Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Kərənay - Adı  «böyük nay» mənasını bildirən bu nəfəsli musiqi aləti 3 m-ə  qədər 
uzunluqda olub mis və ya tuncdan sonluğu genələn boru formasında düzəldilmişdir. Kərənayı 
çalmaq üçün onun yuxarı başına müştük taxılırdı. Kərənayın səs avazı olduqca gur, şiddətli və 
güclü olub çox uzaqlara yayılarmış. Keçmişdə  kərənay  əsas etibarilə  hərbi musiqi aləti kimi 
işlədilmişdir.
31
 Keçmiş musiqi məişətində  kərənaydan, həmçinin rəsmi xəbərləri  əhaliyə 
                                                           
∗
 Azərbaycanda tarixən yaylaq və  qışlaq  şəraitində otarma maldarlıq təsərrüfatı ilə  məşğul olmuş, mütəhərrik 
məişət tərzi keçirmiş elat əhalisi «köçəbə» adlanmışdır. 

---

 
34
çatdırmaq məqsədilə bazar və meydanlarda car çəkmək, yaxud kəndirbaz oyunları  və xalq 
tamaşalarına camaatı səsləyib toplamaq üçün istifadə edərmişlər. 
Kərənay son orta əsrlərdə Azərbaycanda özünün işlək  əhəmiyyətini hələ  də itirməmişdir. 
Görkəmli alman səyyahı E.Kempfer 1683-cü ildə Azərbaycanda olarkən kərənaydan istifadə 
olunduğunu və onun uzunluğunun 2 m-ə çatdığını xəbər vermişdir.
32
 
Sonralar müsəlman ölkələrinin bir qismində, o cümlədən Azərbaycanda kəranay özünün 
əməli əhəmiyyətini itirib aradan çıxmışdır. 
Azərbaycanın  ənənəvi boru formalı  nəfəsli musiqi alətləri arasında güclü səs tembri ilə 
seçilən zurna, şeypur, nəfir, şahnəfir xüsusi yer tutmuşdur.  
Zurna. Toy-düyün, böyük ziyafət məclisləri, kütləvi el şənlikləri, adətən, zurna sədaları ilə 
yola verilmişdir. 
Ərik ağacından yonulub ağzı gen, arxası dar olub boru formasında hazırlanan zurnanın 
üzərində 7, altında 1 ədəd deşik açılır. Həmin deşiklər barmaqların ucu ilə örtülüb açıldıqca 
zurnaya üfürülmüş hava axını müxtəlif səciyyəli səslərin ahəngdar avazını  əmələ  gətirir. Hava 
axınını  tənzimləyib onun fasiləsizliyini təmin etmək və beləliklə  də, küyü ahəngdar musiqi 
təranələrindən ibarət səslər  əmələ  gətirməyə  sərf etmək üçün zurnanın nazik ucuna müştük 
keçirilir. Müştük qarğı qabığından yonulmuş bir cüt nazik lövhəcikdən ibarət olub, ağacdan 
düzəldilmiş «xərək» vasitəsilə tənzimlənir. 
Mütəhərrik vəziyyətdə olan xərəyi müştük boyunca irəli-geri çəkməklə, qarğı dilçəklərinin 
arasındakı boşluğun ölçüsü dəyişdirə bilir. Beləliklə, zurnanın zil səsini bəm həddinə endirmək 
imkanı yaranır. Zurnanın müştüyünə, həmçinin, sümükdən yonulma,  sikkə formalı dairəvi 
lövhəcik keçirilir. 
Qədim tarixə malik olan zurnanın «asəfi», «ərəbi», «əcəmi», «qaba», «qara», «səhabi», 
«cürə» zurna olmaqla müxtəlif növləri yaranmışdır.
33
 
Zurnanın nisbətən böyük növü «sur», «surna», yaxud «surnay» adlanmaqla, daha güclü, 
şiddətli və qulaq batırıcı səsə malik olmuşdur.
34