bağları altında olan 1,5 mln hektar sahəyə üzvi və mineral gübrə verilməsi tələb
olunur. Tələb olunan gübrələrin müəyyən hissəsi respublikada istehsal olunan üzvi
gübrələr hesabına, əsas hissəsi isə kənardan idxal olunan mineral gübrələr hesabına
ödənilir. Hər il külli miqdarda “valyuta” bu gübrələrin alınmasına sərf olunur.
Təkcə dənli bitkilərdən yüksək keyfiyyətli sabit məhsul almaq üçün hər il 240-250
min ton ammonium şorası (selitra), 275-280 min ton sadə superfosfat, 105-110 min
ton kalium-sulfat gübrəsi tələb olunur. Azot gübrəsinin alınmasına 100-105 mln.
manat, fosfor üçün 100-110 mln. manat tələb olunur. Keçmiş postsovet məkanında
Sumqayıtda sadə superfosfat (dənəvər), Gəncədə
isə çox yüksək keyfiyyətli,
tərkibində 0,3-0,5% kobalt mikroelementi olan kalium gübrəsi (kalium-sulfat–
K
2
SO
4
) istehsal olunurdu. Bu gübrələr respublikanın tələbatını ödəməklə yanaşı,
başqa respublikalara da ixrac olunurdu. Bütün bunlar respublikada mineral gübrə
istehsalına başlamağın nə qədər vacib olduğunu göstərir.
Tədqiqatın məqsədi AMEA Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun hazırladığı və
sınaq üçün Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutuna təqdim etdiyi “Azofos” adlanan
mürəkkəb gübrənin payızlıq buğdanın məhsuldarlığına, məhsulun keyfiyyət
göstəricilərinə, bitkinin gübrədən azotu mənimsəməsinə təsirini öyrənmək və
ölkədə dənli bitkilərin becərilməsi üçün tövsiyə olunan gübrə normaları ilə
müqayisə etmək olmuşdur.
Bu məqsədlə Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Abşeron Yardımçı
Təcrübə Təsərrüfatının (YTT) suvarılan boz-qonur torpaqlarında 5
variantda, 4
təkrarda tarla təcrübələri qoyulmuşdur. Hər bölmənin sahəsi 45 m
2
olmuşdur.
1.
*
Gübrəsiz;
2.
Nəzarət (N
120
P
60
K
60
);
3.
“Azofos” 300 kq/ha (N
90
P
81
);
4.
“Azofos” 400 kq/ha (N
120
P
108
);
5.
“Azofos” 500 kq/ha (N
150
P
135
);
Qeyd:
*
Gübrəsiz variantı götürməkdə əsas məqsəd bitkinin gübrədən
mənimsəmə əmsalını müəyyənləşdirmək olmuşdur. “Azofos” gübrəsində nəzarətlə
müqayisədə kalium gübrəsi yoxdur.
Nəzarət variantında fosfor və kalium gübrələrinin illik norması azot
gübrəsinin illik normasının 50%-i səpinqabağı becərmədən əvvəl, azot gübrəsinin
50%-i isə erkən yazda verilmişdir. “Azofos” gübrəsinin bütün variantlarında onun
illik norması səpinqabağı becərmədən əvvəl verilmişdir. Mineral gübrələr
verildikdən sonra sahə diskli mala ilə becərilmiş və hektara 5 mln cücərən toxum
olmaqla “Qobustan” yumşaq buğda sortu götürülmüşdür. Səpin en götürümü 3,6 m
olan toxumsəpən maşınla 2014-cü il oktyabr ayının III ongünlüyündə aparılmışdır.
Sahəyə 1 səpsuvar və 2 vegetasiya suyu verilmişdir.
Səpindən əvvəl, mineral gübrələr verilməmiş sahənin 5 yerindən kəsişən
diaqonal formasında müxtəlif dərinliklərdən (0-25: 25-50 və 50-70) aqrokimyəvi
analizlər üçün torpaq nümunələri götürülmüşdür.
Torpaq nümunələrində ümumi
humus Tyurin, ümumi azot Keldal, ümumi fosfor Ginzburq, Şeqlova və Vilfus,
kalsium karbonat Şeybler, mütəhərrik fosfor (P
2
O
5
) və dəyişən kalium (K
2
O)
Maçiqin, asan hidroliz olunan azot Tyurin və Kononova metodları
ilə təyin
olunmuşdur. Bitkidə ümumi azot Keldal, zülal azotu isə Barnşteyn metodu ilə
təyin edilmişdir.
Ümumi yerüstü biokütlə məhsulunu hesablamaq üçün bütün variantlarda 4
təkrarın hamısından sahənin 5 yerindən (0,67 x0,30x5=1m
2
) nümunə
götürülmüşdür.
Abşeronun boz-qonur torpaqları zəif humus qatına malikdir. Mexaniki tərkibi
ağır gillicəli və gillidir. Ümumi-humusun miqdarı 0,35-2,02% arasında dəyişir.
Kalsium karbonatın miqdarı 2-24%, udulmuş əsasların miqdarı 100 qram torpaqda
6-39 mq-ekv həddində dəyişir. Udulmuş əsasların 27-81%-i kalsium, 19-73%-i isə
maqnezium təşkil edir (4).
Tədqiqatın aparıldığı Abşeron YTT-nin boz-qonur torpaqlarının şum qatında
(0-20 sm) pH 8,6-8,7, aşağı qatlarda isə 8,8-8,9-dur. Bu onu göstərdi ki, sahə
yüksək qələvi xassəyə malikdir (cədvəl 1, qradasiya 1).
Cədvəl 1.
Dostları ilə paylaş: