Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 
Cədvəl 1 
Əkin sıxlığından asılı olaraq azot gübrəsinin müxtəlif dozalarının Samsun-155 
tütün sortunun məhsuluna və keyfiyyətinə təsiri 
 
Q
id
a s
ah
əs
i, s
m
 
 
 
 
Variantlar 
 
 
1000 d
ən
in
 
kü
tl
əs
i, q
r 
C
üc
ər
mə
 e
n
er
ji
si
, 
%
-lə
 
C
üc
ər
mə
 fai
zi
 
Bi
r ç
iç
ək
 
q
ru
p
u
n
d
a ol
an
 
qu
tu
cu
ql
ar
ın
 
sayı
, ə
d 
Bi
r ç
iç
ək
 
q
ru
p
u
n
d
a ol
an
 
toxu
ml
ar
ın
 ç
ək
is
i, 
qr
 
H
ek
tar
d
an
 toxu
m 
mə
hs
ul
u, s
en
. 
70 x 10
Fon=P
60
K
60
0,065 
30,3 
63,0 
80,3 
4,20 
2,3 
Fon + N
30 
0,068 
33.8 
70.9 
83,8 
4,52 
2,9 
Fon + N
45
0,076 
35,3 
75.8 
90,2 
4,72 
3,1 
Fon + N
60
0,073 
40,7 
80,2 
95,2 
5,10 
3,2 
70 x 15
Fon=P
60
K
60
0,069 
32,2 
68,2 
83,8 
5,16 
2.8 
Fon + N
30 
0,076 
35,8 
73,3 
85,6 
5,13 
2,9 
Fon + N
45
0,077 
38,2 
78,9 
90,3 
5,42 
3,3 
Fon + N
60
0,076 
32.3 
83,3 
98,6 
5,52 
3.1 
70 x 20
Fon=P
60
K
60
0,069 
32,5 
70,2 
85,3 
5,48 
2,6 
Fon + N
30 
0,079 
33.0 
76,9 
90,8 
5,72 
2,9 
Fon + N
45
0.079 
40,2 
80,3 
93,9 
5,83 
3.5 
Fon + N
60
0,080 
39.0 
85,0 
99,8 
6,22 
3,2 
Zaqatala-67 sortunda 70x10 sm qida sahəsində hektara P
60 
K
60
verilən variantda 
hektardan 2,6 sentner toxum məhsulu alındığı halda Fon + N
30
variantında 2,8 s/ha, 
Fon + N
45 
variantında 2,9 s/ha, Fon + N
60 
variantında isə 3,4 s/ha toxum məhsulu 
alınmışdır. 70x15 sm və 70x20 sm qida sahələrində də toxum məhsuldarlığında eyni 
qanunauyğunluqla yəni bütün variantlarda qida sahəsi və azot gübrəsinin norması 
artdıqca hektardan toxum məhsuldarlığında 1000 dənin kütləsində, toxumun cücərmə
enerjisində, cücərmə faizində, bir çiçək qrupunda olan qutucuqların sayında onların 
toxumlarının çəkisində artım müşahidə olunmuşdur 

2

(cədvəl 2). 
 
 

---

450 
Cədvəl 2 
 
Əkin sıxlığından asılı olaraq azot gübrəsinin müxtəlif dozalarının Zaqatala-67 
tütün sortun toxum məhsuluna və keyfiyyətinə təsiri 
 
Q
id
a s
ah
əs
i, s
m
 
 
 
 
Variantlar 
 
 
1000 d
ən
in
 
k
ütl
əs
i, q
r 
C
üc
ər
mə
 e
ne
rji
si
, 
%
-lə
 
C
üc
ər
mə
 fai
zi
 
Bi
r ç
iç
ək
 
q
ru
p
u
n
d
a ol
an

qu
tu
cu
ql
ar
ın
 s
ayı
, 
əd
 
Bi
r ç
iç
ək
 
q
ru
p
u
n
d
a ol
an

toxu
ml
ar
ın
 ç
ək
is
i, 
qr
 
H
ek
tar
d
an
 toxu
m 
mə
hs
ul
u, s
en
. 
70 x 10
Fon=P
60
K
60
0,062 
31,2 
70.6 
81,8 
4,16 
2.6 
Fon + N
30 
0.063 
35,3 
73.8 
85,2 
4,36 
2.8 
Fon + N
45
0,063 
37,2 
75,3 
88.9 
4.35 
2,9 
Fon + N
60
0,076 
41.2 
80,4 
91,5 
4,59 
3,4 
70 x 15
Fon=P
60
K
60
0,062 
32,2 
71,7 
82,2 
4,39 
2,9 
Fon + N
30 
0,063 
38,6 
75,0 
86,2 
4,59 
2,8 
Fon + N
45
0.068 
40,3 
78.9 
88,9 
4.86 
3,6 
Fon + N
60
0,075 
42,2 
82,2 
92,2 
5,13 
3,8 
70 x 20
Fon=P
60
K
60
0,060 
34.5 
75,6 
84,3 
4.56 
2,6 
Fon + N
30 
0,070 
40,2 
76,5 
86,6 
4,86 
2,9 
Fon + N
45
0,073 
43,8 
77,3 
90,4 
5,0 
3.4 
Fon + N
60
0,078 
45,6 
84,8 
93.2 
5.2 
3,2 
Azot gübrəsinin müxtəlif dozaları üç əkin sıxlığında Trapezond-285 ətirli tütün 
sortunun toxum məhsuluna və onun keyfiyyətinə müxtəlif cür təsir göstərmişdir. Belə 
ki, ən yüksək göstərici 70 x 10 sm qida sahəsində Fon + N
30
variantında 1000 dənin 
kütləsi 0,064 qr, toxumların cücərmə enerjisi 32,9%, toxumların cücərmə faizi 
73,4%, bir çiçək qrupunda olan qutucuqların sayı 89,2 ədəd, bir çiçək qrupunda olan 
toxumların çəkisi 4,28 qr və hektardan toxum məhsulu isə 2,8 sentner olmuşdur. 
Müvafiq olaraq bu göstəricilər 70 x15 sm qida sahəsində Fon + N
60 
variantında 0,078 
qr; 37,8%; 93,9 ədəd; 5,24 qr; 3,8 sentner və 70 x 20 sm qida sahəsində Fon + N
60
variantında 0,076 qr; 40,2%; 94,8 ədəd; 5,89 qr; 3,9 sentner olmuşdur (cədvəl 3). 
Qeyd etmək lazımdır ki, bu sortların bioloji xüsusiyyətlərindən asılı olaraq fərqli 
nəticələr alınmışdır. Belə ki, Samsun-155 sortunda bitkilərin çiçək qrupunun böyük 
olmasına baxmayaraq hektardan toxum məhsulu az olmuşdur. Əksinə Trapezond-285 
sortunun boyunun kiçik olmasına baxmayaraq, çiçək qrupunda qutucuqların sayı çox 
və sıx, hektardan toxum məhsulu yüksək olmuşdur 

2

. 
 
 
 
 
 

---

451 
Cədvəl 3 
Əkin sıxlığından asılı olaraq azot gübrəsinin müxtəlif dozalarının Trapezond-
285 tütün sortun toxum məhsuluna və keyfiyyətinə təsiri 
 
Q
id
a s
ah
əs
i, s
m
 
 
 
 
Variantlar 
 
 
1000 d
ən
in
 k
ütl
əs
i, 
qr
 
C
üc
ər
mə
 e
ne
rji
si
, 
%
-lə
 
C
üc
ər
mə
 fai
zi
 
Bi
r ç
iç
ək
 q
ru
pu
nd
a 
ol
an
q
utu
cu
ql
ar
ın
 
sayı
, ə
d 
Bi
r ç
iç
ək
 q
ru
pu
nd
a 
ol
an
toxu
ml
ar
ın
 
çə
ki
si
, q
r 
H
ek
tar
d
an
 toxu
m 
mə
hs
ul
u, s
en
. 
70 x 10
Fon=P
60
K
60
0,062 
30,8 
70,8 
79,4 
4.05 
2,9 
Fon + N
30 
0,064 
32,9 
73,4 
80,2 
4,28 
2,8 
Fon + N
45
0,068 
33,8 
76,5 
83,8 
4,58 
3,4 
Fon + N
60
0,076 
35,9 
77,8 
89,9 
5,06 
3,9 
70 x 15
Fon=P
60
K
60
0,068 
31.2 
70,3 
80,4 
4,09 
3,6 
Fon + N
30 
0,069 
32,3 
74,9 
86.6 
4,40 
3,2 
Fon + N
45
0,065 
36,6 
79,8 
89,2 
4,70 
3,4 
Fon + N
60
0,078 
37,8 
80,8 
93,9 
5,24 
3.8 
70 x 20
Fon=P
60
K
60
0,068 
33,4 
72,8 
82,9 
4,26 
3,4 
Fon + N
30 
0,077 
36.5 
75,9 
85,6 
4,56 
3,2 
Fon + N
45
0.073 
38.0 
78.6 
90.3 
5,48 
3,2 
Fon + N
60
0,076 
40.2 
80,4 
94,8 
5,89 
3,9 
Beləliklə, aparılan tədqiqat işinin nəticəsinə əsasən ətirli tütün sortlarını 70 x 15 
sm əkin sıxlığında əkdikdə hektara fosfor-60 kq, kalium-60 kq fonunda azot 
gübrəsini 45 kq verdikdə yüksək və keyfiyyətli toxum məhsulu alınması müəyyən 
edilmişdir. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
Abbasov B.H. Tütün aqrotexnikasına dair tövsiyələr. Bakı, 1982, s.56. 
2.
Abbasov B.H, Musayev C., Qarayev P. Azərbaycan SSR-də tütün bitkisinin 
becərilməsinə aid tövsiyyələr. Bakı, 1990, s.28. 
3.
Mövsümov Z.A. Azot gübrələri və onlardan səmərəli istifadə edilməsi üsulları. 
Bakı, 1974, s.32. 
4.
Həsənov M.H. Azot gübrələrinin tütünün keyfiyyətinə təsiri. Az.ETƏİ-nun 
əsərlərinin tematik məcmuəsi. XVI cild.1972, s. 26-28. 
5.
Заманов П.Б. Влияние удобрений на урожайность табака в основных 
табаководческих районах Азербайджанской ССР. Автореферат канд. 
Диссертации. Баку, 1966, ст.44. 
6.
Приянишников Д.Н. Аммиак альфа и омега обмена азотистых веществ в 
растении. Избр. Соч. т. 1, 1951, ст. 313-324.

---

452 
ВОЗДЕЙСТВИЕ АЗОТНОГО УДОБРЕНИЯ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ 
ГУСТОТЫ СТОЯНИЯ РАСТЕНИЙ НА ПРОДУКТИВНОСТ ЗЕРНА И 
НА КАЧЕСТВО СЕМЯН 
 
С.А.Кулиева 
Научно – Исследовательский Институт Земледелия 
В статье приведени результати проведенных исследований. Выявлено что, 
при посеве сортов ароматного табака по густоты стояния растений 70 х 15 см, 
увеличивается продуктивност зерна с использванием 45 кг азотного удобрения 
на гектар на фоне 60 кг фосфора и калий.
EFFEKT OF NITROGEN FERBILIZERS DEPENDING ON PLANT
DENSITY ON QRAIN PRODUKTIVITY AND SEED QUALITY