Azərbaycan Tibb Universiteti Tədris Terapevtik Klinikasının idarəetmə sistemində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının rolu, problemlər və hədəflər
“Elektron tibbin multidissiplinar problemləri” I respublika elmi-praktiki konfransı, Bakı, 24 may 2016-cı il
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Elektron tibbin multidissiplinar problemləri” I respublika elmi-praktiki konfransı, Bakı, 24 may 2016-cı il
_________________________________________________________________________________________
274 hərəkət edə bilməyənlər;
əqli inkişafdan geri qalanlar; ruhi xəstələr. Göründüyü kimi, qeyd olunan kateqoriyalar heç də bütün əlillik tiplərini əks etdirmir. Bunun nəticəsində cəmiyyətdə olan bəzi insanlar, məcazi mənada desək, digərləri tərəfindən görünmür və onların problemləri öz həllini tapmır. Bu tip halların yaşanmaması üçün hər bir ölkə əlillik kateqoriyalarını ölkə reallığına əsasən müəyyənləşdirməlidir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, məsələn, Afrika kimi ölkələrdə əlillik hesab edilən xəstəliklər dünyanın digər yerində aşkarlanmır. Daha öncə də qeyd etdiyimiz kimi, İKT vasitəsilə problemlər həll olunmazdan əvvəl onların
tipləri dəqiqləşdirilməlidir ki, daha effektiv həll yolları tapıla bilsin. III. ƏL
LL İ K PROBLEM İ N İ N ARADAN QALDIRILMASINDA
İ KT - NIN ROLU İKT informasiyanın əldə olunması, saxlanılması, emalı, təkrar istifadəsi və eyni zamanda qorunması ilə bağlı geniş texnologiyaları əhatə edən bir sahədir. Mobil cihazlar, peyklər və ya internet infrastrukturları hər kəsə açıq olan xidmətlərin istifadəsində çox vacibdir. Biz hamımız bu texnologiyaların həyatımızda nə qədər önəmli rol oynadıqlarını bilirik, amma bu texnologiyalar sağlamlıq imkanları məhdud insanlar üçün müstəqil bir şəkildə yaşamaq, sağlam insanlarla eyni informasiyaya çata bilmək imkanı və cəmiyyətdə bir fərd ola bilmək baxımından daha da önəmlidir.
İKT fiziki məhdudiyyəti olan insanların üzvü olduqları cəmiyyətə və iqtisadi mühitə inteqrasiyasını asanlaşdırır. Məsələn, Kanada Nitq Patologiyaları və Audioloqistlər Assosiasiyası (ing. The Canadian Association of Speech
professional üzvləri ilə, həm də ünsiyyət qurarkən çətinlik yaşayan insanlar, onların qohumları və ya uşaqları ilə sosial media üzərindən əlaqə saxlayır, Facebook və Twitter kimi sosial şəbəkələr vasitəsilə şirkətlərinə məxsus hadisələri və xəbərləri öz izləyiciləri ilə bölüşürlər. Bu kiçik bir addım olsa da, fiziki qüsurlu insanlar üçün böyük bir dəyərə sahibdir.
Mobil
cihazların cəmiyyətdəki rolu günü-gündən artmaqdadır. Xüsusilə də son dövrlərdə hər kəs artıq ağıllı telefonlardan istifadə etməyə başlamışdır. 2015-ci ildə mobil cihazlardan istifadə edən insanların sayının 4 milyard olduğu müəyyən olunmuşdur. Bu göstəricinin 2019-cu ildə 5 milyard olacağı gözlənilir [9]. Bu cihazlardan istifadənin bu qədər artdığı müasir dövrdə əlillər üçün müəyyən köməkçi funksiyaların yaradılması çox önəmlidir. iPhone, Samsung, Nexus və başqa texnoloji cihazlar vasitəsilə artıq çoxlu sayda proqramlardan istifadə etmək olur. Bu proqramlar əlilliyi olan insanlara cihazdan istifadə etməkdə kömək edir. Bunlara misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar:
qabiliyyəti olmayan insanlar da istifadə edə bilir. İstifadəçi əli ilə telefondakı hər hansı bir yerə toxunduğu zaman avtomatik olaraq proqramın adı səslənir. Həmçinin mesaj yazılırsa, yazılan mesajlardakı hərflər təkrar edilir. Bununla da istifadəçi görməsə belə telefondan istifadə edə bilir [10]. Zoom. Bu proqram vasitəsilə ekrandakı hər hansı bir obyekti böyütmək olur. Bununla da görmə qabiliyyəti zəif olan insanlar telefondakı imkanlardan istifadə edə bilirlər [11].
edilə bilir [12]. Voice Access. Bu proqram da Android platformasında səslə cihazın idarə olunmasına kömək edir [13]. Large Text. Ekrandakı bütün yazı məlumatlarını böyüdərək yazıların daha aydın görünməsinə imkan verir [14]. Bunlardan əlavə, EzTasker adlı proqram vasitəsilə alzheimer xəstələrinə köməklik göstərilir. Proqram xəstələrin etməli olduqları işləri onlara xatırlatmaqdan əlavə, həm də onların bu işləri necə görməli olduqları barədə göstəriş verir. İKT-nin əlillərə kömək prosesinə misal ola biləcək ən yaxşı proqramlardan biri də LocalEyes adlı proqram təminatıdır. Bu proqram GoogleMaps və GPS vasitəsilə istifadəçinin ətrafında nələr olduğu barədə məlumat verir, onlara lazımlı istiqamətin tapılmasında köməklik edir. Heç bir bahalı cihaz almağa ehtiyac qalmadan Android platformalı bir telefonda hansı mövcud mağazalar, restoranlar və s. haqqında məlumatları asanlıqla öyrənmək olur. Virciniyada insanlar hətta əlillərin qarşılaşa biləcəyi bütün maneələri də proqramın bazasında qeyd ediblər. Bununla da əlillər hər hansı bir maneəyə yaxınlaşanda proqram bu barədə məlumat verir və onlara “sağa dön”, “sola dön” kimi göstərişlər verir. Bu kimi proqramlar İKT-nin bu problemlərin həllindəki böyük rolunu bir daha sübut edir.
Araşdırmalar göstərmişdir ki, fiziki məhdudiyyəti olan şəxslərin maddi gəlirləri digər şəxslərə görə daha azdır. Bu insanlar üçün dövlət orqanları tərəfindən lazımlı iş şəraitinin yaradılmasına çalışılsa da, adətən əlillərin potensialı tələb olunmayan, məşğulluqları isə özünü doğrultmayan olur. Onlara təklif edilən işlər çox sadə işlər olur və nəticədə də onların maddi gəlirlərində güclü dəyişikliklər müşahidə olunmur. Bəzən bu kimi sadə işlərlə məşğul olan insanların gizli zəkaları aşkara çıxmır. Buna baxmayaraq, əlil insanların öz peşə və ixtisaslarına uyğun əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq imkanları yarandıqda, onların bir çoxu qiymətli işçilər və müvəffəqiyyətli iş adamları olduqlarını və işləmək qabiliyyətinin olmadığı haqqında təsəvvürlərin yanlış olduğunu sübut edirlər . Müşahidələr göstərir ki, qismən əmək qabiliyyəti olan əlil şəxslərin müəyyən hissəsi əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmağa həvəslidir. Ona görə də əlillərin peşə qabiliyyətinin qaytarılması, zəifləmiş və yaxud itirilmiş funksiyalarının reabilitasiyası və həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması, onların fiziki imkanlarına və peşə xüsusiyyətlərinə uyğun məşğulluqlarının təmin edilməsi, başqa sözlə əlilliyi olan şəxslərin sosial adaptasiyası və sosial
statusunun yüksəldilməsinə şərait yaradılması sahəsində məqsədyönlü |