AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
427
hissələri, avadanlıqlar, neftçıxarma avadanlıqları, müxtəlif tə-
yinatlı  dəzgahlar və s. istehsalı sürətlə inkişaf edirdi. Həmin 
illərdə Heydər  Əliyevin rəhbərliyi altında 60-cı illərdə bu 
sahədə yaranmış nöqsanlar aradan qaldırıldı, maşınqayırma 
sənayesinin işini təkmilləşdirmək, modernləşdirmək üçün təsirli 
tədbirlər görüldü, respublika Maşınqayırma Sənayesi 
Nazirliyinin qarşısında konkret vəzifələr qoyuldu.  
1969-cu ilin avqust plenumunda Maşınqayırma Səna-yesi 
Nazirliyinin işi ciddi tənqid edildi, burada mövcud olan 
nöqsanların, geriliyin səbəbləri aşkarlandı  və onları aradan 
qaldırmağın yolları müəyyənləşdirildi.  
Nəticədə 70-80-ci illərdə Neft-Mədən Maşınqayırma 
Müəssisələri Birliyinin maşınqayırma sahəsində  işində ciddi 
dönüş yarandı.  
70-80-ci illərdə keçmiş Sovetlər Birliyinin neft 
maşınqayırma avadanlıqlarına olan tələbatının 70 faizdən 
çoxunu Azərbaycan neft maşınqayırma müəssisələri ödəyirdi. 
Bu sahədə L.Şmidt (Səttarxan), P.Montin (Bakı neft-mədən), 
Kirov (Bakı), Dzercinski (Suraxanı), Keşlə, Y.Qasımov adına 
və d. maşınqayırma zavodlarının rolu böyük olmuşdur.  
Bu illərdə elektrotexnika, cihazqayırma, radiotexnika və 
digər müasir və yeni sahələrin inkişafı da maşınqayırma 
zavodlarının yeni texnika ilə 
təmin olunmasında, 
genişləndirilməsində, yenidən qurulmasında mühüm rol 
oynayırdı.  
Maşınqayırma sənaye istehsalının özündə elektrotexnika, 
radiotexnika, cihazqayırma və b. mühüm sənaye sahələrinin 
xüsusi çəkisi artan sürətlə yüksəlmiş, 1970-ci ildəki 29,1%-dən, 
1975-ci ildə 38,2%-a, 1980-ci ildə isə 51,2 faizə çatmışdı.  
Respublika Maşınqayırma sənayesinin inkişafında 
«İttifaqneftmaş» - Ümumittifaq Neft Maşınqayırma Sənayesi 
Birliyinin rolu böyük olmuşdur. Bu birlik 13 zavoddan, 3 elmi-
tədqiqat konstruktor təşkilatından ibarət idi.  

XII mühazirə 
 
 
428
1978-ci il oktyabrın 26-da Azərbaycan KP MK və 
Nazirlər Sovetində «1978-1980-ci illərdə maşınqayırmanın 
inkişaf etdirilməsi haqqında» məsələ müzakirə edilmiş  və 
burada qəbul edilmiş müvafiq qərarların yerinə yetirilməsi 
sahənin inkişafını daha da sürətləndirmişdi.  
1971-1980-ci illərdə 4400 yeni növ maşın, cihaz, dəzgah, 
müxtəlif avadanlıq, o cümlədən bunlardan 400 növü keçmiş 
SSRİ-də ilk dəfə, istehsal olundu. 1981-1985-ci illərdə 
respublika maşınqayırma sənayesinin dinamik inkişafı davam 
etdirilmişdi.  
1970-1980-ci illərdə maşınqayırma sənayesi ilə yanaşı, 
digər sənaye sahələri də sürətlə inkişaf edirdi: 1975-ci ildə 
istifadəyə verilmiş Bakı  məişət kondisionerləri zavodu keçmiş 
SSRİ-də  ən iri zavod idi və ildə 400 min süni iqlim apparatı 
buraxırdı. Bu illərdə respublikada radio, maşınqayırma, iri 
elektrotermik soba zavodları, məişət cihazlarını avtomatik 
idarəetmə qurğuları istehsal edən zavodlar, cihazqayırma 
zavodunun ikinci növbəsi tikilib istifadəyə verilmişdi.  
70-80-ci illərdə yeni yaradılan istehsal sahələrindən biri 
də  əlvan metallurgiya sənayesi olmuşdu. Sumqayıtda 
alüminium istehsalına başlanmış, Gəncə alüminium zavodunda 
alüminium oksidi, sulfat turşusu və kalium sulfat alınmaqla 
alunitlərin kompleks emalı dünyada ilk dəfə olaraq 
mənimsənilmişdi. SSRİ-də ilk dəfə Bakı alüminium prokatı 
zavodunda külçəsiz prokat texnologiyası  tətbiq edilmişdi. 
Respublikanın boru-prokat zavodlarının işi yenidən qurulmuş, 
onun istehsal həcmi xeyli genişlənmişdi.  
70-80-ci illərdə Azərbaycanda 18 elektrik stansiyasından 
ibarət energetika kompleksi yaradılmışdı.  
1976-1980-ci illərdə Kür çayı üzərində 380 min kilovat 
gücündə Azərbaycan DRES-in və 120 min hektar sahəni 
suvarmaq üçün dəryaça tikilib istifadəyə verilmişdi.  
Bu illərdə  əlvan metallurgiya sahəsində  məhsul istehsalı 
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
429
2,2 dəfə çoxalmış, sahədaxili  əlvan metallar prokatı, xalq 
istehlakı mallarının istehsalı daha üstün inkişaf etmişdi.  
1970-1985-ci illərdə Naxçıvan MSSR-də  sənaye 
istehsalının həcmi 4,5 dəfə, DQMV-də 3 dəfədən çox, Bakıda 
2,3 dəfə, Gəncədə (Kirovabad) 3,2 dəfə, Sumqayıtda 2,5 dəfə, 
Mingəçevirdə 4,1 dəfə, Əli Bayramlıda 1,8 dəfə artmışdı.  
80-ci illərin birinci yarısında respublika sənayesi 
inkişafının  ən yüksək səviyyəsinə çatdı. Keçmiş  İttifaq üzrə 
sənaye istehsalının həcmində Azərbaycanın payı 1,5 dəfə, milli 
gəlirdə 1,6 dəfə artdı.  
70-80-ci illərdə (1970-1985-ci illərdə) elektrotexnika sa-
həsində istehsalın həcmi 72%, kimya və neft kimya səna-
yesində 205%, maşınqayırma və metal emalı sənayesində 432% 
artmışdı. Bu illərdə qara və əlvan metallurgiya sənayesi 166%, 
meşə  və  ağac emalı  sənayesi 186%, tikinti materialları istehsalı 
161%, yüngül sənaye 170 faiz artmışdı. 70-80-ci illərdə 
respublikada sənayenin maddi-texniki bazası möhkəmlənmiş, 
əsas istehsal fondları 1,4 dəfə artmış, 64 iri müəssisə istifadəyə 
verilmişdi.  
Ümumi gücü iki milyon kilovatt olan Şamxor (Şəmkir) 
SES, Azərbaycan DRES Zaqafqaziya energetika sisteminə 
birləşdirilmişdi.  
Yüngül və yeyinti sənayesi.  Əhalinin  ən başlıca prob-
lemlərindən biri də onun maddi və sosial həyat şəraitinin təmin 
edilməsi, gündəlik tələbat mallarına olan ehtiyaclarının 
ödənilməsidir.  
70-80-ci illərdə respublika ərazisində  fəaliyyət göstərən 
1005 sənaye müəssisəsindən 531-i ağır sənayenin, 38-i ener-
getikanın, 18-i yanacağın, 12-i metallurgiyanın, 164-ü 
maşınqayırmanın, 25-i kimya və neft kimyasının, 204-ü yüngül 
sənayenin, qalanları isə yeyinti sənayesinin payına düşürdü.  
70-80-ci illərdə həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində 60-
cı illərdə  sənayenin bu sahələrində yaranmış  çətinliklər və 

XII mühazirə 
 
 
430
problemlər aradan qaldırıldı. Yüngül və yeyinti sənayesinin 
inkişafında yeni mərhələ başladı. Yüngül sənayenin inkişafında 
ipək emalı, pambıqtəmizləmə, pambıq emalı, toxuculuq və 
digər sahələrin inkişafına diqqət xeyli artırılmışdı.  
1976-1980-ci illərdə 38 yeni yüngül sənaye müəssisəsi, o 
cümlədən Gəncədə (Kirovabad) qənnadı fabriki, ət kombinatı, 
Bakıda tikiş fabriki, bulka-maya kombinatı, ayaqqabı hissələri 
fabriki, Sumqayıtda üst trikotaj paltarları fabriki, Xudatda və 
Lənkəranda konserv zavodları və digər istehsal müəssisələri işə 
salınmışdı. Bu illərdə respublikanın müxtəlif regionlarında 16 
şərab zavodu tikilmişdir və respublikada üzüm emal edən 
qurğuların gücü üç dəfə artmışdı. Həmçinin yeyinti və yüngül 
sənaye sahələri texniki cəhətdən yenidən qurulmuş, yeyinti 
məhsulları  sənayesi müəssisələrində müasir texnika və 
texnologiyanın tətbiqi, istehsal prosesinin avtomatlaşdırılması 
sahəsində 800-dən çox tədbir həyata keçirilmişdi.  Ət və süd 
istehsalı sahəsində uğurlar daha böyük olmuşdu.  
1976-1980-ci illərdə yüngül və yeyinti məhsulları 
istehsalı 1,4 dəfə, mədəni-məişət və təsərrüfat malları istehsalı 
2,7 dəfə yüksəlmişdir.  İstehlak mallarının çeşidi genişlənmiş, 
buraxılan məhsulların 4 mindən çoxu yeni, ilk dəfə 
buraxılmışdır. Gəncə Xalça Kombinatının işi yeniləşdirilmişdir.  
1976-1980-ci illərdə yeyinti sənayesi məhsulları istehsalı 
2,6 dəfə artmışdır.  
Respublikada ilkin çay emalı fabriklərinin sayı 11-dən 14-
ə çatmış, iki çay çəkici-bükücü fabriki istifadəyə verilmişdir.  
Bu illərdə Azərbaycanda konserv məhsulları istehsalı da 
böyük sürətlə inkişaf etmişdi. 1980-ci ildə 450 milyon banka 
konserv buraxılmışdı ki, bu da 1970-ci ildəkinə nisbətən 2,4 
dəfə çox idi.  
1980-ci ildə Azərbaycanda 76,4 min ton ət, 29,1 min ton 
kolbasa məmulatları, 219,6 min ton üzlü süd məhsulları, 54,8 
min ton bitki yağı, 94,9 min ton qənnadı  məmulatı, 164,1 
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
431
milyon yarım litirlik şüşə qabda mineral sular, 117,8 min ton 
duz, 18,6 min ton təbii çay istehsal olunmuşdu.  
70-80-ci illərdə üzüm emalı  və satışı sahəsində  də xeyli 
irəliləyiş olmuşdu.  
Bu illərdə Azərbaycanda üzüm satışı 2,1 dəfə çoxalmışdı.  
Azərbaycanda  şərabçılığın sonrakı inkişafında Sov. İKP 
MK və SSRİ Nazirlər Sovetinin «Azərbaycan SSR-də  kənd 
təsərrüfatını daha da ixtisaslaşdırmaq, üzümçülüyü və 
şərabçılığı inkişaf etdirmək tədbirləri haqqında» 1979-cu ildə 
qəbul etdiyi qərar mühüm rol oynadı.  
1970-80-ci illərdə respublikanın  Şamxor (Şəmkir), 
Xanlar, Lerik, Yardımlı,  İsmayıllı, Ağsu, Dəvəçi, Zəngilan və 
Abşeron rayonlarında  şərabçılıq sənayesi istehsalı üzrə aqrar 
birliklər, Cəlilabad, Tovuz, Şamaxı, Qazax və Füzuli 
rayonlarında isə aqrar-sənaye komplekslərindən ibarət olan 
sovxoz-zavodlar yaradıldı.  
Nəticədə, 1970-ci ildə respublikada 22,7 milyon dekalitr 
şərab, 526 min dekalitr konyak istehsal edildiyi halda, 1980-ci 
ildə şərab istehsalı 70,7 milyon dekalitrə, konyak istehsalı 1,16 
milyon dekalitrə çatmışdı. 70-80-ci illərdə Azərbaycanda 2 
milyon tonluq müasir tipli ilkin şərab emalı zavodları tikilib 
istifadəyə verilmişdi. Bakıda fəaliyyət gös-tərən 1 və 2 saylı 
şərab zavodları yenidən qurulmuş, istehsal edilən  şərabların 
növü isə 40-dan 60-a çatdırılmışdı.  
70-80-ci illərdə Azərbaycanda yeyinti və yüngül səna-
yenin digər sahələri də xeyli inkişaf etmişdi. Lakin 80-ci illərin 
ikinci yarısında keçmiş SSRİ-də gedən proseslər Azərbaycanda 
da bu sahənin inkişafına ağır zərbə vurmuşdu.  
 
 
3. 70-80-ci illərdə respublika iqtisadiyyatında kənd 
təsərrüfatının xüsusi çəkisinin artması 
 

XII mühazirə 
 
 
432
XX yüzilliyin 70-80-ci illərində respublikanın kənd 
təsərrüfatında  əsaslı dönüş yaranmış, bu sahəyə diqqət xeyli 
artmışdı.  
Respublika rəhbəri Heydər  Əliyevin təşəbbüsü ilə 
çağırılmış Azərbaycan KP MK-nın 1969-cu il avqust 
plenumunda iqtisadiyyatın başqa sahələrində olduğu kimi, kənd 
təsərrüfatında da yaranmış  vəziyyət ciddi təhlil edilmiş, 
geriliyin, nöqsanların səbəbləri aşkar edilmiş, mövcud vəziyyəti 
aradan qaldırmaq üçün yollar müəyyənləşdirilmiş, kompleks 
tədbirlər görülmüşdü.  
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
433
Azərbaycan SSR-də  kənd təsərrüfatının inkişafında Sov. 
İKP MK və SSRİ Nazirlər Sovetinin 1970-ci ilin iyulunda 
«Azərbaycan SSR-də  kənd təsərrüfatı istehsalını inkişaf 
etdirmək tədbirləri haqqında», 1975-ci ilin iyulunda qəbul 
etdiyi «Azərbaycan SSR-də  kənd təsərrüfatını daha da 
intensivləşdirmək tədbirləri haqqında», 1979-cu ilin fevralında 
qəbul etdiyi «Azərbaycan SSR-də  kənd təsərrüfatı istehsalını 
daha da ixtisaslaşdırmaq, üzümçülük və  şərabçılığı inkişaf 
etdirmək tədbirləri haqqında» qərarlar mühüm rol oynamışdı. 
Bu qərarlarda respublikada kənd təsərrüfatının vəziyyəti 
hərtərəfli təhlil olunmuş, onun inkişaf perspektivləri 
müəyyənləşdirilmiş,  əkinçilik və heyvandarlığın inkişafında 
mövcud olan nöqsanların aradan qaldırılması üçün tədbirlər 
planı hazırlanmış, kənd təsərrüfatının dinamik inkişafını təmin 
etmək məqsədilə intensivləşmənin tətbiqinə  əsaslı  vəsait 
qoyuluşunun artırılmasına xüsusi diqqət verilmişdi.  
70-ci illərdə  və 80-ci illərin birinci yarısında respublika 
rəhbəri Heydər  Əliyevin fədakar  əməyi nəticəsində 
respublikanın iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatıınn xüsusi çəkisi 
artmış, kənd təsərrüfatında, o cümlədən bitkiçilikdə, 
tərəvəzçilikdə, bostançılıqda, əkinçilikdə, heyvandarlıqda uzun 
sürən geriliyə son qoyulmuş, kənd təsərrüfatının bütün 
sahələrində dinamik inkişafa nail olunmuş, həmçinin bu 
sahənin gələcək illərdə daha intensiv inkişafı üçün möhkəm 
bünövrə qoyulmuşdu.  
1969-1979-cu illərdə respublikanın kənd təsərrüfatında 
çox böyük irəliləyişlər baş vermişdi. Bu illərdə taxıl istehsalı 
2,1 dəfə, pambıq istehsalı 2,5 dəfə, üzüm istehsalı 3,8 dəfə, 
tərəvəz istehsalı 2,4 dəfə, tütün istehsalı 2,1 dəfə, çay istehsalı 
2,1 dəfə artmışdı.  
Heydər  Əliyevin prinsipial rəhbərliyi və  iş  təcrübəsi 
əsasında 1969-1982-ci illərdə  İttifaq üzrə  kənd təsərrüfatının 
ümumi məhsulunun 1,5-1,7 faizi respublikamızın payına 

XII mühazirə 
 
 
434
düşürdü, hansı ki, bu rəqəm 60-cı illərdə 1 faiz idi. Kənd 
təsərrüfatının ümumi məhsulu 2 dəfədən çox artmış, o 
cümlədən taxılçılıqda məhsuldarlıq 48 faiz, pambıqçılıqda 29 
faiz, üzümçülükdə 51 faiz, tərəvəzçilikdə 37 faiz, 
heyvandarlıqda 31 faiz yüksəlmişdi.  
70-80-ci illərdə kənd təsərrüfatında pambıqçılığın, üzüm-
çülüyün və taxılçılığın xüsusi çəkisi artmış, bu sahələrdə 
ixtisaslaşma və  mərkəzləşdirmə  həyata keçirilmiş  və möhkəm 
maddi-texniki baza yaradılmışdır.  
Pambıqçılıqda 70-ci ilə  qədər orta illik məhsul yığımı 
327,7 min ton olmuşdursa, 1971-1975-ci ildə bu rəqəm 440,8 
min ton, 1981-1985-ci illərdə 653,8 min ton, 1976-1980-ci 
illərdə isə Heydər Əliyev tərəfindən yaradılan möhkəm maddi-
texniki baza əsasında 706,7 min ton olmuşdu. Hər hektardan 
məhsuldarlıq 35 sentnerə çatmışdı. Heydər Əliyevin təşəbbüsü 
və  rəhbərliyi ilə 1969-1982-ci illərdə pambıqçılığın 
ixtisaslaşdırılması, onun daha əlverişli təbii-iqlim  şəraitinə 
uyğun rayonlarda yetişdirilməsi təmin edilmişdi. Hesablamalar 
göstərir ki, pambıqçılıq Bərdə, Ağcabədi, Sabirabad, Beyləqan, 
Göyçay, Ağdaş, Ağsu rayonlarında daha yaxşı inkişaf etmişdi.  
1981-ci ildə respublikamızda 1 milyon 15 min 300 ton 
pambıq istehsal olunması pambıqçılığın  ən gəlirli sahə 
olduğunu, Azərbaycanda pambıqçılığın yüksək inkişafını təmin 
etməyin mümkünlüyünü sübut etdi.  
1979-cu ildə Azərbaycanda 1,4 milyon hektar suvarılan 
torpaqdan 1982-ci ildə 305,7 min hektarda pambıq  əkilirdi. 
Heydər Əliyevin böyük və zəngin iş təcrübəsi əsasında pambıq 
istehsalçıları ilə pambıq emalı müəssisələrinin sıx əməkdaşlığı 
yarandı  və emal müəssisələrinin maddi-texniki bazası 
möhkəmləndi.  
Pambıqçılıq respublikada və bütün keçmiş SSRİ 
məkanında böyük şöhrət qazandı. Respublikada pambıqçılıq 
sahəsində çox zəngin, qabaqcıl təcrübə  məktəbi yarandı. 
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
435
Nəticədə Orta Asiya pambıqçıları ilə  təcrübə mübadiləsi 
genişləndi.  
1970-ci ildən başlayaraq 80-ci illərin ortalarına qədər 
respublikada pambıq istehsalı ilbəil artaraq, pambıq istehsalı ən 
gəlirli sahəyə çevrilmişdi. 1971-1975-ci illərdə orta illik 
pambıq istehsalı 440,8 min ton, 1976-1980-ci illərdə 627,5 min 
ton və 1981-1985-ci illərdə 706,7 min ton təşkil etmişdir. Hər 
hektardan məhsuldarlıq 1966-1970-ci illərdə 16,0 sentner, 
1971-1975-ci illərdə 21,6 sentner, 1976-1980-ci illərdə 30,3 
sentner, 1981-1985-ci illərdə 37,1 sentner olmuşdur. 
Respublikada 1981-ci ildə pambıq istehsalı 1 milyon 315 min 
tona çatdırılmışdı. 1980-ci illərdə istehsal olunan pambığın 43 
faizi Bərdə, Ağcabədi, Sabirabad, Beyləqan, Salyan 
rayonlarının payına düşürdü. 1970-1979-cu illərdə  əvvəlki on 
ildəkindən 2 milyon tondan çox pambıq istehsal olunmuş, orta 
illik artım 1,6 dəfə artmışdır.  
1970-1980-ci illərdə respublikada 5,5 milyon ton pambıq 
istehsal olunmuşdu.  
1983-cü ildən başlayaraq respublikada pambıq istehsalı 
azalmağa başlamış və 1986-cı ildə istehsalın miqdarı 783,7 min 
tona, 80-ci illərin sonunda isə 350-400 min tona enmişdi.  
Kənd təsərrüfatının  ən gəlirli sahələrindən biri kimi, 
respublikada üzümçülüyün bərpa və inkişaf etdirilməsinə çox 
ciddi diqqət və qayğı göstərilmişdir. Hər  şeydən  əvvəl, bu 
illərdə H.Əliyevin rəhbərliyi və  şəxsi köməyi ilə bir tərəfdən 
üzümçülükdə  vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş 
kompleks tədbirlər həyata keçirilmiş, digər tərəfdən isə geniş 
miqyasda yeni üzümlüklər salınmışdı. Həmçinin üzümçülük 
iqlim və torpaq xüsusiyyətlərindən asılı olmayaraq 
respublikanın bir sıra rayonlarında və bölgələrində cəmləşdirildi. 
60-cı illərdə üzümçülükdə yaranmış  ağır vəziyyəti qısa 
müddətdə aradan qaldırmaq üçün təxirəsalınmaz tədbirlər 
görüldü. Azərbaycan KP MK-nın bürosunda «Üzümçülüyün 

XII mühazirə 
 
 
436
inkişafında ciddi nöqsanlar və respublikada üzüm istehsalını və 
şərabçılığı daha da yüksəltmək sahəsində qarşıya qoyulan 
vəzifələrin yerinə yetirilməsini təmin etmək tədbirləri 
haqqında» məsələ müzakirə olunmuş  və  əhəmiyyətli qərar 
qəbul edilmişdi.  
Görülən kompleks tədbirlər sayəsində 1969-1982-ci 
illərdə üzümçülük misli görünməmiş sürətlə inkişaf etdi. 1969-
cu ilə  qədər orta illik üzüm istehsalının həcmi 232 min ton 
olduğu halda 1971-1975-ci illərdə bu rəqəm 431,9 min ton, 
1976-1980-ci illərdə isə 945,0 min ton olmuşdu. 1982-ci ildə 
respublikada 1815,6 min ton üzüm istehsal olunmuşdu. 
Məhsuldarlıq isə 1969-cu ildəki 43,6 sentnerdən 1982-ci ildə 
101,5 sentnerə,  əkin sahəsi isə 57,1 min hektardan 174,9 min 
hektara çatmışdı.  
Üzümçülükdə ixtisaslaşma və  təmərküzləşmə başa 
çatdırılmışdı. Belə ki, bu sahə  Cəlilabad,  Şamaxı, Qazax, 
Tovuz, Xanlar, Şəmkir, Cəbrayıl, Füzuli və digər rayonlarda 
cəmləşdirilmişdi. Təkcə 1975-ci ildə 1970-ci ilə nisbətən 2 dəfə 
çox məhsul istehsal edilmişdi. 1971-1975-ci illərdə Heydər 
Əliyevin qayğısı  və köməyi ilə üst-üstə 353 min ton üzümü 
ilkin emal edən şərab zavodları tikilib istifadəyə verilmişdi.  
Həmçinin respublikada üzümçülüyün 1976-1982-ci illər-
dəki inkişafında H.Əliyevin prinsipial mövqeyi və  tələbi 
əsasında Sov. İKP MK-nın SSRİ Nazirlər Sovetinin 
«Azərbaycan SSR-də 
kənd təsərrüfatını daha da 
intensivləşdirmək haqqında» və 1979-cu il fevralın 22-də 
«Azərbaycan SSR-də  kənd təsərrüfatı istehsalını daha da 
ixtisaslaşdırmaq, üzümçülüyü və  şərabçılığı inkişaf etdirmək 
tədbirləri haqqında» qərarlar əhəmiyyətli rol oynamışdır. Məhz 
bu qərarların həyata keçirilməsi və H.Əliyevin fədakar  əməyi 
nəticəsində respublikada üzüm əkini sahəsi 174,9 min hektara, 
üzüm istehsalı isə 1 milyon 815 min tona çatmışdı. Üzümün 
emalı  və  şərabçılıq genişlənmişdi. 1970-1979-cu illərdə 
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
437
respublikada bir məhsul yığımı ilində 860 min ton üzüm emal 
edən çoxsaylı zavodlar tikilmişdi. Ümumiyyətlə, 1971-1975-ci 
illərdə respublikada 28 yeni şərab zavodu istifadəyə verilmişdi. 
Bu zavodlar içərisində  şampan və konyak zavodları müasir 
texnologiyaya daha uyğun idi. Bakı  şampan zavodu ilk 
məhsulunu 1944-cü ildə buraxmışdı. Bu zavodda 1944-cü ildə 
53 min şüşə şampan buraxılmışdı. 1965-ci ildə 739 min, 1970-
ci ildə 1,129 min, 1979-cu ildə isə 2.400 min şüşə  şampan 
istehsal edilmişdi.  
70-ci və 80-ci illərin birinci yarısında  şərab emalında 
konyak istehsalı da mühüm yer tutmuşdu. Bu içki növünə 
tələbat çox olduğundan həmin illərdə respublikada konyak 
spirti və konyak istehsalı ilbəil artmışdı. Əgər 1970-ci ildə 0,5 
milyon litr konyak istehsal edilmişdisə, 1979-cu ildə bu rəqəm 
1,3 milyon litrə çatdırılmış və 4,3 dəfə artmışdı. 70-ci illərdə və 
sonrakı dövrdə respublikada «Moskva», «Şirvan», «Göygöl», 
«Azərbaycan» «Yubiley», «Gəncə» və s. adlı yeni konyaklar 
buraxılmışdı.  
1980-ci ildə Dövlət Üzümçülük və  Şərabçılıq 
Komitəsinin nəzdində 375 müəssisə  və  təşkilat, o cümlədən 
298 ixtisaslaşdırılmış üzümçülük sovxozu var idi ki, bunlardan 
da 105-i üzümün ilkin emalı zavodu idi. Respublikada 8 
müstəqil zavod var idi ki, onlar da üzümün birinci və ikinci 
emalı ilə  məşğul olurdu. Həmçinin, il ərzində respublikada 
tədarük edilən üzümün 86,6%-i Dövlət Üzümçülük və 
Şərabçılıq Komitəsinin tabeliyində olan sovxozların payına 
düşürdü.  
«Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatı istehsalını daha da 
intensivləşdirmək tədbirləri haqqında» keçmiş Sov.İKP MK-
nın və SSRİ Nazirlər Sovetinin 1975-ci il 9 iyul tarixli 
qərarında və 1977-1980-ci illərdə respublikanın iqtisadi və 
sosial inkişaf planında müəyyən olunmuş tapşırıqların 
müvəffəqiyyətlə  həyata keçirilməsi nəticəsində, 1979-cu ildə 

XII mühazirə 
 
 
438
üzüm istehsalı 1,045 min tona çatdırıldı.  
Dövlətə üzüm satışı 1969-cu ildəkinə nisbətən 1983-cü 
ildə 8,4 dəfə artmış, həmçinin bu ildə keçmiş İttifaq üzrə üzüm 
tədarükündə Azərbaycanın payı 4,3 dəfə çoxalıb 7%-ə çatmışdı.  
1976-1980-ci illərdə dövlətə, təqribən, 5 milyon ton üzüm 
satılmış, Azərbaycanda iri üzümçülük rayonları yaranmışdı 
ki,bu da onların iqtisadi və sosial tərəqqisində çox böyük 
irəliləmə və perspektivlərə gətirib çıxarırdı. 1980-ci ildə yalnız 
Cəlilabad və  Şamaxı rayonları dövlətə 1969-cu ildə bütün 
respublikanın təhvil verdiyindən 1,6 dəfə çox üzüm satmışdı.  
1984-cü ildə respublikada üzüm istehsalı 2 milyon tona, 
hər hektardan məhsuldarlıq 95 sentnerə çatdırılmışdı.  
Sərxoşluğu və alkoqolizmi aradan qaldırmaq haqqında 
keçmiş Sov.İKP MK-nın məlum qərarı ilə  əlaqədar olaraq 
üzümçülüyün istiqamətini dəyişdirmək sahəsində görülən təd-
birlərin uğursuzluqları respublikada üzümçülüyün son-rakı 
inkişafına pis təsir göstərmiş, min hektarlarla bol məhsul verən 
üzüm bağları  məhv edilmiş, üzümçülüyə diqqət xeyli azalmış 
və  nəticədə, iqtisadiyyatın bu mühüm sahəsində  məhsul 
istehsalının, onun emalının inkişaf dinamikası pozulmuşdu.  
Üzümçülüyün inkişaf etdirilməsinin yenidən qurulması 
proqramı  qəbul edilsə  də, bu sahədə görülən tədbirlər sona 
çatdırılmamışdı. Həmçinin üzümçülüyün üzləşdiyi yeni prob-
lemlərin həllində aidiyyatlı orqanlar və  təşkilatlar lazımi 
qətiyyət və ardıcıllıq göstərmirdilər. Nəticədə, üzümçülüyə pis 
münasibət yarandı. 80-ci illərin sonuna yaxın böyük əmək və 
zəhmət hesabına, külli miqdarda dövlət vəsaiti hesabına 
yaranmış aqrar bölmənin aparıcı sahələrindən biri olan üzüm-
çülük təsərrüfatı məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşdi.  
 
Problemlər və çətinliklər 
80-ci illərin ortalarından respublika iqtisadiyyatında 
dinamik inkişaf pozulmağa, istehsalın sürəti aşağı düşməyə 
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
439
başladı. Bunun səbəbi, ilk növbədə, keçmiş SSRİ-də gedən 
ictimai-siyasi proseslərlə, həm də respublikaya rəhbərliyin 
zəifləməsi ilə bağlı idi.  
70-ci illərə nisbətən 80-ci illərin ikinci yarısında istehsalın 
artım surəti sənayedə 1,8-2, kənd təsərrüfatında isə 2,3 dəfə 
azalmışdı.  
İnzibati-amirlik metodu ilə  rəhbərlikdən uzaqlaşa 
bilməyən sovet hökumətinin iqtisadiyyatda yaranmış 
problemləri, çətinlikləri həll etmək cəhdi baş tutmadı.  
 Taxılçılığın inkişafı. Respublikada taxılçılığı daha da 
inkişaf etdirmək üçün əlverişli iqlim və təbii şəraitin olmasına 
baxmayaraq 60-cı illərdə bu sahəyə diqqət zəif idi.  
Azərbaycan KP MK-nın avqust (1969-cu il) və sonrakı 
plenumlarında taxılçılığa bəslənən yanlış  və  zərərli münasibət 
ciddi tənqid edildi, həmçinin taxılçılığın inkişaf perspektivləri 
göstərildi.  
Respublikada kənd təsərrüfatının inkişafını yüksəlt-mək 
məqsədilə keçmiş Sov.İKP MK-nın və SSRİ Nazirlər Sovetinin 
qəbul etdiyi «Azərbaycan SSR-in kənd təsərrüfatını inkişaf 
etdirmək tədbirləri haqqında» 1970-ci il 23 iyul tarixli, 
«Azərbaycan SSR-də  kənd təsərrüfatı istehsalını daha da 
intensivləşdirmək tədbirləri haqqında» 1975-ci il 9 iyul tarixli 
qərarlarının həyata keçirilməsi nəticəsində Azərbaycanda 
taxılçılığın inkişafına diqqət xeyli artırılmışdı.  
70-ci illərdən başlayaraq taxılçılıq,  əsasən, aran və 
dağətəyi rayonlarda cəmlənmişdi.  
Respublikanın ümumi torpaq sahəsi 8 mln. 642 min 
hektardır. Bunun 191 min hektarı  kənd təsərrüfatı üçün 
yararlıdır. 70-ci illərdə bu sahənin 1 milyon 348 min hektarı 
əkin, 255 min hektarı isə çoxillik bitkilər – bağlar, üzümlüklər 
altında olmuşdur. Respublikada suvarılan torpaqların ümumi 
sahəsi 1 milyon 142 min hektar olmuş  və bunun da 860 min 
hektarından əkin üçün istifadə edilmişdir.