Azərbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti S. A. Gürzəliyev

həll olunma əmsalından(L
) 
asılıdır. Alveol havasında zəhərin konsentrasiyası nə qədər çox və 

---

19 
suda həllolunması yüksək olarsa, bir oqədər qana tez daxil olacaq 
və orada onun konsentrasiyası yüksək olacaqdır.
𝐿 =
𝑧əℎə𝑟𝑖𝑛 𝑎𝑟𝑡𝑒𝑟𝑡𝑖𝑎𝑙 𝑞𝑎𝑛𝑑𝑎𝑘𝚤 𝑘𝑜𝑛𝑠𝑒𝑛𝑡𝑟𝑎𝑠𝑖𝑦𝑎𝑠𝚤
zəhərin alveolar havadakı konsentrasiyası
Bu əmsalın qiyməti həm də maddənin hava və qan 
arasındakı müəyyən olunan bərabərlik üzrə maddənin miqdarına 
və sürətinə təsir edir.Yüksək 
əsala malik olan qeyrielektrolitlər(aseton) havadan qana uzun 
müddət 
daxil 
olduğu 
halda, 
aşağı 
əmsallı 
(karbohidrogenlər)birləşmələrdə bərabərliyə tez 
nail olunur. 
Əksər buxar və qazlar qanda təxminən necə həll olunursa, 
eləcə də suda həll olunur və bəzən bir qədər pis ola bilər. Ona 
görə də tez-tez buxar və qazların toplanmasının mühakiməsi 
zamanı suda/qazda həll olunma əmsalından istifadə olunur ki,
onu aşağıdakı formulla hesablamaq olar: 
𝐿 =
S∙22,4∙760∙T
P ∙ M ∙ 273
Burada S- suda həllolunma; 
T-mütləq temperatur; 
P- su buxarlarının gərginliyi; 
M-molekulyar çəki. 
Zəhərlərin orqanizmdə paylanmasına onların yağlarda və 
lipoidlərdə, həll olunması (Overton və Mayer qanununa tabe 
olmaqla) təsir edir. Bu qanuna görə maddə hüceyrəyə nə qədər 
tez və böyük miqdarda nüfuz edirsə, onun yağlarda həll olunması 
bir o qədər yüksəkdir, yəni yağlarla su arasındakı paylanma 
əmsalı
(K)
bir o qədər yüksək olacaqdır. 
𝐾 =
yağdakı konsentrasiyası
sudakı konsentrasiyası
K=yağdakı konsentrasiya/sudakı konsentrasiya 
Bu onunla izah olunurki, hüceyrə qişası lipoidlərlə çox zəngin 
olur.Bu əmsal N.V. qeyrielektrolitlər sisteminin əsasını 
qoymaqla, üzvi maddələr sənayesinə təzə daxil edilmiş maddənin 
zərərli təsir gücünü təxmin etməyə imkan verir 

---

20 
Qeyri-elektrlitlər yağ/su əmsalının artmasına görə 
N.V.Lazarev sistemində 9 qrupda yerləşdirilmişdir.Birinci qrupa 
əmsal göstəricisi 10
-3
dən 10
-2
-ə qədər olanlanlar; ikinciyə 10
-2
dən 10
-1
-ə qədər olanlar;əçüncüyə 10
-1
dən 10
-0
qədər 
olanlar;dördüncüyə 10
0
- dan 10
1
-ə qədər olanlar;beşinciyə 10
1
dən 
10 
2
qədər 
olanlar;altıncıya 10
2
dən 
10
3
qədər 
olanlar;yedinciyə 10
3
dən 10
4
ə qədər olanlar; səkkizinciyə 10
4
dən 
10
5
ə qədər olanlar; doqquzuncuya 10
5
və ondan yuxarı olnlar 
daxil edilmişdir. 
Qeyri-elektrolitərl 
N.V.Lazarev 
sistemində 
yağ/su 
əmsalının artmasına görə 9 qrupda yerləşdirilmişdir. 
Birinci 4 qrup sistemində yerləşən maddələr (1-4), yağlarda və 
lipidlərdə pis, suda yaxşı həll olunan kimi böyük sorbsion həcmə 
malik olan orqanizmin hüceyrələrinə tədricən nüfuz edən və 
orqanizmdən tədricən xaric olunanlar kimi xarakterizə olunurlar. 
Sonuncu 5 qrupda yerləşən (5-9)maddələr suda pis həll 
olunan, yağlarda və lipidlərdə yaxşı həll olunan , az sorbsion 
həcmə malik olan orqanizm kimi, hüceyrələrə tez nüfuz edən və 
tez də xaric olunanlar kimi xarakterizə olunurlar. 
K-nın qiymətini təxmini olaraq E.İ.Lyublina və A.A.Qolubeva 
tərəfindən təklif edilmiş mprik forumulla hesablamaq olar. 
Lg K=0.053 MO -3.68 
Burada MO-maddənin molekulyar həcmi(maddənin 
molekulyar çəkisinin onun sıxlığına nisbətidir).
Misal: monoxlordibromüçflöretan (CF
2
BrCFBr) üçün 
molekulyar çəkisi 276, xüsusi çəkisi 2.24 , qaynama temperaturu 
93
0
, həll olunması 20
0 
C-də 0.5 q/l olduğunu bilərək, buxarların 
gərginliyini, ucuculuğunu həll olunma əmsalını, paylanma 
əmsalını (yağ/su) hesablamalı. 
Maddənin buxar gərginliyini E.N.Levina formulu ilə təyin etsək ,
Lg P=3.5-0.202(t
qayn. 
+3); 
Lg P=3.5-0.202(93+3); 
Lg P=1.56 

---

21 
Laqorifmik cədvələ əsasən P=36.4 mm.c.st uçuçuluğu 
aşağıdakı formulla hesablayırıq: 
C
20
=
MP
18.3
=
36.4x276
18.3
= 548.9
mq/l 
Hesablanmış 
uçuculuğa 
əsasən 
monoxlordibromüçflöretanın yüksək uçuculuq xassəsinə malik 
olduğunu təsdiqləmək olar, istehsalat şəraitində isə maksimum 
konsentrasiya (20
0
C-də) 548.9 mq/l təşkil edə bilər. 
Lakin son olaraq maddənin uçuculuğunu gigiyenik cəhətdən 
qiymətləndirilməsini ancaq orta ölüm konsentrasiyası(CL
50
) ilə 
müqayisə etməklə almaq olar.Həll oma əmsalını formulla 
hesablayırıq : 
L=
Sx22.4x760xT
PxMx273
=
0.5𝑥22.4𝑥760𝑥(273+20)
36.4𝑥276𝑥273
= 0.09 
L-in kiçik rəqəm təşkil etməsi onu göstərirki, maddənin 
inhalyasyon yolla daxil olması zamanı arterial qan tez doyur və 
tez də tənəffüs yolları ilə xaric olunur.Yəni kəskin zəhərlənmə 
potensialının yüksək olduğunu göstərir.Paylanma əmsalını 
aşağıdakı formulla hesablayırıq: 
Lg K=0.053MO-3.68, burada MO =
276
2.24
= 123
, onda
Lg K=0.053x123-3.68 və yaxud
Lg K=2.84. 
Loqarifmik 
cədvələ 
görə 
K=700 
olduğunu 
tapırıq.Öyrənilən maddəyə aid paylanma əmsalı alınmış əmsal 
(yağ/su) N.V.Lazarevin qeyri elektrolitlər sistemində 6-cı qrupda 
tapırıq və buna görə maddəni hüceyrə membranları, dəri və selikli 
qişalar vasitəsilə tez nüfuz etməsi kimi xarakterizə edə bilərik. 
Zəhərlərin