Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Təcrübənin sxemi 
1.
Gübrəsiz; 
2.
N
90
; 
3.
N
90
P
60
K
60
; 
4.
N
120
P
60
K
60
; 
5.
N
150
P
60
K
60
; 
Fosfor və kalium gübrəsinin illik norması, azotun isə illik normasının 30%-i 
səpinqabağı becərmədə, azotun illik normasının 70%-i erkən yazda yemləmə şəklində 
verilmişdir. 
Səpindən əvvəl gübrə verilməmiş 0-25;25-50 və 50-70 sm dərinlikdən torpaq 
nümunələri götürülmüşdür. Torpaq nümunələrində ümumi humus – Tyurin metodu, 
ümumi azot-Keldal metodu, ümumi fosfor-Qinzburq, Şeqlova və Vilfus metodu, 
turşuluq qələvilik göstəricisi pH-metrlə, kalsium karbonat (CaCO
3
)- Kalsimetrlə və 
FAO metodu ilə, asan mənimsənilən fosfor (P
2
O
5
)- Maçiqin metodu ilə (1%-li 
(NH
4
)
2
CO
3
həll etməklə), dəyişən kalium (K
2
O)- Maçiqin metodu ilə asan hidroliz 
olunan azot- Tyurin və Kononova metodu ilə təyin olunmuşdur. Yerüstü quru 
biokütlədə ümumi azot Keldal metodu, zülal azotu-Barnşteyn metodu ilə təyin 
olunmuşdur. 
Bir m
2
yerüstü biokütlə məhsulunu müəyyənləşdirmək üçün sahənin 5 yerindən 
66,7 sm uzunluğunda 30 sm enində (2 cərgə) olan bitki nümunələri kök boğazından 
biçilib götürülmüşdür (66,7x30smx5 =1 m
2
). 
Abşeronun boz-qonur torpaqları yuxa humus qatına malikdir. Mexaniki 
tərkibinə görə ağır gillicəli və gillidir. Ümumi humusun miqdarı 0,35-2,02% arasında 
dəyişir. Kalsium karbonatın miqdarı (CaCO
3
) 2-24%, udulmuş əsasların miqdarı 100 
qram torpaqda 6-39 mq-ekv təşkil edir. Udulmuş əsasların 27-81%-i kalsiumun, 19-
73% maqnezium və natriumun payına düşür (Mövsümov Z.R.). 
Tədqiqat apardığımız illərdə təcrübə sahəsinin 0-25 sm dərinliyndə pH 8,7-
8,8%, aşağı qatlarda isə 8,8-8,9%, kalsium karbonat (CaCO
3
) 0-25 sm dərinlikdə 
13,0-14,5%, 25-50 sm 15-16%, 50-70 sm-də isə 17,5-18,0% olmuşdur. Ümumi 
humus 0-25 sm 1,35-1,38%, şumaltı qatda 0,88-0,92%, 50-70 sm dərinlikdə isə 0,46-
0,48% olmuşdur. Ümumi azot 0-25 sm dərinlikdə 0,08-0,09%, 25-50 sm dərinlikdə 
0,05-0,06% və 50-70 sm dərinlikdə isə 0,05-0,05% olmuşdur. Asan hidroliz olunan 
azot 1 kq torpaqda 38-45 mq, aşağı qatlarda isə 1,8-2,3 dəfə azalmışdır. Ümumi 
fosfor 0-25 sm dərinlikdə 0,10-0,11%, 25-50 sm dərinlikdə isə 0,08-0,09% olmuşdur. 
Mütəhərrik fosfor 0-25 sm dərinlikdə tədqiqat illərindən asılı olaraq 1 kq torpaqda 
13,6-16,5 mq, aşağı qatlarda isə 2,0 və 8,5 dəfə azalmışdır. Dəyişən kalium isə 0-25 
sm dərinlikdə 1 kq torpaqda 245-276 mq, aşağı qatlarda isə tədricən azalmışdır. 
Qəbul olunmuş qradasiyaya (təmin olunma dərəcəsi) görə təcrübə sahəsi fosfor və 
kaliumla zəif təmin olunmuşdur. 

---

481 
Bitkinin yerüstü biokütlə məhsulunda azotun miqdarı bitkinin inkişaf fazasından 
asılı olaraq kollanma fazasında gübrəsiz variantda yerüstü quru biokütlədə azotun 
miqdarı 2,99-3,08% olduğu halda boruyaçıxma və mum yetişmə fazalarında bu 
göstərici müvafiq olaraq 1,85-1,95 və 0,95-1,07% olmuşdur. Hektara 90 kq hesabı ilə 
tək azot verilən variantda bütün inkişaf fazalarında yerüstü quru biokütlədə olan 
azotun miqdarı gübrəsiz variantdan yüksək olmuşdur. Ən yüksək nəticə kollanma 
fazasında 0,40-0,71% olmuşdur. 
Fosfor-kalium normasını sabit saxlayıb, hektara azot normasını 90 kq-dan 120-
və 150 kq-a qədər artırdıqda bitkinin kollanma fazasında tədqiqat illərindən asılı 
olaraq 0,26-0,29% fərq müşahidə olunmasına baxmayaraq gübrə normaları arasında 
nəzərə çarpacaq fərq müşahidə olunmamışdır. Bitkinin boruyaçıxma və mum yetişmə 
fazalarında isə fosfor-kalsium fonunda müxtəlif normada azot gübrəsi verilmiş 
variantlarda tədqiqat illərindən asılı olaraq yerüstü biokütlə məhsulunda azotun faizlə 
miqdarında əsaslı fərq müşahidə olunmamışdır. 
“Qobustan” yumşaq buğda sortunun boruyaçıxma və mum yetişmə fazalarında 
N
90
P
60
K
60
gübrə normasında tədqiqat illərindən asılı olaraq yerüstü biokütlədə azotun 
miqdarı 2,08-2,18 və 0,98-1,10% olduğu halda fosfor-kalium normasını sabit 
saxlayıb azot normasını 120 kq/ha qədər artırdıqda yerüstü biokütlədə azotun miqdarı 
2,31-2,33 və 1,12% olmuşdur. Fosfor-kalium fonunda azot normasını 150 kq–a 
qədər artırdıqda bitkinin boruyaçıxma fazasında N
90
P
60
K
60
nisbətən artım 0,23-0,36% 
olmuşdur. 
“Qobustan” yumşaq buğda sortunun yerüstü quru biokütlə məhsulunun 
toplanmasının bitkinin inkişaf fazalarından və mineral gübrələrin norma-
nisbətlərindən asılılığında da maraqlı nəticələr alınmışdır. 2011-2013-cü tədqiqat 
illərinin nəticələrindən məlum olur ki, yaz kollanmasının sonunda gübrəsiz variantda 
yerüstü biokütlə məhsulu 13,71 sen/ha, gübrələrin norma və nisbətlərindən asılı 
olaraq isə 15,73-19,35 sen/ha olmuşdur (şəkil 1).