Azərbaycan Tibb Universiteti Tədris Terapevtik Klinikasının idarəetmə sistemində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının rolu, problemlər və hədəflər
“Elektron tibbin multidissiplinar problemləri” I respublika elmi-praktiki konfransı, Bakı, 24 may 2016-cı il
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Elektron tibbin multidissiplinar problemləri” I respublika elmi-praktiki konfransı, Bakı, 24 may 2016-cı il
_________________________________________________________________________________________
275 işlərin görülməsi zəruridir. Həmin şəxslərin İT sahəsinə yönləndirilməsi onların inkişafında xüsusi rol oynaya bilər. Məlum olduğu kimi, İT sferasında çalışmaq üçün yüksək təhsil almaq vacib deyil. Bu həqiqəti Bill Gates, Steve Jobs, Mark
İnsanlarda bu sahəyə olan xüsusi maraq onların inkişafının başlıca amilidir. Bu baxımdan İT sahəsinə marağı olan fiziki məhdudiyyətli şəxslər bu sferada özlərinə daha yaxşı iş imkanları tapa və karyeralarını inkişaf etdirə bilərlər. İnternet əlillər üçün yalnız hər hansı bir məlumat əldə etmək, başqaları ilə əlaqə saxlamaq, öyrənmək deyil, habelə müxtəlif sahələrdə uzaqdan iş rejimi ilə çalışma imkanları açır. Fiziki məhdudiyyətli insanların aşağıdakı peşələrə yiyələnməsi onların əmək bazarına çıxışını asanlaşdıra bilər: tərcüməçi, kompüter proqramçısı və operatoru, səs operatoru, telefon rabitəsi operatoru, veb-dizayner, sayt administratoru, kompüter qrafikası rəssamı və s. [15]. İKT vasitəsilə fiziki məhdudiyyətli bu insanların əmək fəaliyyətinə cəlb edilməsinin müxtəlif yolları mövcuddur. Məsələn, Hindistanda əlil insanların özlərinə daha rahat iş tapmasına imkan verən saytlar hazırlanmışdır. Bu saytlarda qeydiyyatdan keçən şirkətlər, əgər əlil işçi götürməyə maraqlıdırsa, onda asanlıqla axtarılan işçiləri tapa bilirlər. Belə saytlardan birində fiziki məhdudiyyətli, amma xüsusi qabiliyyətlərə malik olan insanlar üçün iş imkanları təklif edilir [16]. Digər bir saytda sadəcə eşitmə qüsurları olan insanlar üçün xüsusi bir sistem hazırlanmışdır [17]. Bu tip saytların birində isə hər cür məhdudiyyəti olan insanlar diqqətə alınaraq, hər kəsin iş axtara biləcəyi daha qlobal bir mühit yaradılmışdır [18] .
D. Fiziki məhdudiyyətli insanların öyrənmə prosesi Hazırkı dövrdə informasiya və biliyin rolu əvəzolunmaz dərəcədə önəmlidir. Bununla əlaqədar olaraq informasiya günü-gündən daha əlçatan olmuşdur. Nəticədə:
olmasıdır;
öyrənmək üçün lazım olan resursların bir sinifdən asıllığı olduqca azalmışdır;
çevrilmişdir. Yuxarıda qeyd olunan imkanların İKT texnologiyaları vasitəsilə yaradılması bu texnologiyanın öyrənmə prosesindəki əvəzolunmaz rolunu bir daha əks etdirir. Bu imkanlar əlilliyi olan insanların inkişafında xüsusi əhəmiyyətə malikdirlər. Məlum olduğu kimi, əlilliyi olan insanların əlillik səbəbləri çox fərqlidir. Elə bu səbəbdən də onların İKT-dən istifadəsi müəyyən qruplar altında araşdırılmalıdır[19, 20]: 1) kompensasiya təyinatlı istifadədə yeni texnologiyalardan köməkçi vasitələr kimi istifadə edilir və həmin şəxslərin həm cəmiyyətə inteqrasiyası, həm də onlarla ünsiyyətin formalaşmasına kömək edir. Buna misal olaraq hərəkətsiz və görmə problemi olan insanlar üçün həm yazmaq, həm də oxumaq imkanının yaradılmasını göstərmək olar. 2) didaktik təyinatlı istifadədə İKT proqram tətbiqlərindən istifadə edərək öyrətmə və qiymətləndirmə prosesinə köməklik edilir.
3) kommunikasiya təyinatlı istifadə ünsiyyət problemi olan insanlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu tətbiqlər vasitəsilə əlilliyi olan insanlar məsafədən təhsil almaq imkanlarına malik olurlar. Göründüyü kimi? İKT texnologiyaları vasitəsilə müəyyən fiziki qüsurları olan insanlar təhsil ala bilirlər. Bu bir daha İKT-nin əlillərə yardım konsepsiyasındakı rolunu özündə əks etdirir. E. Fiziki məhdudiyyətli insanların sosiallaşması Bu istiqamətdə müasir yanaşma, əlillərin sosial statusunun bərpa olunması, onların maliyyə müstəqilliyinə və sosial adaptasiyasına nail olmaq məqsədi güdən yanaşma hesab olunur. Adətən fiziki məhdudiyyətli insanların sosial-məişət xidmətlərindən (market, restoran, kinoteatr, poçt, məktəb və s.) istifadəsi sağlam insanlarla müqayisədə çox çətin olur. Nəqliyyat, icarə, əmlak, bank və s. xidmətlərdən və infrastrukturlardan istifadə, istirahət və sosial fəaliyyətləri həyata keçirmək də əlillər üçün problemdir. Bu insanların qarşılaşdığı baryerləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: fiziki izolyasiya; əmək izolyasiyası; sosial-əmək məhdudiyyətləri nəticəsində yaranan aztəminatlıq; mühit baryeri; informasiya baryeri; emosional baryer; kommunikasiya baryeri. İnternet bu baryerləri aşmaqda əlillərin köməyinə gəlir. İnternet–mağazadan istədiyi malların alınması və evə gətizdirilməsi, İnternet–bank vasitəsilə kommunal xidmətlərin haqqının ödənilməsi, İnternet–kitabxana vasitəsilə qəzet və jurnalların, kitabların mütaliəsi və s. belə insanların sosial- laşmasına şərait yaradır. İnternetin köməyi ilə dünyada baş verən hadisələr haqqında məlumat almaq və digər yolla (məsələn, dünyanın müxtəlif şəhərlərinə virtual tur və ya muzeylərə virtual ekskursiyalar etmək) mümkündür. [21].
Son dövrlərin ən çox inkişaf edən sahələrindən biri məhz süni intellektlə bağlı olan sahələrdir. Təbii ki, fiziki məhdudiyyətləri olan insanların qarşılaşdıqları problemlər bu sahənin əhatə dairəsindən kənarda qala bilməz. İKT-də fiziki məhdudiyyətləri olan insanlara kömək sahəsində istifadə olunan proqramlardan biri də Mind Machine Interface (MMI) və ya Brain-Computer Interface (BCI)–dır. Bu proqram insanların fikirləri ilə robotları idarə etməyə dəstək olur. Beləliklə, fiziki problemləri olan insanlar robotlar vasitəsilə öz fikirlərini həyata keçirə bilirlər. 14
Aprel 2016-cı
ildə Massaçusets Texnologiya Universitetində (ing. Massachusetts Institute of Technology) aparılan araşdırmalarda eşitmə problemi olan insanların öz fikirlərini digər insanlara çatdıra bilmələri üçün yeni bir kəşf olmuşdur. Belə ki, eşitmə problemi olan şəxs əlinə bluetooth vasitəsilə məlumat ötürə bilən əlcəkləri geyinir. Sonra cihaz həmin şəxsin əl hərəkətlərini ona bağlı olan kompüterə ötürür. Kompüter isə öz növbəsində bu məlumatları səsə çevirərək insanların bu şəxsi daha yaxşı anlamağına kömək edir. Göründüyü kimi, gələcəkdə bu ixtira eşitmə qüsurları olan insanların cəmiyyətə inteqrasiyası prosesində çox önəmli rol oynayacaqdır [22] . Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda da bu istiqamətdə müəyyən işlər görülür. Məsələn, Rabitə və İnformasiya |