Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 
“Qobustan” yumşaq buğda sortunun yerüstü quru biokütlə məhsulunun 
toplanma dinamikasının qida normasından asılılığı
(2011-2013-cü illərdən orta) 
Göründüyü kimi gübrəsiz variantda toplanan yerüstü biokütlə məhsulu gübrə 
verilmiş variantlardan gübrələrin norma və nisbətlərindən asılı olaraq 2,02-5,64 
sen/ha və ya 14,73-41,14% azdır. Lakin maraqlısı odur ki, kollanma fazasında 
gübrəsiz variantda tam yetişmədə toplanan biokütlə məhsulunun 17,30%-i, gübrəli 
variantlarda isə 12,84-15,33% toplanmışdır (şəkil-1; 3). 

---

482 
Şəkil 1 
1.Gübrəsiz 2. N
90
3. N
90
P
60
K
60
4. N
120
P
60
K
60
5. 
N
150
P
60
K
60
“Qobustan” yumşaq buğda sortunun inkişaf fazaları arasında olan 
müddətdə
yerüstü biokütlə məhsulunun toplanması (2011-2013-cü illərdən orta) 
Şəkil 2
1.Gübrəsiz 2. N
90
3. N
90
P
60
K
60
4. N
120
P
60
K
60
5. 
N
150
P
60
K
60
 
Şəkil 3
1.Gübrəsiz 2. N
90
3. N
90
P
60
K
60
4. N
120
P
60
K
60
5. N
150
P
60
K
60
 

---

483 
Bitkinin boruyaçıxma fazasında yerüstü biokütlə məhsulu qidalanma şəraitindən 
asılı olaraq 27-48-55,95 sentner olmuşdur. Bu bitkinin kollanma fazası ilə 
müqayisədə 13,77-36,60 kq/ha yüksəkdir. Ən yüksək məhsul N
120
P
60
K
60
və 
N
150
P
60
K
60
gübrə normalarında alınmışdır. Bu gübrə normalarında gübrəsiz varianta 
nisbətən artım 21,69-22,83 sen/ha və ya 157,52-165,59% olmuşdur. Yaz 
kollanmasının sonundan boruyaçıxma fazasına kimi toplanan yerüstü quru biokütlə 
məhsulu qida normasından asılı olaraq tam yetişmədə toplananın 17,37-26,81%-ni 
təşkil edir. Tam gübrə normalarında gübrəsiz varianta nisbətən artım 18,13-41,80% 
olmuşdur (şəkil 1-3). 
Payızlıq buğda bitkisinin mum yetişmə fazasında ümumi yerüstü biokütlə 
məhsulu qida normasından asılı olaraq 77,02-139,07 sentner olmuşdur. Bu tam 
yetişmədə toplananın 92,07-98,22%-ni təşkil edir. Analiz nəticələrindən göründüyü 
kimi payızlıq buğda bitkisinin mum yetişmə fazasının sonuna kimi əsas yerüstü 
biokütlə məhsulu toplanır. Payızlıq buğda bitkisinin boruyaçıxma fazasından mum 
yetişmə fazasına qədər olan müddətdə toplanan yerüstü biokütlə məhsulu qida 
normasından asılı olaraq 49,54-87,57 sen/ha və ya tam yetişmədə toplananın 54,42-
62,50%-ni təşkil etmişdir. Tam gübrə normalarında toplanan yerüstü quru biokütlə 
məhsulu gübrəsiz variantla müqayisədə 31,33-38,03 sen/ha yüksəkdir (şəkil 1-2). 
Payızlıq buğda bitkisinin mum yetişmə fazasından tam yetişmə fazasına qədər 
olan müddətdə tək azot gübrəsi (N
90
) və fosfor-kalium fonunda yüksək azot verilən 
(N
150
P
60
K
60
) variantlarda toplanan yerüstü biokütlə məhsulu gübrəsiz və N
90
P
60
K
60
gübrə norması verilən variantlardan müvafiq olaraq 4,68-4,41 sen/ha və 9,54-9,37 
sen/ha yüksək olmuşdur (şəkil 2). 
Yuxarıda göstərdiyimiz analiz nəticələrindən aydın olur ki, payızlıq buğdanın 
yerüstü biokütlə məhsulunun toplanma dinamikası və toplanan yerüstü biokütlə 
məhsulunun bitkinin inkişaf fazaları arasında paylanma nisbəti qida mühitindən 
xüsusən azot, fosfor və kaliumun nisbətindən asılıdır. 
Abşeronun boz-qonur torpaqlarında ən yaxşı nəticə azot, fosfor və kaliumun 
nisbətlərinin 2:1:1 (N
120
P
60
K
60
) olduğu halda alınmışdır. 
Yerüstü biokütlə məhsulu ilə aparılan azotun miqdarını müəyyənləşdirmədən 
gübrədən azotun mənimsənilmə faizi və azotun balansını müəyyən etmək mümkün 
olmadığından bitkidə inkişaf fazasından asılı olaraq yerüstü biokütlə məhsulunda 
azotun miqdarının yerüstü biokütlə məhsulunun miqdarının müəyyənləşdirilməsi ilə 
yanaşı yerüstü biokütlə ilə aparılan azotun miqdarının müəyyənləşdirilməsi də çox 
vacibdir.
Analiz nəticələrindən məlum olur ki, yerüstü biokütlə ilə aparılan azotun 
miqdarı qida maddələrinin norma-nisbətlərindən və bitkinin inkişaf fazasından 
asılıdır. Belə ki, payızlıq buğda bitkisinin kollanma fazasında gübrəsiz variantda