Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

P. striiformis
)
, qonur 
(P. 
triticina)
və gövdə pası (
P.graminis
) Azərbaycanda isə əsasən məhsuldarlığa ciddi 
ziyan vuran sarı pas xəstəliyidir.
Xəstəlik əsasən yarpaqları sirayətləndirir, lakin xəstəliyin intensivliyi yüksək 
olduqda xəstəlik gövdədə, sünbüldə və hətta dənlərdə belə müşahidə olunur. 
Bitkilərin xəstəliklə sirayətlənməsinin xarakterik xüsusiyyətlərindən biri göbələyin 
uredo sporlarının yarpaq boyu xətvari, pas rəngli zolaqlar əmələ gətirməsidir. 
Erkən yazda temperatur 10-15
0
C və nisbi rütubət 75-80%-dən yuxarı 
olduqdaxəstəliklə yarpaqların sirayətlənməsi müşahidə olunur. Bitkilərin 
çiçəklənmə və dənin süd yetişməsi fazasında əksər yarpaqlar xəstəlik nəticəsində 
saralaraq, quruyur. Sarı pas xəstəlikləri ilə güclü sirayətlənmiş taxıl əkinləri tezliklə 
sarı rəngə boyanır (Şəkil 1.). 
Şəkil 1
. Sarı pas xəstəliyi 
P. Striiformis 

---

270 
Bu xəstəliyin son illərə kimi aralıq sahib bitkisi elmə məlum olmamışdır. Lakin 
2010-cu ildə Amerikanın Minnesota Unveristetində, çinli alim sarı pas xəstəliyinin
aralıq sahibinin 
Berberis chinensis (şəkil 2-3)
bitkisi olduğunu subuta yetirmişdir . 
(Yue Jin, Les J. Szabo, and Martin Carson May, 2010) [4].
Şəkil 2.
Esidi sporların 
Berberis chinensis 
bitkisi üzərində. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 3.
 
Sarı pas xəstəliyinin inkişaf tsiklı
.
 
Sarı pas xəstəliyinin Azərbaycanın müxtəlif buğda becərilən regionlarında ayrı-ayrı 
illərdə vurduğu ziyanı və yaratdığı neqativ fəsadları, xüsusən də məhsul itkisini
nəzərə alaraq,genotiplərin xəstəliyə tutulma səviyyəsinin qiymətləndirilməsi, ona 
qarşı davamlı effektiv genlərin axtarışı və bu genlərin donor qismində seleksiya 
işlərində geniş istifadəsi olunması tədqiqat işində qarşıya qoyulan əsas vəzifələrdən 
biri olmuşdur. 
Tarla təcrübələri Azərbaycanın müxtəlif aqroekoloji zonalarında – Abşeron 
(suvarma), Qobustan (dəmyə), Şəki (nəmliklə təmin olunmuş dəmyə), Cəlilabad 
(quraq dəmyə) və Tərtər (suvarma) bölgələrində hər bir genotip üçün cərgələrin 
uzunluğu 1 m olmaqla 80 sortnümunənin oktyabr ayının sonu və noyabrın birinci 
ongünlüyündəsəpin aparılmışdır. 2014-2015-ci ilin vegetasiya dövründə sarı pasa 
davamlı effektiv genlərin qiymətləndirməsi və seçilməsi üçün ICARDA-dan 
göndərilmiş tələ pitomniklərindən (
Yr geni məlum olan genotiplər
) istifadə 
edilmişdir. Bu pitomnikə Azərbaycanın yerli Qobustan sortu davamlı sort kimi daxil 
edilmişdir. 2010-cu ildə Azərbaycanın 27 yerli sortnümunəsi o, cümlədən Qobustan 
sortu ICARDA-da laboratoriya şəraitində süni sirayətlənmiş və molekulyar səviyyədə 
tədqiq edilərək (2010-cu il) [5;17], 0-4 ballı şkala (McIntosh et al. (1995) [6] ilə 
qiymətləndirilmişdir. Nəticədə Qobustan sortu özünü orta davamlı kimi göstərmişdir. 
Nəticədə Qobustan sortu özünü orta davamlı kimi göstərmişdir. Azərbaycanın 
27 sortunun Qobustan sortu daxil olmaqla 41%-də (