Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu

 
M.Nəsirli ədəbi gəncliyə ardıcıl, hərtərəfli 
qayğı və kömək göstərilməsinin vacibliyini diqqət mərkəzinə çəkmişdi.
 

---

67 
Bu məqamda bir maraqlı faktı da xatırlatmaq istərdik. H.Razi 1970-ci ildə 
“Yaradıcılıq həvəsi” adlı ədəbi icmalında [205] “Şərq qapısı” qəzetinə çap olunmaq 
üçün əsər göndərmiş 20-dən çox gənc ədəbiyyat həvəskarının yazılarına münasibət, 
daha doğrusu, nümunələr çəkilməklə əksəriyyətinə iradlar bildirmişdir. Maraqlı və 
düşündürücüdür ki, bu imzaların heç birinə sonrakı illərin ədəbi prosesində rast 
gəlmirik. Bu, nə idi? Söz sənətinin ali vəzifələrini dərk edərək özlərinin yaradıcılıq 
potensialının zəifliyini, bəlkə də, yox dərəcəsində olduğunu görüb vaxt ikən yolun 
əvvəlindən qayıtmaq, yoxsa tənqiddən sarsılaraq ruhdan düşüb qələmi yerə 
qoymaq?!..
1972-ci ildə o zamankı sovet rəhbərliyinin qəbul etdiyi “Ədəbi-bədii tənqid 
haqqında” qərar ideoloji vəzifələrə hesablanması ilə yanaşı, ümumən ədəbi tənqidin 
inkişafına əhəmiyyətli təkan da verdi. Azərbaycanda da bu istiqamətdə xeyli faydalı 
işlər görülmüşdü. Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutunda “Tənqid tarixi və 
nəzəriyyəsi”, “Ədəbi proses” şöbələri yaradılmış, ədəbi tənqid üzrə tədqiqatlar 
aparılmasına diqqət artırılmış, “Ədəbi proses” silsiləsindən illik ədəbi-tənqidi 
topluların nəşri həyata keçirilmişdi. “Yazıçı” nəşriyyatında “Ədəbiyyatşünaslıq” 
şöbəsi açılmışdı. 1974-cü ildən etibarən bədii əsərlərlə yanaşı, tənqid və 
ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki diqqətəlayiq əsərlərə də respublika Dövlət mükafatının 
verilməsinə başlanılmışdı ki, bütün bunlar Azərbaycanın o zamankı rəhbəri, 
ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin bütün digər sahələrlə yanaşı, ədəbiyyata, 
ədəbiyyatşünaslığa, ədəbi tənqidə ardıcıl, hərtərəfli qayğısının ifadəsi idi.
Akademik Kamal Talıbzadə “Ədəbi tənqid: yekunlar, mülahizələr” 
məqaləsində yazırdı: 
“70-ci illərin (1970-ci illər nəzərdə tutulur - A.A.)
 
tənqidinə 
bütün inkişaf kontekstində nəzər salanda onun problem mahiyyəti daşıyan məsələlərə 
müraciətinin genişlənməsi,ədəbi hadisələri ümumiləşdirməyə meylinin güclənməsi 
dərhal hiss olunur”
[53, s.27]. Bu tendensiya 1980-ci illərdə də davam etmişdir. 
Naxçıvan ədəbi-elmi mühiti də 1970-1980-ci illərdə hərtərəfli inkişaf yolu keçirmiş, 
həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımından əsaslı uğurlara imza atmış, ədəbi tənqid 
bədii yaradıcılığın ən müxtəlif aktual problemlərinə daha əhatəli və ümumiləşdirici 
elmi münasibəti ilə səciyyələnmişdir.

---

68 
1970-1980-ci illərdə Naxçıvanda ədəbiyyatın, eləcə də ədəbi tənqidin inkişaf 
göstəricisi baxımından Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının burada keçirilmiş səyyar 
plenumlarının materialları da maraqlı məlumat verir. 2-7 iyun 1973-cü il tarixlərində 
keçirilmiş plenumda xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov başda olmaqla Bakıdan gəlmiş bir 
qrup yazıçı və tənqidçi iştirak etmişdir.
Plenumun əsas hissəsi Naxçıvan ədəbi mühitinin yaradıcılıq problemlərinə 
həsr olunmuşdu.Tənqidçi Yəhya Seyidov öz məruzəsində Naxçıvanda yaşayıb 
fəaliyyət göstərən şair, yazıçı və dramaturqların yaradıcılıq axtarışlarını geniş təhlil 
etmiş, ayrı-ayrı müəlliflərin səciyyəvi əsərlərinə diqqət yönəltmişdir. Məruzə 
ətrafında çıxışlar da olmuşdu. Tanınmış şair Əliağa Kürçaylı öz çıxışında muxtar 
respublikanın ədəbi qüvvələrinin yaradıcılığı barədə demişdir: 
“Naxçıvanda 
H.İbrahimov, H.Razi, Ə.Yusifli, M.Nəsirli, K.Ağayeva, E.Qasımova kimi şair və 
dramaturqlar vardır ki, onların yaradıcılığı hər hansı “mərkəz” yazıçısının
yaradıcılığı ilə müqayisədən, bəlkə də, itirməz... Naxçıvanda yaşayan şairlərin də