Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Cədvəl 1 
Sünbüldə formalaşma yerindən asılı olaraq payızlıq arpa sortlarının toxum 
keyfiyyəti 
 
Sort/ Variant 
/Toxumların 
sünbüldə 
formalaşma 
yeri 
1000 dən 
kütləsi, qr 
 
Toxumların cücərmə 
enerjisi,% 
 
Toxumların 
cücərməsi, % 
Toxumların 
böyümə gücü, 
% 
Ozonlaşdırılmış 
Qarabağ 7 Y 
32,20 
88,7 
92,3 
81,0 
Qarabağ 33 Y 
33,40 
88,9 
93,0 
83,0 
Qarabağ 7 O 
44,0 
93,0 
96,0 
95,0 
Qarabağ 33 O 
46,5 
94,7 
97,0 
98,0 
Qarabağ 7 A 
38,33 
89,3 
93,4 
88,0 
Qarabağ 33 A 
41,0 
91,0 
94,0 
90,0 
Nəzarət 
Qarabağ 7 Y 
31,18 
82,0 
84,8 
80,0 
Qarabağ 33 Y 
33,40 
82,0 
85,9 
82,0 
Qarabağ 7 O 
44,0 
84,5 
87,3 
87,0 
Qarabağ 33 O 
46,5 
86,2 
88,2 
89,0 
Qarabağ 7 A 
38,33 
82,5 
86,2 
81,0 
Qarabağ 33 A 
41,0 
83,0 
86,7 
83,0 
Qeyd:
Y-sünbülün yuxarı hissəsində formalaşan dənlər; O-sünbülün orta hissəsində formalaşan 
dənlər; A-sünbülün alt hissəsində formalaşan dənlər. 

---

64 
Sünbülün orta hissəsindəki toxumlardaha yaxşı formalaşmış və yetişkin 
olduğuna görə digərlərinə nisbətən daha tez cücərirlər. 
Bu eksperimental nəticələr sünbülün yuxarı hissəsindən olan toxumların 
cücərmə surətinin az olması qanunauyğunluğunu təsdiqləyir. Yəqin ki, bu sünbülün 
yuxarı və aşağı hissəsindən olan toxumların daha dərin və uzunmüddətli sükunətdə 
olması ilə bağlıdır. 
Cücərmə enerjisi və cücərmə faizi arasındakı fərq - toxumların yetişkənliyi 
göstəricisinə görə (10%-ə qədər olduqda yetişmiş, 10%-dən çox olduqda isə fizioloji 
olaraq yetişməmiş) tədqiq edilən toxumların normal yetişmiş olduğu 
təsdiqlənir.Toxumların səpin keyfiyyəti tez, birgə cücərmə və cücərtilərin intensiv 
böyüməsi xüsusiyyəti - böyümə gücü ilə daha tam ifadə olunur. Böyümə gücünə 
dənin iriliyi, formalaşma və saxlanma şəraiti böyük təsir göstərir. Səpin üçün böyümə 
gücü 80%-dən az olmayan toxumlar istifadə olunur. 
Böyümə gücü laborator cücərməsi ilə müqayisədə sahə cücərməsi ilə daha sıx 
müsbət korrelyasiya təşkil edir. Aqronomik təlabatlara uyğun olaraq səpinə yararlı 
toxumların böyümə gücünün80%-dən az olmamasını nəzərə alaraq tədqiqat 
nəticələrinə əsasən payızlıq arpanln bütün hissələrindən olan toxumların bu təlabata 
uyğun olması müəyyən edilmişdir. Eyni zamanda sünbülün müxtəlif hissələrindən 
olan toxumlar müxtəlif böyümə gücünə malik olduğu kimi onların digər səpin 
keyfiyyətləri də fərqlənir. Ozonlaşdırılmış variantda hər iki arpa sortunda (Qarabağ 7 
və Qarabağ 33) sünbülün orta hissəsindən olan toxumlar böyümə gücünün maksimal 
qiyməti (95%-98%), aşağı hissədən olan toxumlar isə xeyli aşağı qiyməti (88%-90%) 
ilə səciyyələnir.
Nəzarət variantında hər iki sortda sünbülün orta hissəsindən olan toxumlarda 
böyümə gücü 87%-89%, aşağı hissədən olan toxumlarda isə 81%-83%təşkil etmişdir.
Ozonlaşdırılmış variantda hər iki arpa sortunda (Qarabağ 7 və Qarabağ 33) 
müxtəlif hissələrdən olan toxumların böyümə gücündə maksimal fərq (7-8%) 
toxumların cücərmə fərqinə (3%) görə müqayisədə artmışdır. Bu nəticələr göstərir ki, 
payızlıq arpanın sünbülü həddində toxumların bioloji dəyərliliyinin differensasiyası 
onların cücərmə şəraitinin çətinləşməsi zamanı yüksəlir. 
Sonrakı tədqiqatlar göstərir ki, payızlıq arpanın sünbülü həddində toxumlar 
yalnız cücərmə və cücərtilər formalaşdırmaqda fərqli xüsusiyyətlərə malik olmayıb, 
həmçinin qeyri bərabər keyfiyyətli cücərtilər yaradırlar. Cücərtilərin uzunluğu və 
kütləsi, sayı, köklərin uzunluğu -və kütləsi sünbülün müxtəlif hissələrindən olan 
toxumlarda fərqlənir. Ozonlaşdırılmış vatiantda Qarabağ 7 və Qarabağ 33 arpa 
sortlarında sünbülün orta hissəsindən olan toxumların zoğlarının uzunluğu 10,0sm-
10,7sm, yuxarı hissədən olanlarda isə 9,0sm-9,5sm, kökün uzunluğu isə müvafiq 
olaraq, 15,3sm-16,0sm və 13,7sm-14,6sm təşkil etmişdir. Nəzarət variantında isə 
uyğun olaraq 8,2sm-8,9sm; 7,0sm-7,6sm, kökün uzunluğu isə 12,4sm-13,6sm və 
12,5sm-13,2sm təşkil etmişdir. Lakin sünbülün orta hissəsindən olan toxumlar digər 
hissədən olan toxumlara nisbətən daha çox ilkin köklər yaratmışdır. Belə ki, 
ozonlaşdırılmış vatiantda Qarabağ 7 və Qarabağ 33 arpa sortlarında sünbülün orta 
hissəsindən olan toxumlarda bir cücərtidə kökcük sayı 4.2-4,9 ədəd, sünbülün yuxarı 
hissəsindən olan toxumların cücərtisində isə 3,9-4,4 ədəd olmuşdur. Nəzarət 

---

65 
variantında isə hər iki sortda müvafiq olaraq bu göstəricilər 3,0-3,2 ədəd, 2,5-2,8 ədəd 
tərtibində olmuşdur. Ehtimal edilir ki, sünbüldə müxtəlif yerlərdən olan toxumlar 
rüşeym halında olarkən belə ilkin köklərinin sayına görə fərqlənirlər. Payızlıq arpanın 
sünbülü həddində toxumların zoğ və köklərinin quru kütləsi xeyli fərqlənir (Cədvəl 
2). 
Ozonlaşdırılmış variantda Qarabağ 7 və Qarabağ 33 arpa sortlarında sünbülün 
orta hissəsindən olan toxumlarda zoğların kütləsi daha çox (3,68qr-4,18qr), yuxarı 
hissəsindən olan toxumlarda zoğların kütləsi isə daha az (2,47qr-3,03qr) olmuşdur. 
Nəzarət variantında isə hər iki sortda müvafiq olaraq bu göstəricilər 3,00qr-3,11qr, 
2,00qr-2,55qr tərtibində olmuşdur. Ozonlaşdırılmış variantda hər iki sortda sünbülün 
aşağı hissəsindən olan toxumların zoğları (3,45 -3,70qr) yuxarı hissəyə nisbətən daha 
böyük olmuşdur. 
Cədvəl 2