Azərbaycan təqribən doqquz milyon əhalisi və prezident üsuli-idarəsi olan respublikadır. Qanunvericilik səlahiyyəti Milli Məclisə həvalə edilmişdir

AZƏRBAYCAN 11

Beynəlxalq müşahidəçilər hakimin müttəhimi öz hüquqları barədə və ya ona qarşı irəli sürülən ittihamlar barədə məlumatlandırmamasına dair çoxsaylı hallar aşkar etmişlər. Təqsirsizlik prezumpsiyasının aşkar pozulmadığı hallarda belə, təqsirli bilinən şəxslərin əlləri qandallı bağlı dəmir qəfəsə salınması təcrübəsi dolayısı ilə bu hüququn pozulmasını göstərir. Bundan əlavə, hakimlər çox vaxt hökmü açıq şəkildə oxumamışlar, bu, müttəhimin hökmün arxasında duran səbəbi bilməməsi ilə nəticələnmişdir.

Andlılar məhkəməsindən istifadə edilməyib. Bir qayda olaraq, xarici və yerli müşahidəçilərin məhkəmələrdə iştirakına icazə verilmişdir. Bəzi dinləmələrdə oturacaq yerlərinin kifayət qədər olmaması və kiçik məhkəmə otaqları dinləmədə insanların iştirakının qarşısını almışdır. Bəzi istisnalar, xüsusilə də Ağır Cinayətlərə dair İşlər üzrə Məhkəmə ilə bağlı istisnalar olsa da, məhkəmənin vaxtı və keçirilmə yerinə dair məlumat çox vaxt mövcud olmuşdur.

Konstitusiya dövlət ittihamçısı ilə vəkillərə bərabər status versə də, təcrübədə dövlət ittihamçıları hüquqları baxımından müdafiə tərəfini üstələyir. Mülki işlərdə hakimlər “üzrlü səbəb”dən vəkilləri işdən uzaqlaşdırmaq hüququna malikdirlər. Cinayət işləri üzrə məhkəmə prosesində isə maraqların toqquşması olarsa və ya cavabdeh vəkilin dəyişilməsini tələb edərsə, hakim vəkili işdən uzaqlaşdıra bilər. Bundan əlavə, vəsatətlərin və şifahi bəyanatın, həmçinin vəkilin təqdim etdiyi sübutların qiymətləndirilməsi zamanı hakimlər çox vaxt ittiham tərəfə üstünlük verdiklərini göstərmişlər

Qanun cinayət işlərində vəkillərin təmsil olunmasını dövlətin nəzarətində olan vəkillər kollegiyasının (hüquqşünaslar assosiasiyası) üzvlərinin iştirakı ilə məhdudlaşdırır. Yalnız 768 kollegiya üzvü olduğu və bunların da cəmi 415-i fəaliyyət göstərdiyi halda, lisenziyalaşdırılmış hüquqi təmsilçiliyə çıxış, xüsusilə də Bakıdan kənar ərazilərdə, məhdudlaşdırılmışdır.

Avqustun 9-da prezident ölkədə hakimlərin sayını 600-a çatdıran sərəncam imzalamışdır.

Konstitusiya qeyri-qanuni yolla əldə edilmiş dəlillərdən istifadəni qadağan edir; lakin təqsirləndirilən şəxslərdən bəziləri verdikləri ifadələrin zorakılıq yaxud işgəncə yolu ilə əldə edildiyini iddia etsələr də, bu cür sui-istifadə halı baş vermiş işlərin heç birinə xitam verilməmiş və sui-istifadə halının yol verilməsinin müəyyən edilməsi üçün ekspertiza təyin edilməmişdir. Hakimlər polislərin pis rəftarı barədə sikayətlərə əhəmiyyət belə verməmişlər. Bir qayda olaraq istintaq zamanı əsas diqqət təqsirləndirilən şəxslərə qarşı əsaslı dəlillərin araşdırılmasına deyil, etirafın əldə edilməsinə yönəldilir. Hakimlər adətən prokurordan minimal səviyyədə dəlil tələb etdikləri və prokurorla yaxından əməkdaşlıq etdikləri üçün, məhkəmədə baxılan ciddi cinayət işlərinin əksəriyyəti təqsirləndirilən şəxsin məhkum olunması ilə nəticələnir. Müttəhimi məhkum etmək üçün yetərli dəlilin olmadığı müəyyən edildiyi nadir hallarda hakim məhkəmə işini əlavə istintaq üçün ittihamçıya geri göndərərək ona məhkum etmə üçün növbəti imkan yaratmışdır.

Ağır Cinayətlərə dair İşlər üzrə Məhkəmə və Hərbi Məhkəmə istisna olmaqla digər məhkəmələr adətən tərcüməçi təmin etməyə müvəffəq olmur. Hər məhkəmə işin məhkəmə baxışına cəlb edilməsi üçün tərcüməçilərlə müqavilə bağlamaq hüququna malikdir və belə xərclər Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən ödənilməlidir.

Məhkəmə prosesinin hərfi stenoqramları olmamışdır; şahid ifadəsi, şifahi arqumentlər və məhkəmə qərarları qeydə alınmamışdır. Bunun əvəzində isə məhkəmə katibi dağınıq və ardıcıl olmayan şəkildə qeydlər apararaq nəyin qeyd edilməli olduğunu öz rəyinə uyğun olaraq həyata keçirirdi. Məsələn, Eynulla Fətullayevin avqust ayından başlayaraq ilin sonunadək davam edən məhkəmə iclasları zamanı Fətullayev aşağı instansiya məhkəməsinin təqdim etdiyi protokolların onun sözlərini əks etdirməməsi ilə bağlı mübahisə edirdi (bax bölmə 2.a.).

Ölkənin hərbi məhkəmə sistemi mülki hakimlərdən təşkil olunub. Hərbi məhkəmə müharibə və hərbi xidmətlə əlaqəli istənilən cinayət işində xüsusi yurisdiksiyaya malikdir

Siyasi məhbuslar və saxlanılan şəxslər

Rəqəmlərin dəyərləndirilməsində fikir ayrılığı olsa da, yerli QHT-lər ölkədə siyasi məhbusların olmasında israrlıdır. İl ərzində hökumət altı jurnalist və iki bloqçu və gənc aktivistlər daxil olmaqla həbs edilmələri siyasi motivlərlə bağlı hesab edilən 11 – 14 nəfəri azad etmişdir (bax bölmə 2.a.). İlin sonunda QHT fəalları hökumətin 20 - 46 nəfər arası siyasi məhbus saxladığını qeyd etmişlər.

Avropa Şurası ekspertlərinin hesabatında siyasi məhbus kimi adı çəkilən Elçin Əmiraslanov, Səfa Poladov və Arif Kazımov il boyu həbsdə qalmışlar.

Siyasi məhbusların sayına dair bəzi qiymətləndirmələrə 2005-ci ildə dövlət çevrilişində günahlandırılıb sonradan isə korrupsiyada ittiham edilənlər daxildir.

Siyasi motivlərə görə saxlananların dəqiq sayına dair heç bir etibarlı məlumat yoxdur. Siyasi motivlərə görə saxlananların əksəriyyətinə sonradan “inzibati həbs” kimi qələmə verilən 10 – 15 günlük müddətə həbs cəzası verilmişdir.

Hökumət ümumiyyətlə BQXK kimi beynəlxalq humanitar təşkilatların, habelə BMT nümayəndələrinin siyasi məhbus olması güman edilən şəxsləri qeyri-məhdud sayda ziyarət etmələrinə icazə vermişdir.

AZƏRBAYCAN 13

Regional İnsan Hüquqları məhkəmələrinin qərarları

Vətəndaşlar iş üzrə Ali Məhkəmənin ilk hökmü verildikdən sonra altı ay ərzində onun qərarlarından Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə (AİHM) şikayət etmək hüququna malikdirlər. Vətəndaşlar il ərzində davamlı şəkildə bu hüquqdan yararlanmışlar. Ilin sonuna ölkə üzrə AİHM tərəfindən baxılmasını gözləyən 100-ə yaxın iş olmuşdur.

AİHM-in internet səhifəsinə əsasən, il ərzində o, Azərbaycan vətəndaşlarının xeyrinə 18 qərar vermişdir. APA xəbərlər agentliyinə əsasən, Azərbaycan vətəndaşları əsasən mülkiyyət hüquqlarının (doqquz iş), azadlıqlar və təhlükəsizlik hüquqlarının (səkkiz iş) müdafiəsi və ədalətli dinləmələrlə (dörd iş) bağlı müraciət etmişlər.

Aprelin 22-də AİHM jurnalist Eynulla Fətullayevin həbsə alınmasının onun ifadə azadlığının pozulması və hökumətin onu dərhal azadlığa çıxarması barədə qərar qəbul etmişdir. İlin sonuna kimi hökumət qərarı yerinə yetirməmişdir (bax bölmə 2.a.).

İl ərzində AİHM müxalifətdən olan namizədlər Nemət Əliyev və Flora Kərimovanın İnsan Haqları üzrə Avropa Konvensiyasına əsasən hüquqlarının pozulması barədə iki ayrı qərar qəbul etmişdir, rəsmilər onların müvafiq seçki dairələrində 2005-ci il parlament seçkilərində iqtidar yönlü namizədlərin seçilməsini elan etmişdilər.

Noyabrın 9-da AİHM məhkəmə öncəsi saxlamanın müddəti ilə bağlı iddia qaldırmış keçmiş İqtisadi İnkişaf Naziri Fərhad Əliyevin xeyrinə qərar qəbul etmişdir. Məhkəmə qeyri-maddi zərərə görə ona 16,000 avro ($21,400) və hüquqi xərclərə görə 25,000 avro ($33,500) təzminat ödənilməsi ilə bağlı qərar qəbul edib. İlin sonunda Əliyev tərəfindən korrupsiya ittihamı ilə bağlı təqdim edilən iş həllini gözləyirdi; o, 2005-ci ildə çevriliş etməklə bağlı ittihamla həbs edilmiş, amma korrupsiya ittihamı ilə bağlı mühakimə edilmişdir. Noyabrın 9-da Əliyevin işi ilə bağlı saxlanılmış Eldar Salayev də saxlama müddətini həddən çox olması ilə bağlı məhkəməni udmuşdur.

İl ərzində əmlak hüququ ilə bağlı yeddi işə baxılmışdır: Səfarova Azərbaycan hökumətinə qarşı bir məhkəmə işi polis bölməsinin Səfərovanın mülkiyyətində yerləşməsi barədədir. Qalan yeddi mülkiyyət məsələsi hüquqi mülkiyyətçinin mənzilini tutmuş məcburi köçkünlərin işlərini əhatə edir.

Mülki məhkəmə prosedurları və müdafiə üsulları

Qanun mülki işlər üzrə müstəqil və qərəzsiz andlıların iştirakını nəzərdə tutmur. Rayon məhkəmələri mülki işlər üzrə ilkin baxış yurisdiksiyasına malikdirlər; apelyasiya şikayətlərinə Apelyasiya Məhkəməsi və sonra isə Ali Məhkəmə tərəfindən baxılır. Vətəndaşlar insan haqlarının pozulmasının qarşısının alınması və belə pozuntular nəticəsində vurulan ziyana görə təzminatın ödənilməsi üçün məhkəməyə müraciət etmək hüququna malikdirlər. Cinayət işlərində vətəndaşlar öz işlərinə dair Ali Məhkəmənin çıxardığı ilk hökmdən sonra 6 ay ərzində Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət edə bilərlər.

Mülkiyyət restitusiyası

Qanunlar mülkiyyət hüququnu qorusa da, təcrübədə həmin qanunlara hörmət edilmir. Yerli qeyri-hökumət təşkilatları mülkiyyət hüquqlarının pozulması ilə bağlı şikayətlərin əvvəlki illərlə müqayisədə artması barədə məlumat vermişlər. QHT-lər daha sonra bildirmişlər ki, hökumət, xüsusilə Bakıdan kənar ərazilərdə dövlət ehtiyacları üçün əmlakın alınmasına dair qanunlara ciddi şəkildə riayət etmir. Bu QHT-lərin məlumatlarına əsasən, vətəndaşlar ölkənin məhkəmə sisteminə etibar etmir və təzminat iddialarını qaldırmağa meylli deyil. 2009-cu ildə Bakı şəhər İcra Hakimiyyəti şəhərin mərkəzində Heydər Əliyev sarayından Azərbaycan Dram Teatrına qədər olan hissənin yenidən qurulması ilə bağlı planını açıqlamışdır. İki əsas küçənin (Füzuli və Şəmsi Bədəlbəyli) sakinlərinə evlərini tərk etmək xəbərdarlığı etmiş və onlara hər kvadratmetrə görə 1500 manat (USD 1.830) ödənəcəyi deyilmişdi. Hüquq müdafiəçiləri bildirmişlər ki, mənzil sakinlərini evlərini tərk etməyə məcbur etmək üçün mənzillərin su, elektrik enerjisi və qaz təchizatı dayandırılmışdı. İlin sonunda sakinlər hələ də narazı idilər və yerli məmurlarla münasibətlər gərgin olmağa davam edirdi. Bununla belə, bir çox evlər zorla sökülmüş və hasara alınmışdır.

İl ərzində AİHM-in qərar qəbul etdiyi 18 işdən altısı mülkiyyət hüququ ilə bağlı olmuşdur (bax bölməs l.e).

f. Şəxsi həyat, ailə, ev və yazışmalara əsassız müdaxilə

Qanun şəxsi həyata, məktublaşmalara və digər şəxsi ünsiyyətə əsassız müdaxiləni və nəzarəti qadağan etsə də, təcrübədə hökumət bu qanuni qadağalara hörmət etməmişdir.

Konstitusiya yaşayış yerlərində axtarışın keçirilməsinə yalnız məhkəmə qərarı ilə yaxud qanunda nəzərdə tutulmuş xüsusi hallarda icazə verir, lakin hakimiyyət orqanları çox vaxt müvafiq sanksiyalar olmadan axtarışlar keçirmişlər. Çoxları düşünür ki, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi və Daxili İşlər Nazirliyi xüsusilə xarici vətəndaşların, tanınmış siyasi və biznes xadimlərinin və beynəlxalq danışıqlarda iştirak edən insanların telefon və İnternet danışıqlarına nəzarət edir.

AZƏRBAYCAN 15

Bu halların birində Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi Avroasiya mahnı müsabiqəsi zamanı Ermənistana yazılı mesajla səs verən 42 nəfəri müəyyən etmiş və onlardan bir çoxunu dindirmişdir. Araşdırma apardıqdan sonra, müsabiqəni təşkil edən Avropa Yayımlama Birliyi ölkənin İctimai televiziyasını cəzalandırmamağı qərara alaraq qaydanı elə dəyişmişdir ki, gələcəkdə verilişi ölkədə yayımlayan televiziya şirkəti əməkdaşlıq etdiyi telefon operatorunun davranışına görə məsuliyyət daşıyacaqdır .

Polis cinayətdə şübhəli bilinənlərin ailə üzvlərini qorxutmağa və təqib etməyə davam etmişdir.

18 – 35 yaşlı kişilər məcburi hərbi xidmətdə olmalıdır. Fiziki səbəblərdən, məsələn, zəif görmə qabiliyyəti səbəbindən hərbi xidmətdən azad olma halı mövcuddur. Amma çoxları inanır ki, hərbi xidmətdən pulla möhlət almaq mümkündür. Vətəndaşlar habelə inanır ki, daha asan hərbi vəzifələrlə bağlı tapşırıqları da pulla almaq mümkündür. Konstitusiya hərbi xidmətdən imtina edən şəxslər üçün alternativ hərbi xidməti təmin edir; lakin hərbi xidmət haqqında qanunda bunun aydın icra mexanizmi təmin edilməmişdir. Bəziləri hərbi xidmətə getməyi deyil, həbsxananı üstün tutur.

Bölmə 2 Vətəndaş azadlığına hörmət, o cümlədən:

a. Söz və mətbuat azadlığı

Qanun söz və mətbuat azadlığını təmin edir və mətbuat senzurasını qadağan edir; bununla belə, təcrübədə əksər hallarda hökumət bu hüquqlara hörmət etmir. İl ərzində hökumət altı jurnalisti və iki bloqçunu həbsdən azad etmişdir, amma media azadlığının məhdudlaşdırılması hələ də problem olaraq qalır.

Sentyabrda beynəlxalq Article 19 QHT-si xəbər vermişdir ki, ölkədə jurnalistlər, ictimai fəallar və adi vətəndaşların ifadə azadlığı 2005-ci ildən bəri “əhəmiyyətli dərəcədə pisləşmişdir”. Article 19 aydınlaşdırmışdır ki, fəaliyyətin daxili tənzimlənməsi “geniş vüsət almışdır” və bir çox vətəndaş cəmiyyəti və siyasi partiya fəalları ifadə azadlığına getdikcə daha düşmən münasibət bəslənən cəmiyyətdə yaşadıqlarını hiss edirlər. Beynəlxalq QHT – Beynəlxalq Böhran Qrupu qeyd etmişdir ki, "azad və konstruktiv informasiya və ideya mübadiləsinin yoxluğu etibarsızlıq və haqsızlıq mühitini törədir." Buna baxmayaraq, bir çox müxalifət partiyası qəzet nəşr etdirməyə davam etmiş və insan haqları fəalları əsasən təqib olunmaq qorxusu olmadan işlərini davam etdirə bilmişlər.

AZƏRBAYCAN 16

Oktyabrın 9-da polis islahat yönümlü Dalğa gənclər hərəkatının ofisinə reyd etmiş, təşkilatın üzvlərini qərargahdan çıxarmışdır. Oktyabrın 11-də Dalğa ofisini bağlamışdır. Məlumata görə, reyd Dalğa üzvlərinin 1918 – 1920-ci illərdə mövcud olmuş birinci Azərbaycan Demokratik Respublikasının prezidenti, demokratik islahatçı Məmməd Əmin Rəsulzadənin şəkli əks olunmuş köynəkləri geydiklərinə cavab olaraq təşkil edilmişdir.

2009-cu ildə dövlət kütləvi informasiya vasitələri haqqında qanuna dövlətin nəşri bağlamasını asanlaşdıran dəyişikliklər etmişdir.

İl ərzində bir sıra müxalifət və müstəqil media vasitələri fəaliyyət göstərmişdir. Obyektiv və peşəkar məlumatın verilməsi nadir hal olsa da, mətbuat hökumətin siyasətinə dair fərqli baxışlar ifadə etmişdir. Teleradio yayım vasitələri isə xəbərlərin işıqlandırılmasında, demək olar ki, tam şəkildə dövlətin mövqeyinə uyğun mövqedən çıxış etmişdir.

Ölkədə mətbuat orqanlarının əksəriyyəti hakim partiyaya, müxalifət partiyalarına mənsub olmuş və ya tanınmış dövlət məmurları ilə əlaqəli olduqları hesab edilmişdir. Həm iqtidar, həm də müxalifət qəzetlərinin gündəlik dövriyyəsi çox aşağı olmaqla, əksər hallarda 5000 ədədi keçmir. Qəzetlərin böyük hissəsi paytaxtın payına düşür. Ölkədə səkkiz milli və 14 regional televiziya stansiyası olmuşdur. 11 radio yayımlama şirkəti var idi. Hakimiyyət ölkənin FM tezliklərində və milli televiziyada Amerikanın Səsi, Azad Avropa/Azadlıq Radiosu və BBC radiolarının yayımını qadağan edib. Bu cür beynəlxalq yayımları olmadan ictimaiyyətin geniş yayılmış media vasitələrindən qərəzsiz məlumat almaq imkanı olmamışdır. Bundan başqa dövlətə məxsus qəzetlər, eləcə də şəhər və ya rayon səviyyəli məmurlar tərəfindən maliyyələşdirilən bir sıra milli və yerli qəzetlər də vardır.

İyulun 22-də - Milli Mətbuat günündə Prezident Əliyev 32 qəzetdən hər birinə AZN 20,000 ($24,390) ayırmışdır. 32 qəzetdən ibarət qrupa həm iqtidar, həm də müxalifətlə əlaqəli qəzetlər daxil olmuşdur.

Avqustun 1-də gündəlik iki əsas müxalifət qəzetindən biri olan Azadlıq qəzetini çap edən nəşriyyat Azadlığın əməkdaşlarına iki gün ərzində çap fəaliyyətini qadağan etmişdi, buna səbəb kimi nəşriyyata AZN 16,000 ($19,510) məbləğində olan borc göstərilmişdir. Hadisə ilə bağlı mətbuatda gedən yazılarda qeyd edilir ki, baş redaktor Qənimət Zahid ödənişlə bağlı tələbi hakimiyyətin təzyiqi və bundan əvvəl verdiyi maliyyə yardımının geri alınması kimi xarakterizə etmişdir.

Bəzi özəl telekanallar fəaliyyət göstərmiş, amma bəzi müstəqil mətbuat araşdırmaları göstərir ki,bu telekanalların proqramlarında hakim partiyanın xeyrinə qərəzli verilişlər yayımlanır. Auditoriyanın lideri sayılan ANS Televiziyası 2006-cı ildə Milli Televiziya və Radio Şurası (MTRŞ) tərəfindən müvəqqəti bağlandığına qədər nisbətən obyektiv xəbərlər mənbəyi kimi qəbul edilirdi.

AZƏRBAYCAN 17

Lakin bir çox mətbuat müşahidəçiləri düşünürlər ki, o vaxtdan bəri ANS xəbərlər yayımında daha ehtiyatlı və özünü məhdudlaşdıran bir yanaşma tətbiq edərək çox vaxt iqtidar tərəfindən maliyyələşdirilən media vasitələri ilə eyni baxışdan çıxış etmiş və eyni xəbərləri yaymışdır. Avqustda ANS-in analitik proqramında jurnalist Mirşahin Ağayev həbsdə olan jurnalist Eynulla Fətullayevi tənqid etmiş və onun azadlığa çıxması üçün müvəkkillik edən vətəndaş cəmiyyəti və müxalifət qruplarını aşağılamışdır. Bir çox müşahidəçilərin fikrinə görə proqram hakimiyyət tərəfindən sifariş edilmiş və teleyayımdakı müstəqilliyin azalmasını təzahür etdirmişdir.

ATƏT/DTİHB media monitorinqi belə qənaətə gəlmişdir ki, "monitorinq edilən bütün televiziya kanalları media əhatəsinin əhəmiyyətli hissəsini səlahiyyətli orqanlara və onların fəaliyyətinə həsr etmişdir. İqtidaryönlü namizədlər rəsmi kampaniya dövrünün başlanmasından qabaq rəqiblərinə nisbətən üstünlüyə malik idilər, monitorinq edilən televiziya kanallarında onların rəqibləri ilə bağlı demək olar ki, heç bir məlumat verilməmişdir."

İl ərzində hakimiyyət altı jurnalisti azad etmişdir; lakin il ərzində iki nəfər həbsdə qalmış və ya böhtan və digər onların işlərinə aid olmayan ittihamlarla cinayət işləməkdə təqsirli bilinərək həbs edilmişlər. Beynəlxalq və yerli şərhçilər düşünürlər ki, hakimiyyət jurnalistləri dövlət məmurları və siyasətini tənqid etmələri ehtimalına görə hədəfə almışdır.

Martın 17-də hakimiyyət prezidentin əfvindən sonra Azadlıq qəzetinin baş redaktoru Qənimət Zahidi azad etmişdir. Zahid 2007-ci ildə dələduzluq və yüngül bədən xəsarəti yetirməyə görə məhkum edilmişdi. Beynəlxalq və yerli müşahidəçilər onun həbsinin siyasi motivlərlə bağlı olduğunu hesab edirdilər.

İyulun 6-da Qaradağ Rayon Məhkəməsi üzərində heroin tapıldığına görə Eynulla Fətullayevi iki al altı aylıq həbs cəzasına məhkum etmişdir. Həmin qərar qəbul edilərkən Fətullayev terrorizmi dəstəkləmək, etnik nifrət yaratmaq və vergidən yayınmaq ittihamlarına görə səkkiz il altı aylıq həbs cəzasını çəkməkdə idi. Beynəlxalq və yerli müşahidəçilər onun həbsinin siyasi motivlərlə bağlı olduğunu hesab edirdilər. ATƏT-in media azadlığı üzrə nümayəndəsi narkotiklə bağlı ittihamı “olduqca inanılmaz” adlandırmışdır. Yerli insan haqları müdafiəçiləri bu hadisənin AİHM-in əvvəlki ittihamlarla bağlı ona bəraət verilməsi ilə bağlı gözlənilən qərarından sonra da Fətullayevin təcridxanada saxlanılması üçün təşkil olunduğunu düşünürlər. Aprelin 22-də AİHM Fətullayevin dərhal azad edilməsini tələb etmiş və ona təzminat ödənilməsi ilə bağlı qərar qəbul etmişdir. Hakimiyyət qərarla bağlı AİHM-in Ali Palatasına apellyasiya şikayəti vermiş, Palata oktyabrın 4-də işi dinləməkdən imtina etmişdir. Noyabrın 5-də Apelyasiya Məhkəməsi narkotik ittihamı ilə bağlı apelyasiya dinləməsinin həyata keçirilmədiyi səbəbindən Fətullayevin təcridxanada saxlanması ilə bağlı dinləmə keçirmişdir. Noyabrın 11-də

AZƏRBAYCAN 18

Ali Məhkəmənin Plenar İclası formal olaraq Fətullayevi böhtan və təhriketmə ittihamından azad etmiş, amma onun vergidən yayınma ilə bağlı ittihamını iki il altı aya qədər artırmışdır – mahiyyət etibarilə bu, həbsdə yatılan müddətdir. İlin sonunda Fətullayev narkotiklə bağlı ittihamdan şikayətə baxılmasını gözləyərək həbsdə qalmışdır.

Noyabrın 2-də Qubadlı Rayon Məhkəməsi Güzgü qəzetinin müxbiri Kamran Bəyalıyevi (Kamran Səxavət) dələduzluq və qəsdən bədənə yüngül xəsarət yetirməklə bağlı bir illik islah əmək işlərinə məhkum etmişdir. Reportyorların Azadlığı və Təhlükəsizliyi İnstitutu (RATİ) bu ittihamı Bəyalıyevin 2009-cu ildə çap edilmiş, yerli məmurların Ceyranbatanda iddia edilən korrupsiya əməllərini tənqid edən məqalələrinə cavab olaraq həyata keçirildiyini hesab edirlər. İlin sonunda iş Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsinə təqdim edilmişdi.

Dövlət rəsmilərini tənqid edən bir sıra jurnalistə qarşı təqib, qorxutma və ya fiziki zorakılıq halları baş vermişdir, bu halların onları hökuməti yaxud dövlət məmurlarını tənqid etmələri ilə bağlı olduğu görünürdü. Hökumət cinayətkarları məsuliyyətə cəlb etməmişdir. Sərhədsiz Reportyorlara görə, müstəqil və müxalifət jurnalistləri fəaliyyətləri ilə bağlı daimi təzyiqlə üzləşmişlər.

Media monitorinq QHT-si xəbər vermişdir ki, 2009-cu ildəki 51 hadisə ilə müqayisədə il ərzində müxbirlərə qarşı şifahi və fiziki hücumlar daxil olmaqla 106 hadisə baş vermişdir.

Məsələn, Human Rights Watch qrupuna əsasən, mayın 15-də səlahiyyətli orqanlar Azadlıq və Bizim Yol qəzetinin müxbiri Seymur Həziyevi Noyabr parlament seçkilərindən əvvəl toplaşma azadlığı ilə bağlı məhdudiyyətlərin aradan qaldırılmasını tələb edən yürüşdə iştiraka görə həbs etmişdir. Polis digər 30 nəfərlə birlikdə Həziyevi polis bölməsinə aparmış və vəkilə çıxışa icazə verməyərək onu sorğu-sual etmişdir. Həziyev Bakı məhkəməsinin qərarı ilə yeddi günlük həbsə məhkum edilmişdir. Həziyev Human Rights Watch-a demişdir ki, mayın 17-də onu kameradan çıxarmış və bir otağa gətirmişdilər, orada iki nəfər şəxs onu bir saatlıq istintaq zamanı müntəzəm olaraq döymüş və Prezident İlham Əliyevi və hökuməti tənqid edən məqalələri yazma səbəbləri ilə bağlı ona suallar verilmişdir. Mayın 22-də Həziyev həbsdən azad edilmişdir. Hadisədən sonta Həziyev polisdən şikayət etmişdir. Ilin sonunda məsələ həllini gözləyirdi.

İyulun 28-də Yeni Musavat xəbər vermişdir ki, iki naməlum şəxs Bakının kənarında yerləşən, Nəqliyyat naziri Ziya Məmmədova məxsus olduğu güman edilən dəbdəbəli villalar haqqında araşdırıcı məqalə üçün şəkil çəkdiklərinə görə müxbirlər Elmin Bədəlov və Anar Gəraylıya hücum etmişdir.

AZƏRBAYCAN 19

Onlar villanın şəkillərini çəkərkən üç maşın yaxınlaşmış, maşınlardan düşən altı nəfər şəxs reportyorları döymüş və hədələmişdir. Naməlum şəxslər iki jurnalisti binaların ətrafında üç saat saxlamış və şəkilləri sildikdən sonra onları azad etmişdir. Hadisə ilə bağlı məlumat verilən kimi Yeni Musavat hadisə ilə bağlı polisə müraciət etmişdir. Lakin polis heç bir zərərçəkəni çağırmamışdı.

Komanda qəzetinin redaktoru Rəşad Ergün iddia etmişdir ki, avqustun 22-də futbolçu Mahmud Qurbanov avqustun 15-də Qurbanovu tənqid edən məqələsinə cavab olaraq ona hücum etmişdir. Ergün Qurbanovu məhkəməyə vermiş və ilin sonunda iş üzrə araşdırma aparılırdı.

2009-cu ilin yanvarında polis Yeni Musavat müxalifət qəzetinin müxbiri Əfqan Muxtarlıya hücum etmişdir. Human Rights Watch-a əsasən, Müxtarlı bəyan edir ki, hücumu Yasamal rayon polis şöbəsinin rəisi sifariş etmişdir. Muxtarlı əvvəllər polis rəisi haqqında tənqidi məqalələr yazmışdır.

2009-cu ilin aprelində Yasamal rayon polisi böyük mübahisəyə səbəb olmuş məscidin dağıdılması zamanı hadisəni lentə alan ANS Televiziyasının üç əməkdaşını döymüşdür. Əməkdaşlar yüngül bədən xəsarəti almış və onların avadanlıqları sıradan çıxarılmışdır. Polis avadanlığa görə həmin televiziya kanalına kompensasiya ödəsə də, video materiallar geri qaytarılmamışdır.

2009-cu ilin mayında polis Elçin Həsənov, Əfqan Muxtarlı və Natiq Adilova qarşı fiziki güc tətbiq etmişdir. Jurnalistlər “gül bayramı”nın bayram edilməsinə və Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında kütləvi qətlin qurbanları ilə bağlı heç bir rəsmi matəm mərasiminin olmamasına etiraz edən bir qrup gəncin saxlanması ilə bağlı məlumat verirdilər. Aprelin 2-də Səbayıl rayon məhkəməsi jurnalistlərin polisə qarşı şikayətini rədd etmişdir. Jurnalistlər Apelyasiya Məhkəməsinə müraciət etmiş, noyabrın 2-də dinləmə keçirilmişdir. Dinləmə zamanı polisin jurnalislərə qarşı hücumu ilə bağlı titrlərdə yazı gedən video göstərilmişdir. Müdafiə tərəfinin şahidi Rüfət Ələkbərov bildirmişdir ki, jurnalistlərə hücum edən polis zabitləri Səbayıl rayon polis şöbəsinin əməkdaşları deyildirlər. Müşavirədən sonra hakim məhkəmə iddiasını rədd etmişdir.

2009-cu ilin sentyabrında naməlum şəxslər hücum edərək Ayan qəzetinin redaktoru Cavid Ələsgəroğlunu döyüb zibil yeşiyinə atmışlar. Ələsgəroğlu ağır xəsarətlər aldığına görə xəstəxanaya yerləşdirilmişdir. Zərərçəkmişin ailəsi bu hadisəni onun peşəkar fəaliyyəti ilə əlaqələndirmişdir. Qəzet dövlət məmurları ilə bağlı bir neçə tənqidi məqalə yazmışdır.

AZƏRBAYCAN 20

Reportyorların Azadlığı və Təhlükəsizliyi İnstitutunun rəhbəri Emin Hüseynov polis əməkdaşlarının kütləvi mitinqi dağıtmalarını lentə alarkən polis tərəfindən döyülərək xəstəxanaya yerləşdirilmişdir. Sonra o, Daxili İşlər Nazirliyinə qarşı iddia qaldırmış və ona hücum edənlərin məsuliyyətə cəlb edilmədiyini bildirmişdir.

Son bir neçə il ərzində jurnalistlərə qarşı fiziki güc tətbiq etmiş polis işçilərinin dövlət tərəfindən məsuliyyətə cəlb edildiyini təsdiqləyən heç bir məlumat olmamışdır.

Elmar Hüseynovun 2005-ci ildə törədilən qətli ilə bağlı cinayətkarların hələ də məsuliyyətə cəlb olunmadığı barədə ciddi narahatlıqlar qalmaqdadır. Media və insan hüquqları fəalları hakimiyyəti işi tam olaraq araşdırmağa çağırmağa davam etmişdir. İl ərzində qətllə bağlı hesabatlığın olmadığını vurğulayanların arasında ATƏT-in media azadlığı üzrə nümayəndəsi, Beynəlxalq Böhran Qrupu və doqquz beynəlxalq QHT vardır. Həbsdə olan jurnalist Eynulla Fətullayev mart ayında müraciət edərək Hüseynovun qətlinin Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin yüksək rəsmisi tərəfindən təşkil edildiyini, nazirliyin qətllə bağlı onun və digər müstəqil araşdırmanın qarşısını almağa cəhd etdiyini və nazirliyin onu qətllə bağlı araşdırmaya davam etdiyinə görə həbs etdirdiyini iddia etmişdir. Fətullayevin bəyanatından həftələr sonra onun atası hər ikisinə “həmişəlik ağızlarını yummayacaqları” təqdirdə ölümlə bağlı hədələr aldığını bildirmişdir. Jurnalistlərin Müdafiə Komitəsi Fətullayevin həbsinin Hüseynovun üstü açılmamış qətlini həddən ziyadə işıqlandırmasına cavab olduğu qənaətinə gəlmişdir.

Milli Məclis fevralda 2009-cu ilin mart referendumunda mətbuat azadlığını məhdudlaşdırmaqla bağlı konstitusiyaya edilmiş bir neçə dəyişikliyi icra etmək məqsədilə iki qanuna dəyişiklik etmişdir. Bu dəyişikliklərə öz razılığı olmadan kimsəni video kamera yaxud fotoapparatla çəkmək qadağası daxildir. Səlahiyyətli orqanlar bu qadağanı selektiv şəkildə icra edirlər. Məs, iyulun 20-də Prezident Apparatının mühafizə xidmətinin əməkdaşları qanuna istinad edərək Sabirabad rayonunda sel daşqınlarına dəyən zərərə hökumətin reaksiyası ilə razılaşmayan Sabirabad sakinlərinin etiraz aksiyasının şəklini çəkən və lentə alan jurnalistlərə qarşı təcavüz etmişlər. Mühafizəçilər RATİ və Turan İnformasiya Agentliyinin əməkdaşları Cavid Qurbanov və Mehman Hüseynovu, Azadlıq Radiosunun müxbiri Abbas Atilay və Bizim Yol qəzetinin müxbiri Hacı Zeynalovu saxlamışdır. Mühafizəçilər jurnalistlərin video lentlərini almış, binanın görüntülərini silmiş və Prezident Apparatının binalarını lentə almaq yaxud şəklini çəkmək üçün icazələrinin olmadığı ilə bağlı xəbərdarlıq etmişlər. Bunun əksi olaraq, səlahiyyətli orqanlar noyabr parlament seçkilərindən bir neçə həftə keçəndən sonra, oktyabrın 25-də Lider Televiziyası müxalifət qəzetlərindən birinin redaktoru ilə bir qadının açıq şəkildə cinsi əlaqədə olmalarınınvideo yazısını yayımladığına görə bu qanunun tətbiq edilməsi üçün