Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 
 
 
 
 

---

278 
UOT 633.1; 632.1; 632.3.4 
 
DAĞLIQ ŞİRVAN ŞƏRAİTİNDƏ PAYIZLIQ YUMŞAQ 
BUĞDANIN SARI PASA QARŞI DAVAMLILIĞININ TƏDQİQİ 
 
A.G.ZƏRBƏLİYEV
2
, C.M.TƏLAİ
1
, A.A.CAHANGİROV
2
, H.N.HƏMİDOV
2
, 
B.M.ƏHMƏDOV
2
, Ş.R.KƏRİMOVA
1
 
1
ET Əkinçilik İnstitutu, Az1098, Bakı, Sovxoz №2, [e-mail] 
2
ETƏİ, Qobustan BTS, AZ 3700, Qobustan rayonu, Qobustan şəhəri, 
[e-mail]
. 
2012-2013 və 2013-2014-cü vegetasiya illərində Dağlıq Şirvan şəraitində 344 
payızlıq yumşaq buğda nümunəsinin sarı pasa sirayətlənməsi qiymətləndirilmişdir. 
Genotiplərin 30-35%-i hər iki ildə sarı pasa orta davamlı və davamlı olmuşdur. 
Nümunələrin 40-50%-i bu xəstəliyə həssas və çox həssas, 10-15%-i isə meylli 
olmuşdur. Davamlı nümunələrin Dağlıq Şirvan bölgəsi üçün seleksiya proqramına 
daxil edilməsi qərarına gəlinmişdir. 
 
Açar sözlər: 
payızlıq yumşaq buğda, seleksiya, sarı pas, kolleksiya, davamlılıq 
Ключевые слова: 
озимая мягкая пшеница, селекция, желтая ржавчина, 
коллекция, устойчивость
 
Key words: 
winter bread wheat, breeding, yellow rust, collection, resistance 
Buğda respublikamızın demək olar ki, bütün bölgələrində becərilir. Payızlıq 
buğdanın vegetasiya müddəti uzun olduğundan o bir çox biotik və abiotik xarici 
mühit amillərinin təsirinə məruz qalır. Bunların arasında quraqlıq, yüksək və aşağı 
temperaturlar, bir sıra göbələk xəstəlikləri və başqalarını göstərmək olar. Payızlıq 
buğdanın inkişafında bir çox fizioloji proseslərin gedişinə və yekun nəticədə 
məhsuldarlığın azalmasına ən çox təsir edən biotik faktorlardan biri də sarı pas 
xəstəliyidir. Son illərdə respublikamızın bir çox bölgələrində sarı pasın geniş 
yayılması nəticəsində payızlıq buğdanın məhsuldarlığının və yekun olaraq toplam 
istehsalın əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşməsi müşahidə olunur. Qeyd edək ki, bu 
xəstəliyin epifitotik inkişafı nəticəsində respublikamızın bütün taxılçılıq 
təsərüfatlarında 25-30%-ə qədər məhsul itkisi müşahidə olunur [1]. Sarı pasla 
mübarizədə kimyəvi vasitələrin (Bayleton, Tilt və s.) tətbiqi xəstəliyin sporlarını 
məhv edir və nəticədə məhsul itkisinin qarşısı alınır [2; 3]. Lakin qeyd edək ki, 
kimyəvi mübarizə tədbirləri əlavə xərclər və işçi qüvvəsi tələb etdiyinə görə ən 
səmərəli yol sarı pasa qarşı davamlı genotiplərin yaradılması və istehsalatda tətbiqidir 
[4; 5]. Dağlıq Şirvan bölgəsi aqrar bölgə olmaqla burada kənd təsərrüfatı istehsalının 
taxılçıl