Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ «AZƏrbaycan hava yollari» qsc mġLLĠ avġASĠya akademġyasi

 
 
a)
b) 
Şək. 3.10. a) ABŞ-la Meksika arasındakı sərhəd - keçid 
məntəqəsində quraşdırılmış Radiasiyaya Nəzarət Kompleksi 
b) Kompleksin nəzarət mexanizmi 

---

74 
Şəkil 3.10 a), b)-də ABŞ-la Meksika arasındakı sərhəd - 
keçid məntəqəsində quraşdırılmış Radiasiyaya Nəzarət 
Kompleksi 
və b) Kompleksin nəzarət mexanizmi 
göstərilmişdir. Bu Kompleksə daxil olan portallar radiasiya 
buraxmır və ionlaşdırıcı şüalanmanın bütün növlərini (α, β, γ, 
neytron şüalanmalarını), eləcə də radioaktiv çirklənməni aşkar 
edir. Konstruksiyasına qamma və neytron detektorları, nəzarət 
elektron avadanlıqları, elektrik enerjisi təchiz edən cihazlar,
batareya 
ehtiyatı, 
mövcudluq 
sensoruları 
və
kommunikasiyalar daxildirlər.
3.5.1.
Neytron radiasiyasının aĢkar olunması 
 
 
 
Şək. 3.11. Radiasiyanı aşkar edən portalın detektor sütunu 
 

---

75 
Neytron-şüalanması 20000-40000km/san sürətlə uçan 
neytral zərrəciklər selidir. İonlaşma qabiliyyəti 1 sm qaçış 
yolunda neçə min ion cütünə bərabərdir. Nüfuzetmə 
qabiliyyəti havada çox böyük olub bir neçə km-dir. Odur ki, 
neytron radiasiyasını aşkar edən cihazlarda neytronların
sürətini azaltmaq üçün plastik sinsilyatorlardan və 
3
He 
sayğaclarından istifadə olunur. Ağ plastiklər neytronların 
hərəkətini yavaşıtdığından ionların tutulma hərəkəti yaxşılaşır.
Bu, neytron radiasiyanı aşkar edən ən geniş yayılmış 
üsuldur. Sayğacın borusu
3
He və ya BF
3
qazı ilə doldurulur.
Neytron boruya təsir etdikdə
n + 
3
He 
3
H + 
1
H + 0.764 МэВ
n + 
10
B 
7
Li* + 
4
He
7
Li + 4He + γ(0.48 МэВ) +2.3 МэВ
(93%)
n + 
10
B 
7
Li + 
4
He + 2.8 МэВ ( 7%) (3.1) 
reaksiyasından alınan tritium və proton mütənasib sayğac 
rejimində işləyən qazboşaldıcı sayğacı vasitəsilə qeyd olunur.