Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

Pirimidin əsasları 

 

 

 

 

 

 

                   

 

                timin                           sitozin                    urasil 

  

(2,6-dioksi, 5 metilpirimidin)      (6-aminopirimidin)        (2,6 – dioksipirimidin) 

 

Purin əsasları  

 

 

 

 

 

 

      

          

 adenin                            quanin                        hipoksantin 

     (6-aminopurin)           (2-amino, 6-oksipurin)             (6-oksipurin) 

 

Polinukleotid zəncirinin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri 

əsaslar arasında hidrogen rabitəsi  əmələ  gətirməklə, sərbəst 

nukleotidləri özünə birləşdirməkdir (əsasların qoşalaşması). Bu 

halda ancaq komplementar əsaslar qoşalaşır. Yəni:  

Adenin – timin;  Quanin – sitozin və ya 

Timin – adenin;  Sitozin – quanin 

 

 

DNT-nin ikinci quruluşu ikiqat spiraldan ibarətdir. Spi-

ralın hər bir tam sarğısına 10 cüt nukleotid düşür. Nuklein 

turşularında nukleotidlərin azotlu əsasları  və onların 

hibridləşməsi sayəsində müxtəlif mənşəyə malik DNT-ləri 

müqa-yisə etmək mümkündür. Göbələk hüceyrəsi (həcmi 

təxminən 50 mkm

3

-dir) orta hesabla, bakteriya hüceyrəsindən 

(həcmi 1 – 2 mkm

3

) 2,5 – 10 dəfə çox, bitki və heyvan 

hüceyrələrindən (həcmi 5000 – 50000 mkm

3

) isə 200-300 dəfə 

az DNT-yə malikdir. Bu qrup orqanizmlər arasında fərq, təkcə 

kəmiyyətə görə yox, həm də keyfiyyətə görədir. Belə ki, DNT-

nin təkrarolunmayan hissələri, Oomisetlərdə – 82%, 

Deuteromisetlərdə – 97%, Ascomisetlərdə isə 90% olduğu 

halda, iribuynuzlu heyvanlarda yalnız – 55%, buğdada isə 25%-

dir. Göbələk xromosomlarındakı hər bir nukleosomda təxminən 

140 cüt nukleotid vardır. Hər bir gendə olan nukleotid 

cütlərinin miqdarı 120-yə çatır. İndiyədək toplanmış nəticələrin 

əksəriyyəti, göbələk DNT-sində quanin – sitozin (QS) cütünün 

payına aiddir (cədvəl 2).  

RNT molekulu DNT molekulundan xeyli kiçikdir. Kiçik-

molekullu RNT-yə xromosom (76-85 nukleotiddən ibarətdir) 

və  nəqliyyat RNT-si (təxminən 120 nukleotid) aiddir. Böyük 

molekullu RNT-yə isə (2000 və 4000 nukleotid) ribosom və 

məlumat (informasion) RNT-si daxildir.  

Bir qayda olaraq RNT molekulu ikiqat spiral əmələ 

gətirmir.  Əksinə, çox hallarda bir polinukleotid hüdudunda 

azotlu əsasların komplementar ardıcıllığında qoşalaşma nəzərə 

çarpır ki,  bu  da  molekulun  qatlanmasına  səbəb olur.