Azərbaycan Universiteti Tələbə: İsayev İsa Fakültə

2. Kredit əməliyyatlarının vəzifələri

Kredit və ssuda üzrə bank əməliyyatlarının yoxlama-ekspertiza işlərinin önündə duran önəmli vəzifələrdən biri də bank krediti və ssudalan üzrə əməliyyatların həyata keçirilməsi, qarşılıqlı öhdəliklərin yerinə yetirilməyi, əldə edilmiş maliyyə vəsaitlərinin təyinatına əsasən doğru istifadə olunması üzərində təsərrüfatdaxili nəzarətin təşkilınin səviyyəsini dəyərləndirməkdir. Müəssisə ilə təşkilatlarda audit yoxlama-ekspertiza işləri həyata keçirilən zaman əldə edilmiş kreditlər və ssudalann mühasibat uçotunda doğru əks etdirilməsi ilə Öhdəliklərin icra olunması üzərində mühasibat nəzarətinin təşkili səviyyəsinin dəyərləndirilməsi də auditin önündə duran vacibli vəzifələrdən biri hesab edilir. Odur ki, əldə edilmiş ssuda vəsaitlərinin təyinatı üzrə istifadə olunması və ssudalann mərhələlərlə ödənişinin uçotunun doğru apanlması bir çox vəziyyətdə ssuda əməliyyatlan üzrə iqtisadi sanksiyalann tətbiqinin qarşısını almış olur. Digər yöndən, müəssisənin (təşkilatın) aldığı ssudalar üzrə qaytanlan borclann mühasibat uçotunda düzgün qeyd edilməsi ilin axırına təsərrüfatmaliyyə nəticələrinin yekunlaşdınlmasında mühim əhəmiyyət kəsb etməkdədir.Ona görə ki, qüvvədə olan qanunverici normativ hüquqi aktlar əsasında müəssisə ilə təşkilatların cari təsərrüfat ili bitən zaman ssuda ilə kreditlər üzrə faizlər geri verildikdən sonra maliyyə nəticələri müəyyən edilir. Deməli, əldə edilmiş ssuda ilə kreditlər üzrə borclann qaytarılmağı və faizlərin doğru hesablanaraq uçota alınmağı maliyyə nəticələrinə təsir göstərən amil olaraq dəyərləndirilir. Təşkilatın uçot- hesabat işlərinin təşkil edilməsi səviyyəsi, təşkilatın uçot siyasətinin doğru qurulması da audit yoxlama-ekspertizasının tədqiqat obyekti olur.

Uçot-hesabat işlərində yol verilən təhriflərin dəyərləndirilməsi və həmin təhrifləri sübuta yetirmək məqsədilə auditorun xüsusi mühasibat yazılışları (müxabirləşmələri) tərtib etməyi sayəsində yekun qərar çıxarması mühümdür. Auditorun yoxlama-ekspertiza həyata keçirilən müəssisənin müxtəlif təsərrüfat əməliyyatlarında yol verilən nöqsan ilə çatışmamazlıqların xarakterinə əsasən dəlil ilə sübutların başqa formalarından da istifadə etməsi mümkündür. Auditor müəssisənin mal-material qalıqlarının seçmə metodu ilə yoxlanılmağı sayəsində müəyyən edilən çatışmamazlığı dəqiqləşdirmək, qiymətləndirmək məqsədilə malmaterial qalıqları üzrə inventarlaşma metodundan istifadə etməlidir. Müəssisənin istehsal etmiş olduğu malın kəmiyyət ilə keyfiyyətində bir sıra çatışmamazlıq varsa, bu vaxt laboratoriya analizindən və ya mütəxəssis rəyindən istifadə olunması vacibdir. Müəssisənin debitor ilə kreditor əməliyyatlarında malsatan ilə podratçılarla hesablaşmalarda bəzi çatışmamazlıqlar müəyyən olunarsa, həmin çatışmamazlıqların, nöqsanların təsdiqi məqsədilən qarşılıqlı üzləşmə aktından istifadə edilməsi zəruridir.

Qısamüddətli maliyyə qoyuluşları üzrə həyata keçirilən əməliyyatlar da demək olar ki, 170 eynitipli əməliyyatlardı. Əldə olunmuş istiqrazlar, qiymətli kağızlar, depozitlər və verilmiş borcların bərpas olunması üçün müəyyən zaman lazımdır.

Auditor bu hesablara əsasən vəsaitlərin hərəkəti etməsini və qalığını inventarlaşdırmalı, onları müvafiq ilkin sənədlərlə tutuşdurmalı və dəyərləndirməlidir. Əgər yoxlamanın həyata keçirilməsi nəticəsində yoldaki pul vəsaitləri və ya sair bank əməliyyatları əsasında vəsaitlər uçotdan gizlədilibsə və ya doğru uçota alınmamış məbləğlər aşkar olunarsa, auditor həmin əməliyyatların səbəbini və bu əməliyyatların hansı məqsədlər üçün olunduğunu aydınlaşdırmalı, təqsirli şəxsləri və təşkilata dəyən ziyanı müəyyən etməlidir. Sair bank əməliyyatları barədə audit yoxlama-ekspertizasının informasiya mənbələri bunlardır: 3 nömrəli jurnal-orderin məlumatları, 222, 224, 225 nömrəli balans hesablarının debet-kredit məlumatları və bu hesablar ilə müxabirləşən 221 nömrəli «Kassa hesabı», 223 nömrəli «Hesablaşma hesabı», 222 nömrəli «Valyuta hesabı», 177 nömrəli «Digər uzunmüddətli debitor borclar», 193 nömrəli «Digər uzunmüddətli aktivlər», 217 nömrəli «Digər qısamüddətli debitor borcları» hesabının məlumatları və sair uyğun balans hesablarının sintetik və analitik göstəriciləri. Auditor sair bank əməliyyatlarında yoxlama-ekspertiza işlərini apardıqda müəssisə ilə təşkilatlarda bu sahədə uçot-hesabat işlərinin və təşkilatın uçot siyasətinin təşkil edilməsi vəziyyətini də dəyərləndirməlidir. Yəni sair bank əməliyyatlarının doğru uçota götürülməsi, əməliyyatların növləri üzrə sub hesabların açılması, əməliyyatların həyata keçirilməsi, vəsaitlərin hərəkəti barədə daxili nəzarətin mövcud vəziyyəti, əməliyyatların yekun nəticələrinin mühasibat-maliyyə hesabatlarında doğru əks etdirilməsinə nəzarətdən olunmalı və qiymətləndirilməlidir.