Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

ribozo-5-fosfat 

ribozo-5-fosfat   

                           

                                                                    CH

2

OH 

                                                                     | 

             

 

 

                 CO 

 

 

 

 

                  | 

 

 

                                     HOCH 

 

 

 

 

                  | 

 

 

 

                           HCOH 

 

 

 

 

 

 

                  | 

                                                                                 CH

2

OPO

3

H

2 

  

 

 

 

 

 

 

ksilulozo-5-fosfat 

 

Tsiklin bu mərhələsini anoksidativ faza da adlandırırlar. 

Oksidləşdirici dekarboksilləşməyə  məruz qalan pentozofosfat-

lar metabolizm prosesində toplanıb qalmır. Onlar sonradan 

dəyişikliyə  uğrayır, nəticədə triozofosfat və sedoheptulozo-7-

fosfat  əmələ  gəlir. Sedoheptulozo-7-fosfat, 3-fosfo-qliserin al-

dehidi ilə transaldolazanın köməyilə birləşir və fruktozo-6-

fosfat və eritrozo-4-fosfata çevrilir. Alınmış eritrozo-4-fosfat, 

transketolazının iştirakı ilə ksilulozo-5-fosfatla kondensasiyaya 

məruz qala bilir. Bu halda fruktozo-6-fosfat və 3-fosfoqliserin 

aldehidi  əmələ  gəlir. 3-fosfoqliserin aldehidi izomerləşərək, 

fosfodioksiasetona çevrilir. Bu proses, iki triozanın fermentativ 

yolla kondensasiyası ilə müşayiət olunur. Nəticədə fruktozo-

1,6-difosfat alınır, lakin bu birləşmə hidroliz olunaraq fruktozo-

6-fosfata çevrilir. Fruktozo-6-fosfat isə fosfoheksoizomerazanın 

təsiri ilə izomerləşərək qlükozo-6-fosfatı əmələ gətirir.  

Beləliklə, heksozomonofosfat (pentozofosfat) tsiklinin em-

pirik tənliyini aşağıdakı kimi yazmaq olar. 

1) 6 C

6

H

12

O

6 

+ 6 H

2

O 

→ 6 C

5

H

10

O

5

 + 6 CO

2

 + 12 [H

2

] 

2) 6 C

5

H

10

O

5

 

→ 5 C

6

H

12

O

6

 

yekun: 

C

6

H

12

O

6

 + 6 H

2

O 

→ 6 CO

2

 + 12 [H

2

] 

Müəyyən edilmişdir ki, bir molekul qlükozanın tamamilə 

oksidləşərək CO

2

-yə çevrilməsi, tsiklin altı dəfə təkrar olunmasını 

tələb edir. Bu tsikli bütövlükdə sxematik olaraq aşağıdakı kimi də 

göstərmək olar. Heksozomonofosfat tsikli, xeyli miqdarda 

(12NADP·H+H

+

) reduksiya olunmuş koferment əmələ 

gətirməklə, mitoxondrilərin tənəffüs dövrəsində enerji mənbəyi 

rolunu da oynayır. Bu zaman 35 molekul ATP alınır.  

Qeyd etmək lazımdır ki, heksozomonofosfat tsikli ilə qliko-

liz arasında heksozaya görə  rəqabət yaranır.  Əgər qlikoliz 

tamamilə anaerob şəraitdə gedirsə, heksozomonofosfat tsikli 

isə ancaq oksigenin iştirakı ilə gedir. Bu, heksozomonofosfat 

yolundakı dehidrogenazaların NADP·H-n O

2

-nin iştirakı ilə 

---

 

  oksidləşmə sürətilə əlaqədardır. Qlikoliz prosesi zəifləyən və 

ya pozulan hallarda, heksozomonofosfat tsikli fəallaşır, yaxud 

əksinə, heksozomonofosfat yolunun zəifləməsi, qlükozanın 

qlikolitik oksidləşməsini sürələndirir.