Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

THE EFFECT OF CHEMICALS ON FUNCTIONAL DISEASES 
DEVELOPMENT 
 
F.Q.Aliev 
 Ministry of Agriculture of Azerbaijan, Research Institute of Fruit and Tea 
Growing
The article is devoted to the results of researches on the root and foliar feeding 
of apple plants. 
Results of carried out researches show effectiveness of use ofcomplex 
macrofertilizers «Crop» and micro fertilizers Zinc-Sneper (25% Zn SO
4 
LPCA), 
Dyetto Bor –it(11% B), Nana copper (7% Сu) with apply to the soil, also by 
spraying to green crowns of trees in weak concentration of superphosphate, 

---

337 
sulfuricpotassium, nitrofosk, microfertilizer, Magic Zinc (14% Zn -EDTA), 
Lacopper (5% Сu), Sneper Boron (11% B), Tubermix (В: 4,Сu: 1, M: 11, Mo: 0,3, 
Zn: 8,5, N: 5,0) on functional diseasesinfection. 
UOT: 632.2.635.64. 
 
ÖRTÜLÜ SAHƏDƏ POMİDOR ƏKİNLƏRİNİN XƏSTƏLİKLƏRİNƏ 
QARŞI MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ 
 
C.T.AĞAYEV
BM və TBETİ-nin Abşeron Təcrübə Stansiyası e-mail: [e-mail] 
 
Pomidor bitkisini yoluxduran başlıca xəstəliklərin növ tərkibi haqda məlumat 
verilir. Xəstəliklərə qarşı mübarizədə davamlı sortların seçilməsi, toxumların 
sağlamlaşdırılması, xəstəliklərə qarşı sonradan qazanılmış immunitetin artırılması 
tədbirlərinin tətbiqi üzrə aparılmış tədqiqat işlərinin nəticələri haqda qısa 
məlumat verilir. 
 
Açar sözlər: 
pomidor bitkisi, xəstəlik, fitoftoroz, alternarioz, kök çürüməsi, 
bakterial soluxma, mübarizə tədbirləri
 
Ключевые слова:
томат, болезнь, фитофтороз, альтернариоз, корневая 
гниль, бактериальное увядание, меры борьбы 
Key words: 
tomato, disease, late blight, early blight, root rot, bacterial wi
lt, 
measures 
Ekoloji təmiz məhsul istehsalında ayrı-ayrı xəstəlik və zərərvericilərə qarşı 
istiqamətlənmiş mübarizə tədbirlərin tətbiqindən uzaqlaşaraq, bitkinin fizioloji 
proseslərinin gücləndirilməsi və immunitetinin yüksəldilməsi tədbirlərinə daha çox 
üstünlük verilməlidir. Belə olduğu halda bitki sağlam və davamlı olur, xəstəliklərə 
qarşı müabrizədə daxili potensialından isdifadəetməklə özü-özünü sağlamlaşdırır 
[1; 2]. Bu istiqamətdə örtülü sahədə bitkinin sonradan qazanılan immunitetinin 
yüksəldilməsi tədbirlərinin tətbiqi geniş yayılmışdır [3]. 
Abşeron bölgəsində örtülü sahədə pomidor bitkisini yoluxduran xəstəliklərin 
çoxsaylı tədqiqi və aparılan laborator analizləri [4; 5] göstərir ki, ən geniş yayılan 
patogenlər aşağıdakılardır. 
1.Fitoftoroz– 
Phytophtora infenstans de Bary, Ph.parasitica Dastur
. 
2.Alternarioz – 
Alternaria solani Sor
. 
3.Traxeomikoz soluxmalar – 
Fusarium solani Mart., Vertycillium sp
. 
4.Boz çürümə – 
Botrytis cinerea Pers
. 
5.Kladosporioz – 
Cladosporium fulvum Cooke
. 
6.Gövdə bakteriozu – 
Pseudomonas corrugata Robert and Skarlett
. 
7.Təpə çürüməsi –
Pseudomonas sp
.

---

338 
8.Yarpaqların qırışlı mozaiksı – 
Chino del Tomato
virus, 
Tobacco Etch. Virus
, 
Tomato mozaik virus.
Qeyd olunmuş xəstəliklərin hər birinə ayrı-ayrılıqda mübarizə tədbirlərinin 
yerinə-yetirilməsi iqtisadi baxımdan səmərəsiz hesab edilir. Davamlı sortlardan 
istifadə, toxumların sağlamlaşdırılması, immuitetin yüksəldilməsi metodlarının 
tətbiqi, məhsul yetişkənliyi dövründə bioloji vasitələrdən istifadə olunmasının 
aqrotexniki tədbirlərlə inteqasiyası pestisidlərin və aqrokimyəvi maddələrin
isdifadəsini minimuma salır. Bu istiqamətdə 2009-2012-ci illərdə AzETBMİ-nin 
AbşeronTəcrübə Stansiyasında örtülü sahədə pomidor şitillərinin və məhsuldar 
bitkilərin başlıca xəstəliklərindən mühafizəsində mütərəqqi üsul və vasitələrdən 
isidfadə edilmişdir.
Davamlı sortların seçilməsi və tətbiqi mühafizə tədbirlərinə çəkilən xərcləri 
bir neçə dəfə aşağı salır. Bu məqsədlə rayonlaşdırılmış 3 yerli və xaricdən yeni 
gətirilmiş 14 sortun başlıca xəstəliklərə yoluxması üzrə aparılmış tədqiqatların 
nəticəsində məlum olmuşdur ki, Leyla, Durinta və Eniqma sortları müqayisədə 
Fuzarioz, Alternarioz və Vertisillioz soluxmalara daha davamlıdır. Lakin bu 
sortalar virusla yoluxma yuksək olur. Bunun qarşısının alınması üçün toxumların 
sağlamlaşdırılması, onların xəstəlik törədicilərindən təmizlənməsi, həmçinin 
cücərmə potensialının artırılması məqsədi ilə Qamair İT (