Azərbaycan Universiteti Tələbə: İsayev İsa Fakültə

Tədqiqatın obyekti və predmeti: Banklarda hesablaşma ilə kredit əməliyyatları tədqiqatın obyektini təşkil etməkdədir. Bu əməliyyatların auditinin təkmilləşdirilməsi prosesi isə tədqiqatın predmetidir.

1.Banklarda kredit əməliyyatlarının audutinin məqsədi

Bazar iqtisadiyyatı münasibətlərinə keçilməsi, mülkiyyətin başqa formalarının yüksək inkişafı, rəqabət prinsipinə əsasəsən fəaliyyətdə olan hər bir müəssisənin dinamik inkişaf etdirilməsi maliyyə resurslarının səfərbər edilməsini və onlardan effektli istifadə olunmasını zəruriləşdirir. Odur ki, beynəlxalq standartlara müvafiq məhsul istehsalının təşkili məqsədilə müəssisənin xüsusi və ya kənardan cəlb olunan maliyyə vəsaitlərinin, texnoloji qurğuların yeniləşdirilməyi (modernləşdirilməyi) istiqamətinə yönəldilməyi mühümdür. Digər yöndən, müəssisə ilə təşkilatların mövcud təsərrüfat fəaliyyətində qısamüddətli dövriyyə aktivləri çatışmadıqda və həmin çatışmamazlığı müvəqqəti örtmək, istehsalın ahəngdarlığını təmin etmək məqsədilə kredit təşkilatından müvəqqəti maliyyə resurslarının cəlb edilməsi ehtiyacı ortaya çıxır. Beləliklə, müəssisə ilə təşkilatlarda geniş təkrar istehsalın təmin olunması, yaxud müvəqqəti dövriyyə aktivlərinin lazımi qədər olmamağı üzündən yaranmış maliyyə gərginliyinin ortadan götürülməsi məqsədilə kredit təşkilatlarından, yaxud xüsusi bankların imkanlarından istifadə olunması vacibdir.Əlbəttə, müəssisənin maliyyə fəaliyyətində əmələ gəlmiş müvəqqəti çətinliyin qarşısının alınmasında kredit və ssudalardan istifadə oluna bilər. Kredit ilə ssudalar məqsəd və təyinatına əsasən uzunmüddətli və qısamüddətli olmaqla bərabər, əsas vəsaitlərin yeniləşdirilməyi, əldə olunması, yenidən təşkili və ya müvvəqəti çatışmayan dövriyyə kapitalının tamamlanması məqsədilə alınması mümkündür. Bank kreditlərinin (ssudalarının) müəssisənin işçilərinə verilməsi qanunverici normativ hüquqi aktlarla tənzimlənməkdədir. Bank və ssuda əməliyyatlan təsərrüfat-maliyyə əməliyyatlan arasında önəmli əhəmiyyət kəsb etməkdədir. O səbəbdən də kredit və ssuda əməliyyatlan audit yoxlama-ekspertizasının əsas tədqiqat obyekti olmalıdır. Kredit və ssuda əməliyyatlarının auditinin aparılmasında bir sıra vacib vəzifələr durur. Odur ki, müəssisə və təşkilatlarda audit yoxlama-ekspertiza işləri həyata keçirilən vaxt alınmış kredit ilə ssudaların məqsədi, təyinatı, vaxtı və ondan doğru istifadə olunması nəzərdən keçirilməlidir. Kredit və ssudanın əlverişli mühitdə müddətinin optimallığı dəyərləndirilir. Kredit və ssudalann götürülməyi zamanı bağlanan müqavilələr, razılaşmalar ilə tərəflərin qəbul etdiyi öhdəliklər qüvvədə olan qanunverici normativ hüquqi aktlann tələblərinə müvafiq olaraq rəsmiləşdirilməsi ekspertizadan keçirilməklə onlara auditor qiyməti verilməlidir. Əsasən kreditlərin qaytanlması və ssuda əməliyyatlannda uyğun faiz dərəcələrinin qəbul olunmuş normalara müvafiq olması və kreditin (ssudanın) qaytarılma vaxtına əməl olunması auditorun nəzərində olmalıdır. Audit yoxlama-ekspertizanın önündə dayanan vəzifələrdən biri də müəssisə ilə təşkilatların kredit təşkilatlarından aldıqları kreditlərin bilavasitə təyinatına sərf olunması və onun sayəsində əldə oluna bilən və ya ediləcək səmərənin dəyərləndirilməsidir. Çoxillik təcrübədən aydın olur ki, kredit və ssuda əməliyyatlarında müəyyən qanun pozuntularına yol verilməsi ilə vəsaitlərin bu və ya başqa şəkildə mənimsənilməsinə zəmin yaradılır. Təcrübədə bəzən yol verilən qanun pozuntuları sayəsində mənimsənilmiş pul vəsaitləri uçot-hesabat işləri ilə ört-basdır olunur. Buna görə də auditor müəssisə ilə təşkilatlarda kredit və ssuda əməliyyatlarını ekspertiza edən vaxt əldə edilmiş pul kreditləri ilə onların qaytarılmağının doğru uçota alınmağını, kredit və ssudalar üzrə ödənilmiş faizlərə, penyalara və başqa maliyyə sanksiyalarına doğru mühasibat yazılışlarının verilməyini ekspertiza edərək qiymətləndirməlidir.