AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

SUMMARY

Master's thesis on "Peculiarities of the financing of education and training and improving."

In thesis we investigated the role of the state budget of the Azerbaijan Republic of the education system development in modern conditions, analyze system performance, reflecting the development of education, characterized by trends in the development of certain types of education in the country. The paper also discusses the procedure for the planning and financing of the education system and shows features of the application of methods of funding in general education, higher and secondary special educational institutions. On the basis of the "State Strategy for the Development of Education in the Republic of Azerbaijan" shows the way improving the system of planning and financing of education in the country in the new circumstances, justified by the need to enhance the development of financial security, other education, as one of the priorities of the state.


REFERAT

Mövzunun aktuallığı.Təhsil hər bir ölkənin o cümlədən də Azərbaycanın sosial siyasətinin priaritet istiqamətlərindəndir. Təhsil qeyri-istehsal sferasının ən mühüm sahələrindən biridir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 42-ci maddəsində nəzərdə tutulduğu kimi, hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır.

Azərbaycanda müasir təhsil sisteminin yaradılması hökumət qarşısında dayanan vacib məsələlərdəndir. Müasir təhsil sistemi özlüyündə bu sahəyə daha geniş spektrli yanaşma tələb edir. Yəni təhsil infrastrukturu, təhsil proqramı, təhsildə dövlət, xarici dövlətlərlə təhsil mübadiləsi kimi amillər bu sahənin inkişafını, təkmilləşdirilməsini təmin edəcək mühüm elementlərdir. Təhsil sektorunda əsas ağırlıq dövlətin üzərinə düşür. Hazırda dünyanın hər bir dövləti öz büdcəsindən təhsilə xərclər ayırır. Azərbaycanda dövlət büdcəsindən təhsil xərclərinə 2016-cı ildə 1830,2 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Təhsil sahəsində mövcud problemləri aradan qaldırmaq, qabaqcıl ölkələrinin təcrübələrindən yararlanmaq üçün dövlətin təhsil sektorunda daim islahatlar aparması lazımdır. Məhz təhsil sahəsinin yenilənməsi, inkişaf etdirilməsi üçün 2013-cü ildə “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası” qəbul olunub.

Azərbaycanda da orta təhsil məcburi və ödənişsizdir. Yəni bu sahənin xərcləri dövlət tərəfindən maliyyələşdirilir. Lakin həm ictimai vəsaitlərin xərclənməsindəki şəffaflığın təmin edilməsi və həm də təhsil sisteminin maliyyələşdirilməsində daha məqbul və qabaqcıl təcrübənin tətbiqi baxımından bu istiqamətdə islahatların aparılmasına ehtiyac duyulurdu. Bu səbəbdəndir ki, 2014-cü ildən etibarən təhsilinin maliyyələşdirilməsi yeni qaydalar əsasında həyata keçirilir. Yeni maliyələşmə mexanizminin əsas prinsipi adambaşına maliyələşmənin təmin edilməsidir. Təhsil sahəsinin yenilənməsi, təhsilin maiyyələşdirilməsinin yeni qaydalarının tətbiqi ilə bağlı məsələlərin həll edilməsi mövzunu aktual edir.

Tədqiqatın predmeti və obyekti. Disertasiya işinin obyekti təhsil sitemi və onun maliyyələşmə mənbələridir.

İşin predmetini isə təhsil və kadr hazırlığına büdcə xərclərinin planlaşdırılması, maliyyələşdirilməsi xüsusiyyətləri və onların təkmilləşdirilməsi istiqamətləri təşkil edir.

Tədqiqatın əsas məqsədi və vəzifələri. Dissertasiya işinin məqsədi Azərbaycanda təhsil və kadr hazırlığını əks etdirən göstəricilər sistemini sistemli şəkildə öyrənmək və təhlil etmək, təhsilin inkişafının maliyyələşdirilməsi metodlarını araşdırmaqdan ibarətdir.

Dissertasiyanın əsas vəzifəsi təhsil və kadr hazırlığının inkişafında büdcənin rolunu tədqiq etmək və yeni şəraitdə təhsilin inkişafına büdcə xərclərinin planlaşdırılması və maliyyələşdirilməsi sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi istiqamətlərini müəyyən etməkdən ibarətdir.

Qarşıya qoyulan məqsədə nail olmaq üçün aşağıdakı vəzifələr müəyyən olunmuşdur:

Azərbaycanda təhsilin inkişafının müasir vəziyyətinin tədqiqi və onun ümumi xarakteristikalarının qiymətləndirilməsi;

Təhsilin inkişaf strategiyasının məqsəd və istiqamətlərinin araşdırılması;

Təhsil və kadr hazırlığının maliyyələşdirilməsində büdcənin rolunun öyrənilməsi;

Təhsil üzrə büdcə xərclərinin təsnifləşdirilməsi və onların əsas istiqamətlərinin araşdırılması;

Ümumi təhsilin maliyyələşdirilməsində büdcə xərclərinin rolunun qiymətləndirilməsi.

Təhsil sisteminin maliyyə təminatının yeni metodlarının araşdırılması, onların təkmilləşdirilməsinə dair təkliflərin verilməsi.

Tədqiqatın informasiya bazası və işlənməsi metodları.Dissertasiya işində Azərbaycan Respublikası Statistika Komitəsinin statistik məcmuələrindən, Təhsil Nazirliyinin, Maliyyə Nazirliyinin, Vergilər Nazirliklərinin hesabatlarından, kitab və dərsliklərdən, elmi məqalələr və dövri mətbuatın məlumatlarından istifadə olunmuşdur.

Tədqiqat işində statistik, sistemli yanaşma, müqayisəli təhlil, pozitiv və normativ yanaşma və müşahidə metodlarından istifadə olunmuşdur.

Tədqiqatın elmi yeniliyi . Azərbaycanda təhsil sisteminin mövcud inkişaf vəziyyətini araşdırmaq və təhsilin inkişafını əks etdirən göstəriciləri təhlil etməklə təhsilin maliyyə təminatında büdcənin rolunun sistemli qaydada tədqiqi elmi yenilik kimi qiymətləndirilə bilər. Dövlətin strateji vəzifələrindən biri kimi insan kapitalının formalaşmasına və təhsilin müasir tələblər səviyyəsində inkişafına dövlət büdcəsindən hər il böyük məbləğdə vəsait ayrılır və bu vəsaitin məqsədəuyğun, səmərəli istifadəsinin tədqiqi daim diqqət mərkəzində olmalıdır.

Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti. Tədqiqat işində təhsil və kadr hazırlığının maliyyələşdirilməsi və maliyyələşdirilmə xüsusiyyətlərinin təkmilləşdirilməsi üçün hazırlanmış təklif və tövsiyələrdən bu sahə üzrə hazırlanacaq dövlət proqramlarında və ya iqtisadi islahat layihələrində istifadə oluna bilər.

Dissertasiya işinin strukturu. Dissertasiya işi giriş, üç fəsil, nəticə və təkliflər və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Dissertasiya işində sxem və cədvəllərdən istifadə edilmişdir.

Disertasiya işinin I fəslində Azərbaycan təhsilin müasir vəziyyətindən bəhs olunur. Burada toxunulan əsas məsələlər təhsilin inkişaf strategiyasının hazırlanmasının məqsədi, onun əsas istiqamətləri və əhəmiyyətinin öyrənilməsi, təhsilin maliyyələşdirilməsində büdcənin rolunun qiymətlənlədirilməsidir.

Disertasiya işinin bu fəslində ümumi təhsil müəssisəslərinin maliyyələşməsində büdcənin rolundan bəhs edilir. Bu fəsildə ümumtəhsil məktəblərinin, sosial yardıma və sağlamlığının bərpasına ehtiyacı olan uşaqlar üçün təlim-tərbiyə müəssisələrinin, məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin saxlanılması xərclərinin planlaşdırılması və onların maliyyələşdirilməsi xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə yer verilmişdir.

Disertasiya işinin III fəslində kadr hazırlığının maliyyələşməsi məsələlərindən bəhs edilir. Bu fəsildə kadr hazırlığı xərclərinin planlaşdırılması, maliyyə təminatının yeni metodlarının araşdırılması məsələlərinə yer verilmişdir.