Azərbaycan türkləRİNİN

abıs, apas, abız (a-ı
əvəzlən məsi ilə) – ―geniş‖, ―savadlı‖ (160, I, 629) sözündəndir. Tatarlarda müasir 
Apaz, Abas, şəxs adları ilə müqayisə olunur. Türk dillərindəki 
abış, əbiş
– ―anası 
kimi‖, ―anasını andıran‖, ―anasının etikasını gözləyən‖ və s. sözünün fonetik 
forması da hesab etmək olar.
―Alban tarixi‖ndə göstərilir ki, Cavanşirin (636-669) arvadı Haru xcan
Syuni knyazının qızıdır. Qədim ermən icə Haru xcan kimi yazılmış bu ad əslində 
Aruqcandır və türkcə 
arıq, aruq, ariq
– ―təmiz‖, ―gözə l‖, ―tə mizkar‖, ―səliqəli‖, 
―ləkəsiz‖ (166, I, 184- 186) sözündəndir. Türk suvarların çariçası Buy- Arik 
(Boyariks) şəxs adı ilə müqayisə olunur. Yaruq formasında 
aruq
sözü (sözlə rin 
əvvəlinə 
“y”
səsinin əlavə olunması oğuz d illəri üçün səciyyəvidir) XI əsrdə 
səlcuqlardan Börku – Yaruq şə xs adında ə ksini tapmışdı. Hə min mənbədə deyilir 
ki, A lban çarı Vaçaqanın (III əsrin axırı IV əsrin əvvəli) qızı Xnçik adlanır. Qədim 
ermənicə yazılış forması olan bu ad Orxan – Yen isey türk abidələ rindəki
 qonçuy
(V.V.B artold bu sözü 
kunçuy
kimi ya zır – V, 115) – ― xan ım‖, ― knyaz qadın‖, 
―şahzadə qadın‖ sözü və ermənicə əlavə olun muş 
“ik” 
şəkilçisindən ibarətdir.
S a t i n i k. Er. əv. II əsrdə Alban çarının qızı (―Alban tarixi‖ , I litab, 9 –
cu fəsil). Satin şə xs adından və qədim e rmənicə sonuna əlavə olunmuş 
“ik”
şəkilçisindən ibarətdir. Təhrifə məru z qalmış türkmənşəli addır. Mənası bilin məyən 

---

138 
“sa”
və qədim türkcə 
tın (q)
– ―möhkə m‖, ―qüvvətli‖ sözlə rindən ibarətdir.
T a q u h i. Albanlarda gözəl b ir qızın ad ı (―Alban tarixi‖, I kitab, 18-ci
fəsil). Qədim ermən icə 
“l”
səsinin 
“ğ”
səsi ilə verilməsinə görə Ta luhi‖ kimi 
bərpa edilir. La kin be lə yazılışı da təhrifə məru z qa lmış formad ır.
Qədim türkcə 
tala, dala
– ―ötkəm‖ ,― məğrur‖, ―cəsarətli‖, ―ürəkli‖ və 
ökə
- 
―kiçik bacı‖ (166, I, 519) sözlərindən ibarətdir. Deməli, ço x güman ki, ad Talagə 
yaxud Da lakə kimi səslənmişdir. Skiflərdə Talestra qadın ça riça adı ilə müqayisə 
oluna bilər.
S p a r a m a. Cavanşirdən sonra Alban çarı Varaz Tiridatın (669-699) 
arvadının adı. Qədim ermənicə yazılışında təhrifə uğramışdır. Gü man ki, 
albanlarda Asprak 
(os),
qədim türk bolqarlarda Asparux ş ə xs adlarında o lduğu 
kimi qədim türklərdə titul b ild irən 
aspar (aşbar, işbar)
sözündən və əmə - 
―hörmətli qadın‖, ―ana‖, ―həyat yoldaşı‖ sözlərindən ibarətdir (bax həm də 
yuxar