Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Kökəlmədə olan cavanqaramalın quru maddəyə 
tələbatı, gündə hər başa 
Cədvəl 1
 
Heyvanların 
qrupları 
Canlı kütlə, kq 
150-250 
250-350 
350-450 
450-550 
550-650 
Cavan cöngələr 
4-5 
5-6 
7-8 
8-9 
9-10 
Dişi danalar 
4-5 
5-6 
6,0-7,5 
7,5-8,5 
- 
 
Heyvan tərəfindən sərf olunan quru maddənin miqdarı yemin növü və 
keyfiyyəti ilə müəyyən edilir. Yemlərin sərfi onun tərkibindəki qida maddələrinin 
həzm olunmasının yüksəlməsi ilə artır. Çünki bu zaman həzm traktında yemin 
qalması müddəti qısalır. Bir qayda olaraq yemin tərkibindəki üzvi maddələrin 

---

357 
həzm olunmasının yüksəlməsi ilə yemin enerji qidalılığı artır və çox xırdalanmış 
yemlər heyvanlar tərəfindən pis yeyilir.
Yemlərin yüksək dərəcədə sərfinə onların növbə ilə verilməsi əhəmiyyətli 
dərəcədə müsbət təsir göstərir. Ona görə də yüngül həzm olunan yemlər, 
keyfiyyətli silos axura əvvəlcə verilməlidir. Sellüloza ilə zəngin olan silos 
yemlərdən quru ot, küləş vahid kütləyə görə daha həcmli olduqlarına görə 
işgənbədə çox yer tutur və eyni miqdar kəskin sürətdə aşağı düşməsi üçün qüvvəli 
yemlər heyvana qaba yemlərdən sonra verilir. Bu hal (pH-ın aşağı düşməsi) yemin 
mənimsənilməsinə mənfi təsir edir [1].) 
Heyvanlar gündə 6-8 saat sərbəst yemləndirildikdə onlar daha çox yem 
qəbul edirlər. Heyvana təkrarən təzə yem verməklə, yem məsarifini maksimuma 
çatdırmaq olar. Yaşıl yem və yumşaldılmış silosu yemləmədən əvvəl çox (12 saat) 
saxlamaq olmaz, çünki belə şəraitdə onda öz-özünə qızışma gedir [5]. 
Bu hal qida maddələrinin parçalanmasına və bununla da yemin 
mənimsənilməsinə pis təsir edir. Həmçinin yemləri fermada çox saxlamaq da 
olmaz. Yaxşı olar ki, həmişə, xüsusilə, onlara quru yemlər verildikdə, heyvanlar 
sərbəst su içə bilsinlər. Əks təqdirdə heyvanların iştahası pisləşir. Havanın 
istiliyinin yüksək olmaması, təmiz olmasına bu da heyvanın yem yeməsinə pis təsir 
göstərir.
Kökəltmənin əvvəlində cöngələrin proteinə olan tələbatları onların 
heyvanları saxlamaq üçün və alınmış canlı kütlə artımına lazım olan preteinin 
miqdarı ilə müəyyən edilir. 350 kqcanlı kütləyə malik cöngələrin tələbatı 
işgənbədəki mikroorqanizmlərin azota olan tələb səviyyəsində ödənilməlidir. Yaşla 
əlaqədar olaraq orqanizmdə protein toplanması prossesi ləng getdiyi üçün ona 
heyvanın tələbatı da az olur.
Təcrübədə bu ona gətirib çıxarır ki, kökəltmənin sonunda bütün cinslərdə 
heyvanların özlərinin proteinə olan tələbatına nisbətən işgənbədəkibakteriyaların 
proteinə olan tələbatı yüksəkdir. Əgər mikrofloranın proteinə olan tələbatı 
ödənilməzsə onda yemlərin hazır olması aşağı düşür. Bu isə heyvanın iştahının 
azalması hesabına onun yeyilməsinin azalmasına səbəb olur [3]. 
Bunun da nəticəsi ondan ibarətdir ki, heyvanın qida maddələrinə olan 
tələbatı təmin olunmur və gündəlik canlı kütlə artımı azalır. Ona görə də 
kökəlmənin əvvəlində yem payındakı quru maddədə xam proteinin miqdarı 14-15 
%, kökəltmənin gedişində isə 11-12%-ə qədər azaldılır. 
Ümumiyyətlə götürsək, yazın əvvələrindən payızın sonuna kimi heyvanları 
yaşıl yemlə yemləndirmək çox faydalıdır. Yaşıl yemlər bir çox qida maddələri, o 
cümlədən vitaminlər və mineral maddələrlə zəngindir. Yemlərin zootexniki 
qiymətləndirilməsi və kütləvi analizlər nəticəsindəmüəyyən edilmişdir ki, bitkinin 
becərilmə texnologiyasından, bitkinin sort növündən, əkildiyi torpaq-iqlim 
şəraitindən, bitkinin inkişaf fazalarından asılı olaraq yem bitkilərinin qidalılıq 
dəyəri və keyfiyyət göstəriciləri dəyişir. Bu dəyişkənliklər cədvəl 2-dəvə cədvəl 3-
də verilmişdir. Yem bitkilərinin tərkibində olan qida maddələri və onların həzm 
olunma dərəcəsini nəzərə alaraq heyvanları lazım olan miqdarda və münasib 
mövsümdə yemləmək olar. 

---

358 
2012-2013-cü illərdə qəbul edilmiş metodika əsasında (3,5 və s.) 
laboratoriyada aparılmış analizlərdən alınan nəticələrə əsasən qeyd edə bilərik ki, 
yoncanın 3 sortunda (Abşeron, Aran və Yemçilik-16) qida maddələrinin 
miqdarında müxtəliflik müşahidə olunmuşdur. 
2012-ci ildə yonca “Abşeron” sortunda qönçələmənin əvvəli fazasında ən 
yüksək nəticə xam protein (18,9%), xam sellüloza (32%), həzmə gedən protein 
(14,704), həzmə gedən sellüloza (16,544%) olunmuşdur. “Yemçilik-16” sortunda 
qönçələmənin əvvəli fazasında ən yüksək nəticə quru maddə 191,9, AEM 41,80%, 
həzmə gedən AEM-də (36,632%) olmuşdur. “Aran” sortunda isə qönçələmənin 
əvvəli fazasında xam yağ 2,95%, xam kül 11,35%, həzməgedən yağ 1,764% 
olmuşdur. 
2013-cü ildə isə iqlim dəyişkənliyinin təsiri ilə nəticələrdə müəyyən 
dəyişiklik yaranmışdır. “Aran” sortunda ən yüksək nəticə xam yağ 2,13%, həzmə 
gedən yağ 1,2% olmuşdur. “Abşeron” sortunda ən yüksək nəticə AEM 49,05%, 
həzmə gedən AEM 38,21% olmuşdur. 
Ən yüksək nəticə isə institutun “Yemçilik-16” sortundan alınıb: xam protein 
17,5%, xam sellüloza 30%, xam kül 9,05%, həzməgedən protein 13,62%, 
həzməgedən sellüloza 15,51% olmuşdur. 
Beləliklə, yemin növü, hazırlanma texnologiyası, onun keyfiyyəti, kimyəvi 
tərkibi, yemləməyə hazırlanması, hətta rasionun tip və strukturu qidalı maddələrin 
həzməgediciliyinə təsir edərək kənd təsərrüfatı heyvanlrının məhsuldarlığında 
özünü biruzə verir.

---

359