Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Suwon 92/Omar 
R 
0 
0 
R 
0 
50S 
100S 
70S 
80 
Triticale 

R 
0 

0 
30 S 
0 
10MS 
40 MS 
10MS 

---

275 
Aparılan tədqiqatlar nəticəsində 2014-2015-ci illərin vegetasiya dövründə sarı 
pas xəstəliyi ilə müqayisədə qonur pas və gövdə pası, bəzi regionlarda - Cəlilabad, 
Qobustan və Tərtərdə cüzi (R-10MR-30MS), digər bölgələrdə isə (Abşeron və 
Şəki) demək olar ki, müşahidə olunmamışdır (0-R). Bütün regionlar üzrə GPS 
göstəriciləri qeydə alınmış, yüksək infeksiya tələ pitomnikində öyrənilən 
Yr2, Yr6, 
Yr7, Yr 9, Yr18, Yr25, Yr31 və s. 
genləri, xüsusilə 
Yr27 
genini daşıyan bir çox 
genotiplər sarı pas patogeninə yüksək həssaslıq göstərmişdir. Hətta 2009-2010-cu 
ildə 
Yr27
geni dünyanın bir çox olkələrində, Həbəşistan, Iran, Iraq, Keniya, Mərakeş, 
Suriya, Türkiyə, Özbəkistan, CWANA o, cümlədən Azərbaycandada bütün raslara
yüksək həssaslığı ilə səciyyələnmişdir. Həmin illər xəstəlik nəticəsində 30-40%-ə 
qədər məhsul itkisi qeydə alınmışdır (
Şəkil 4
). 
Şəkil 4. Sarı pasın 
(P. Striiformis)
kütləvi yayılması 
Hazırda Azərbaycannın bütün regionlarında Yr5/ 6* Avocet S, Triticum spelta 
(Inter,Yr5),Yr 15/ 6* Avocet S,Strubes Dickopf (W;2-more?)
,
Chinese 166 (W;Yr1), 
Hybrid 46 (W;Yr4) genini daşıyan genotiplər sarı pas xəstəliyinə davamlılıq 
göstərmişdir.
Macer tərəfindən 1966-cı ildə 
Triticum spelta album 
növündə tapılan [9]
və 
sonralar 2BL xromosomunda sentromerdən 21 cM məsafədə yerləşdiyi təyin edilən 
Yr 5 
geni [10] Amerikanın bütün raslarına davamlılıq göstərmiş, (X. M. Chen, 
personal communication) və bu gen Kema [11] tərəfindən bir çox kommersiya 
sortlarına köçürülmüşdür. 
Digər effektiv hesab olunan Yr 15 geni 1970-ci ildə Gerechter-Amitai və 
Stubbsun [12] tədqiqatları ilə G-25 
Triticum dicoccoides
Korn 
Puccinia striiformis
-
ın müxtəlif coğrafi mənşəli raslara qarşı davamlılığı aşkar olunaraq onların 
genotipində qeydə alınmışdır. Sonralar bu genin dominant xarakter daşıması başqa 
tədqiqatçılar tərəfindən göstərilmiş [13; 14], və onun 1B xromosomunun qisa 
çiynində yerləşdiyi McIntosh və Silk [15] tərəfindən təyin edilmişdir. 
Yr15 
və bu 
xüsusiyyətinə görə
 
tetraploid və heksaploid buğda sortlarına köçürmüşdür [13;16]. 
Xianming Chenin şəxsi məlumatına görə (
Xianming Chen, personal 
communication
) 
Yr15
geni bu illər ərzində istixana və tarla şəraitində heç bir rasa 
həssaslıq göstərməmiş, əksinə, bütün raslara davamlı olmuşdur. 

---

276