Azərbaycan Tibb Universiteti Tədris Terapevtik Klinikasının idarəetmə sistemində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının rolu, problemlər və hədəflər

“Elektron tibbin multidissiplinar problemləri” I respublika elmi-praktiki konfransı,    Bakı, 24 may 2016-cı il 

_________________________________________________________________________________________ 

 

276 

 

Texnologiyaları Nazirliyi ilə Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi 

və  sifarişi  əsasında  Azərbaycanın  “NeyroTex”  şirkəti 

tərəfindən  kor  və  görmə  qabiliyyəti  zəif  olan  insanlar  üçün 

dünyada  ilk  dəfə  olaraq  səslə  idarə  edilən  mini  kompüterin 

sınaq nümunələri hazırlanıb. Yeni mini kompüteri yaratmaqda 

məqsəd  kor  və  görmə  qabiliyyəti  zəif  olan  insanlara  İKT–dən 

bərabər hüquqlu istifadəni təmin etməkdir. 

Yeni  qurğu  digərlərindən  monitorun  və  klaviaturanın 

olmaması  və  bütün  əmrlərin  mikrofon  vasitəsi  ilə  idarə 

olunması ilə fərqlənir. Mini - kompüter səsli əmrlər vasitəsilə, 

online  rejimdə  son  yeniliklərlə  tanış  olmaq,  elektron  poçtdan 

istifadə  etmək,  elektron  mətnləri  səsləndirmək,  bundan  əlavə, 

telefon  zənglərini  qəbul  etmək  və  onları  cavablandırmaq  kimi 

imkanlarla da təchiz olunub. Kompüterdə proqram təminatı və 

bütün  əmrlər  Azərbaycan  dilindədir.  Gələcəkdə  nitqin 

kompüter  vasitəsi  ilə  rus  və  ingilis  dilinə  tərcüməsi  nəzərdə 

tutulub [23]. 

Bu gün fiziki imkanları məhdud olan insanlar müxtəlif İKT 

texnologiyaları vasitəsilə kitab oxuya bilər, yazı yaza bilər, gəzə 

bilər , hətta ətraf mühitlə tanış ola bilərlər. Buna görə də İKT-

nin bu insanlara yardım prosesindəki katalizator rolu hər zaman 

önəmli olacaqdır. 

IV.  Fİ

Z

İ

K

İ

 MƏHDUD

İ

YYƏTL

İ

 

İ

NSANLAR VƏ RƏQƏMSAL MÜH

İ

T

:

 

İ

NK

İ

ŞAF PERSPEKT

İ

VLƏR

İ 

İKT-nin  əlilliyi olan insanların rəqəmsal  mühitlə  qarşılıqlı 

əlaqəsini  inkişaf  etdirən  daha  perspektivli  sahələri  kimi 

aşağıdakıları göstərmək olar [24–27]: 



 fərdi kommunikasiya və digər cihazlarla (məişət texnikası 

və  elektronika,  nəqliyyat  vasitələri  və  s.)  inteqrasiya  olunan 

kompensasiya  təyinatlı  qurğuların  hazırlanması  və  geniş 

istifadəsi (görmə, eşitmə, toxunulmaqla duyma hissi və s.); 



 pasiyentlərin 

bərpaedici 

müalicəsi  üçün  3D-çap 

texnologiyaları ilə hazırlanan ekzoskeletlərin işlənməsi;  



  çevik  məşğulluq  formalı  iş  yerlərinin  əhəmiyyətli 

dərəcədə artırılması (kovorkinq, yüksək ixtisaslı ev işi və s.); 



 zəif  görən  və  kor  insanlar  üçün  çağrışların  emalı 

şəbəkəsinin genişləndirilməsi;   



 məhdud  imkanlı  şəxslərin  peşəkar  münasibət  qurmaları 

üçün distant təhsil texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi; 



  virtual ünsiyyət vasitəsilə fiziki məhdudiyyətli insanların 

cəmiyyətdə qarşılıqlı əlaqə mexanizmlərinin işlənməsi;  



 

“insan-maşın”,  nitqin  tanınması  texnologiyalarının,  koq-

nitiv  modellərin  hibrid  mexanizmlərinin  və  insanın  nitq-

düşüncə fəaliyyətinin yeni nəsil interfeyslərinin işlənməsi;  



 

“İnsanların  İnterneti”  və  “Əşyaların  İnterneti”  arasında 

əlaqələrin müxtəlif interfeyslərini təklif edən mobil tətbiqlərin 

işlənməsi.  

N

ƏT

İ

CƏ

 

Müasir  dövrdə  informasiya  texnologiyalarının  inkişaf 

səviyyəsi  milyonlarla  əlilliyi  olan  insanın  həyatını  müəyyən 

qədər  yüngülləşdirməyə  imkan  verir.  İKT  bu  insanların 

həyatının  daha  mənalı  olmasına  imkan  verir,  onlara  fiziki, 

sosial,  koqnitiv  və  emosional  stabillik  bəxş  edir.  İKT-nin 

sonrakı  inkişafı  minlərlə  fiziki  məhdudiyyətli  insanların 

yenidən  cəmiyyətə  qaytarılmasına,  onların  müstəqilliyinin 

bərpasına  və  cəmiyyətdə  bərabər  hüquqlu  insanlar  olmalarına 

vəsilə olacaqdır. 

ƏDƏBİYYAT 

[1] 

M.  Oliver,  C.  Barnes,  Disabled  People  and  Social  Policy 

from  Exclusion  to  Inclusion,  Addison  Wesly  Longman  Limited. 

Edinburg: Edinburg Gate, 1998. 

[2]  Assistive  Technology  Act  of  1998.  U.S.  Government  Printing  Office, 

1998. http://section508.gov/assistive-technology-act-1998 

[3]  C. Sik-Lányi, ‎E. J. Hoogerwerf, ‎K. Miesenberger. Assistive Technology: 

Building Bridges, 2015. 

[4]  A.  Khetarpall.  “Information  and  Communication  Technology  (ICT)  and 

Disability”,  Review of Market Integration,vol.6,no.1, pp. 96–13,  2014. 

[5]  World Health Organization, 2014. www.who.int/disabilities/en/ 

[6]  Azərbaycan 

Respublikası 

Əlillər 

Təşkilatları 

İttifaqı. 

www.udpo.az/qanunlar/index.html 

[7]  E.  Nabil,  “Innovation  and    technology  for  persons  with  disabilities”, 

2009. 

[8]  Persons with Disabilities (Equal Opportunities, Protection of Rights and 

Full 

 

Participation) 

Act. 

New 

Delphi, 

1995. 

www.disabilityaffairs.gov.in/upload/uploadfiles/files/PWD_Act.pdf  

[9]  J. 

 

Bellini, 

The 

Statistics 

Portal, 

Avqust, 

2015. 

www.statista.com/statistics/274774/forecast-of-mobile-phone-users-

worldwide/ 

[10]  Apple, 

 

Accessibility 

IOS 

Voice 

Over, 

2013. 

www.apple.com/accessibility/ios/voiceover/ 

[11]  Apple, Accessibility IOS, 2011. www.apple.com/accessibility/ios/ 

[12]  Apple Inc şirkəti,  2009.  www.apple.com/ios/siri/ 

[13]  Google, 

Voice 

Access, 

2011. 

https://support.google.com/accessibility/android#topic=6151842 

[14]  Google, 

Large 

Text, 

2010. 

https://support.google.com/accessibility/android/answer/6006972?hl=en 

[15]  Using  ICTs  promote  education  and  job  training  for  persons  with 

disabilities.http://connectaschool.org/sites/default/files/Mod4_executive 

[16]  Disability in the Workplace:   Company Practices,  Working Paper   No 3. 

ILO, 2010. www.businessanddisability.org/images/pdf/disability 

[17]  A.Yavar,  Junk  National  İnstitute  for  the  Hearing  Handicaped, 

www.jobsfordeaf.nic.in/index_new.asp 

[18]  ENTERPAL, http://jobsfordisabled.org/ 

[19]  Edwards,  D.N.    Alistair.  (University  of  York,  United  Kingdom), 

UNESCO  institute  for  information  technologies  in  education,  ICTs  in 

education for people with special needs, Moskva  2006. 

[20]  ИКТ  для  инклюзивного  образования.  Институт  ЮНЕСКО  по 

информационным технологиям в образовании,  стр. 12,  2010. 

[21]  Empowerment 

 

of 

people 

with 

disabilities 

using 

ICT. 

www.makaia.org/english.shtml?apc=s1-1---&x=2444. 

[22]  Speech-Language and Hearing Associates of Greater Boston, PC. 

                  www.spedchildmass.com/. 

[23]  Azərbaycan  Respublikası  Rabitə  və  İnformasiya  Texnologiyaları 

Nazirliyi, 2005. www.dilmanc.az 

[24]  The  Future  of  Disability  in  America,   Institute  of  Medicine  (US) 

Committee 

on 

Disability 

in 

America. 

US, 

2007. 

www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK11434/. 

[25]  Future  developments  of  using  ICT  to  support  the  disabled. 

http://cpanel.stpaulsscience.org/gceict/specifications/ocr/unit1/role/devel

op/disabled.htm  

[26]  The  Future  of  Accessible  ICT.  The  Institute  of  Engineering  and 

Technology.  www.cardiac-eu.org/about/iet.pdf 

[27]  А. В.  Гиглавый , А. В. Соколов, Г. И. Абдрахманова,  А. А. Чулок, 

В.  В.  Буров,  “Долгосрочные  тренды  развития  сектора 

информационно-коммуникационных технологий» т. 7, № 3, стр. 6–

22, 2013.  https://foresight-journal.hse.ru/data/2014/10/21/1279062386/1-

Sokolov

. 

 

View publication stats

View publication stats