Azərbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti S. A. Gürzəliyev

həzm traktı
ilə daxil olması bir sıra səbəblərlə 
əlaqədar olaraq baş verir.Onlardan ən əsası toksiki maddənin 
əsasən toz halında burun-udlaq yollarında çökərək, selikli 
qişalarda və yuxarı tənəffüs yollarında ləngiməsidir. Selikli 
qişalarda çökmüş toksiki maddələrin bir hissəsi öskürək və 
asqırma zamanı kənarlaşır, bir hissəsi isə udularaq mədəyə 

---

22 
düşür.Toksiki maddələrin həzm traktına düşməsi şəxsi gigiyena 
qaydalarına əməl edilmədikdə, qida qəbulu və tütün çəkmə 
zamanı baş verə bilər.Zəhərlərin mədəyə düşməsi selikli qişaların 
zədələnməsinə, sekresiyasının pozulmasına səbəb ola bilər. 
Zəhərlər mədə-bağırsaq traktından sorularaq, böyük bir hissəsi 
vena qapısı sisteminə düşür və qaraciyər baryerindən keçməli 
olur. Qaraciyər zəhərlərin zərərsizləşdirilməsində aktiv iştirak 
edən orqan olmaqla yanaşı, özü toksiki təsir obyektinə çevrilir. 
Toksiki maddələrin dəri vasitəsi ilə orqanizmə daxil 
olması təkcə dəri səthlərinin toksiki maddələrin məhlulları və 
tozları ilə çirklənməsi ilə deyil, havada toksiki qazların və 
buxarların olması zamanı onların həm dəridən sorulması və həm 
də dərinin tənəffüs prosesindəki iştirakı zamanı da orqanizmə 
daxil ola bilir. 
Bundan başqa toksiki maddələr havadan dəri səthinə 
düşərkən tərdə və dərinin piy örtüyündə həll olunmaqla, dəri 
səthindən sorulma qabiliyyətinə malikdir. Yağlarda və 
liposidlərdə həll olunan toksiki maddələrin, o cümlədən,
karbohidrogenlər, aromatik aminlər, benzol, anilin, efir tipli 
birləşmələrin orqanizmə daxil olması üçün dəri yolu xüsusi 
əhəmiyyət kəsb edir. 
Zəhərlərin orqanizmdə aqibəti.
Toksiki maddənin daxil olduğu 
toxumalarda və qanda fiziki və kimyəvi proseslər baş verərək 
zəhərlərlə hüceyrə membranları, zülal quruluşları, digər hüceyrə 
komponentləri və toxuma mühiti arasında qarşılıqlı təsir əlaqələri 
gedir. 
Qeyri-elektrolit zəhərləri orqanizmə daxil olan kimi qanla 
bütün orqanizmə yayılır və orqanlarda, toxumalarda qanın təchiz 
olunduğu qədər toplanır. Sonra toksiki maddələrin ayrı-ayrı orqan 
və toxumalarda onların sorbsiya olunma qabiliyyətindən asılı 
olaraq paylanması baş verir .Belə ki, lipotrop maddələr , yağlarda 
yaxşı həll olunmaqla, sinir hüceyrələrində , sümük iliyində , 
dərialtı piy hüceyrələrində toplanırlar.Sink, xrom, manqan əsasən 
qaraciyərdə və böyrəklərdə toplanaraq depo əmələ gətirirlər. 

---

23 
Qurğuşun, uran, radium, barium, fosfor və kalsiumla əlaqəyə 
girərək sümüklərdə yığılır.Bu proseslərin bioloji istiqaməti 
zəhərləri müxtəlif yollarla zərərsizləşdirməkdir.