Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Lənkəran Dövlət Universiteti

CO₂ – nın məhsulu olan – karbon turşusu (H₂CO₃) və karbonatlar (CaCO₃, MgCO₃ və s.) şərti olaraq karbonun mineral birləşmələrinə aiddirlər.

2.Karbon oksidi. Karbon turşusu və karbonatlar. Sodanın mənşəyi haqqında hipotezlər.

Bütün vegetasiya ərzində torpaqdan atmosferə karbon dioksid (CO₂) buraxılır. Humusun miqdarı nisbətən sabit olan torpaqlarda əmələ gələn və atmosferə buraxılan karbon qazının miqdarı, torpağa daxil olan bitki qalıqlarınını miqdarına uyğundur. Əgər üzvi qalıqlarda karbonun miqdarı ayrılan karbonun tərkibindəki CO₂-dən çoxdursa, onda torpaqda üzvi maddələrin proqressiv toplanması baş verir. Əgər bu nisbət əksinədrsə onda humusun minerallaşma prosesi üstünlük təşkil edəcəkdir. Torpağa karbonun atmosfer çöküntüləri şəklində daxil olması və onun üst səthlərdən, yaxud yeraltı axınlarla aparılması, karbonun ümumi dövranının yanlız 1-2 %-ni təşkil edir və onun balansına heç bir təsiri yoxdur. Başqa sözlə desək, əsasən fitokütlə və üzvi maddələrin minerallaşması torpaqda karbon balansının taleyini həll edir. Təbii landşaftlarda adətən karbonun müsbət balansı, tam inkşaflı yetişmiş torpaqlarda tarazlı vəziyyət, yəni belə halda karbonun miqdarı praktiki olaraq sabit qalır.

Kənd təsərrüfatı istifadəsində olan torpaqlarda çox zaman üzvi karbonun mənfi balansı müşahidə olunur. Bu xüsusilə də, aqrotexniki tədbirlərin zəif olduğu və ehtiyat humusun toplanmadığı şəraitlərdə daha çox baş verir. Torpaqdan ayrılan CO₂ torpaq havasına daxil olur, oradan isə atmosfer havasına keçir və karbon dioksid tərəfindən udularaq atmosferin yer şarı ilə birləşdiyi sahələrə yayılır. Bu mədəni bitkilərin fotosintez şəraitini daha da yaxşılaşdırır. Torpaq havasında olan CO₂ – nin bir hissəsi isə torpaq məhlulunda həll olaraq qələvi karbonatlarla və qələvi-torpaq metalları ilə qarşılıqlı əlaqəyə girirlər.
Torpaq havasında CO₂ geniş hüdudlarda tərəddüd edir və xeyli dərəcədə atmosfer havasında olduğundan çoxdur. Atmosfer havasında CO₂ qatılığı 0,03 % olur. Belə kimyəvi tərkibə malik olub və torpaq havası ilə təmasda olan suyun pH-ı isə 5,6 təşkil edir. Hansı ki, bu zaman torpaq havasında CO₂ qatılığı 10% ; pH isə 4,4 olur.