təsirin artması ilə əlaqədardır ki, bunun nəticəsində yeni təbii proseslər meydana çıxır.

İstehsalat qəzaları, o cümlədən də iri qəzalar-sənayenin, elmi texniki tərəqqinin coşqun inkişafı, istehsalatda texnologiyaların durmadan dəyişməsi, nəhəng enerji və yüksək sürətlərdən istifadə edilməsi ilə xarakterizə olunan, əsrimizə aid olan və tez-tez baş verən hadisələrdəndir. İstehsalat qəzalarının baş vermə səbəbləri öyrənilərkən məlum olur ki, ilk baxışda bu səbəblərin çox müxtəlif görünməsinə baxmayaraq mahiyyətcə onları iki qrupa bölmək mümkündür: 1 qrup –müəssisələri layihələşdirən bəzi mütəxəssislərin təhlükəsizlik texnikasının tələblərinə kifayət dərəcədə məsuliyyətlə yanaşmaması, eləcə də bir sıra sex rəhbərlərinin bu tələblərin yrinə yrtirilməsinə səhlənkar münasibəti, partlayış və tezalışma təhlükəli sahələrə daimi nəzarətin olmaması; 2 qrup -səbəblər isə təbiətin bütün hadisələrinin tam sürətdə öyrənilməməsi ilə şərtləşir. Məsələn,bəzən (hətta təhlükəsizlik texnikası qaydalarına əməl olunan müəssisələrdə )məlum olur ki, müxtəlif kimyəvi maddələr müəyyən miqdarda və şəraitdə şiddətli reaksiyaya qoşularaq partlayış və ya özbaşına alışma törədib. Özü də belə kimyəvi r eaksiyaların mümkünlüyü barədə nəinki bu müəssisədə, hətta nüfuzlu elmi müəssisələrdə belə, heç bir təsəvvür olmur. Nəticədə, elmi biliklərin bu üsulla əldə edilməsinin arzuolunmazlığına baxmayaraq yeni, əvvəllər məlum olmayan təbiət hadisəsi aşkar edilir. Istehsalat qəzaları xarici təbii amillərin, o cümlədən təbii fəlakətlərin, qurğunun, layihə -istehsalat qüsurlarının, istismarı qaydalarının və istehsalatda texnoloji prosesin pozulması nəticəsində də baş verə bilər.

Yanğın- bu bir yanma prosesidir, nəticədə maddi dəyərlər məhv edilir və ya zədələnir, insanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə yaranır. Yanmaçox miqdarda istilik və lüminesansın sərbəst buraxılması ilə müşayiət olunan sürətli oksidləşmə prosesidir. Yanma tam və ya yarımçıq ola bilər. Nəticədə tam yanma(oksigen çox olduqda) inert birləşmələr (su, karbon qazı, azot və s.) əmələ gəlir. At natamam yanma(oksigen çatışmazlığı ilə) tüstünün tərkibində karbonmonoksit, turşu buxarları (məsələn, hidrosiyan turşusu), spirtlər, aldehidlər, ketonlar var - bu məhsullar çox zəhərlidir və yana bilər. İnsanlar üçün ən böyük təhlükə natamam yanmadır.
Yanma üç komponentin iştirakı ilə baş verir: yanan bir maddə (nə yandıra bilər), bir oksidləşdirici maddə (hava oksigen, xlor, flüor, brom, kalium permanganat və s.) Və alov mənbəyi. Atəş mənbəyi, qüsurlu avadanlıqdan, metal korpuslardan gələn zərbələr ola bilər qaynaq işləri ah və başqaları; sürtünmə nəticəsində yaranan istilik; elektrik kontaktlarının həddindən artıq istiləşməsi; statik elektrik; kimyəvi reaksiya. Məsələn, metal cisimlərin zərbəsindən bir qığılcım 1900 ° C -dən çox, kibrit alovu - 800 ° C, elektrik axıdılması - 10.000 ° C -ə çata bilər. Üç komponentdən ən azı biri yanma zonasından çıxarılsa yanğın dayandırıla bilər.
Yanğına əsas zərər verən amillər aşağıda verilmişdir.
Açıq atəş və qığılcımlar.İnsanların açıq alova birbaşa məruz qalma halları nadirdir. Çox vaxt məğlubiyyət alovun yaydığı parlaq axınlardan baş verir.
Yüksək temperaturətraf mühit və obyektlər. İnsanlar üçün ən böyük təhlükə, yuxarı tənəffüs yollarının yanıqları, boğulma və ölümə səbəb olan qızdırılan havanın tənəffüs edilməsidir. Məsələn, 100 ° C temperaturda insan huşunu itirir və bir neçə dəqiqə ərzində ölür. Dərinin yanıqları da təhlükəlidir.
Zəhərli yanma məhsulları, tüstü. Polimerik və sintetik materiallardan istifadə olunmaqla tikilmiş müasir binalarda yanğın baş verərsə, zəhərli yanma məhsulları insana təsir edə bilər. Onlardan ən təhlükəlisi dəm. Oksigen aclığına səbəb olan qan hemoglobini ilə reaksiya verir. Bir insan təhlükəyə laqeyd və laqeyd olur, uyuşma, başgicəllənmə, depressiya var, hərəkətlərin koordinasiyası pozulur. Nəticədə tənəffüs dayanır və ölüm baş verir. Siyanid və hidrogen xlorid daha az təhlükəlidir. İnsan 2-3 dəqiqədən sonra huşunu itirə bilər və 5 dəqiqədən sonra ölüm baş verir.
Oksigen konsentrasiyasının azalması. Yanğın zamanı havada oksigen konsentrasiyası azalır. 3% belə aşağı salmaq bədənin motor funksiyalarının pozulmasına səbəb olur. 14% -dən az konsentrasiya təhlükəli hesab olunur - beyin fəaliyyəti və hərəkətlərin koordinasiyası pozulur.
Düşən hissələr bina strukturları, vahidlər və qurğular. Bir insanı əzə və ya yaralaya bilərlər ki, bu da insanın yanğın zonasından müstəqil çıxmasını çətinləşdirəcək.
Böyük sənaye obyektlərində və yaşayış məntəqələrində baş verən yanğınlar ayrı və kütləvi olaraq bölünür. Fərdi yanğınlar- bina və ya tikilidə yanğınlar. Kütləvi yanğınlar binaların 25% -dən çoxunu əhatə edən fərdi yanğınların toplusudur. Şiddətli yanğınlar, müəyyən şərtlərdə, yanğın fırtınasına çevrilə bilər.