Bit
ir
m
ə
s
ə
v
iy
y
ə
si
Orta t
ə
hsild
ən sonra peşə
t
ə
hsili
Ali
5.0
85.8
34.6
9.1
68.0
71.3
95.3
97.9
42.5
88.4
99.1
99.5
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
90.0
100.0
İbtidai
Ə
sas
Ə
sas t
ə
hsild
ə
n
sonra peşə
t
ə
hsili
Orta
t
ə
hsil
Orta
t
ə
hsild
ə
n
sonra peşə
t
ə
hsili
Ali
Bit
ir
m
ə
s
ə
v
iy
y
ə
si
Varlı
kvintil
Yoxsul kvintil
24.8
35.0
79.7
83.0
97.5
99.1
7.3
11.8
75.7
77.2
97.1
98.6
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
70.0
80.0
90.0
100.0
İbtidai
Ə
sas
Ə
sas t
ə
hsild
ə
n
sonra peşə
t
ə
hsili
Orta t
ə
hsil
Orta
t
ə
hsild
ə
n
sonra peşə
t
ə
hsili
Ali
Bit
ir
m
ə
s
ə
v
iy
y
ə
si
Urban
Rural
2007-ci ild
ə
t
ə
hsild
ən yayınmanın sə
b
ə
bl
ə
ri
15-
22 yaş arasında
T
ə
hsili davam etdirm
ə
k ist
ə
mir
22%
V
əsaitin çatışmaması
52%
Dig
ə
r
26%
87
Diaqram 5-7 Azərbaycanda kolleclərdə orta təhsil haqlarının qarĢılanması məqsədilə
yoxsul ev təsərrüfatları gəlirlərinin 60-80%-ini sərf etməlidirlər
Mənbə: 2008 YSQS
E.
Nəticələr və tövsiyələr
5.33
Azərbaycanda yoxulluq ilə təhsil arasında sıx əlaqə vardır. Bu fəsildə 2008-ci il üzrə
YSQS sorğusunun və 2006-cı il üzrə PISA proqramının nəticələrindən istifadə edilməklə çıxıĢ
imkanı və keyfiyyət baxımından yoxsulluq ilə təhsil nəticələri təhlil edilir. Təhlillər orta təhsildən
sonrakı təhsil pillələri üzrə investisiya yatırımının əhəmiyyətini vurğulayır: Yalnız icbari təhsili
baĢa vuran Ģəxslərin yoxsulluq həddindən aĢağı səviyyədə əmək haqqı qazanmaları ehtimal edilir
(məĢğul Ģəxslərin təqribən 18%-i). Əldə olunan hər əlavə təhsil ilinə görə Ģəxslər 7-10% daha çox
əmək haqqı alırlar.
5.34
Azərbaycanın təhsil sektorun bir sıra əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə etməsinə
baxmayaraq, ölkə iqtisadiyyatının diversifikasiya edilməsi və elm-tutumlu sahələrin inkişaf
etdirilməsi üçün bəzi problemlər hələ də həll olunmamışdır. Nailiyyətlərə gəldikdə, qeyd etmək
lazımdır ki, 15 yaĢına qədər Ģəxslər arasında hazırlıq səviyyəsi yüksəkdir və qeydiyyat kifayət
qədər bərabərdir. Təhsilin keyfiyyəti baxımından isə iki amili qeyd etmək lazımdır: birincisi,
azərbaycanlı Ģagirdlərin riyaziyyat fənni üzrə orta göstəriciləri daha zəngin ölkələrin (məsələn,
Ġspaniya və ABġ) nəticələri ilə eynidir və ikincisi, təəccüblü də olsa standartlaĢdırılmıĢ testlər
üzrə zəngin və yoxsul ev təsərrüfatlarından olan Ģagirdlər arasında azacıq fərq mövcuddur.
Qeyd edilən nailiyyətlərlə yanaşı Azərbaycanın elm-tutumlu ölkəyə çevrilməsi üçün həlli tələb
olunan bir sıra problemlər və çatışmazlıqlar mövcuddur:
Birincisi, Azərbaycanda orta ümumtəhsil məktəbləri üçün ayrılan vəsaitlərin əksər hissəsi
əmək haqlarına və müəllimlərin sosial sığorta haqlarının ödənilməsinə sərf edilir ki,
52%
39%
31%
27%
18%
79%
60%
47%
40%
28%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
Ə
n yoxsul
kvintil
K2
K3
K4
Ən varlı
kvintil
H
ər şagirdə
düşə
n orta repetitor xidm
ə
tl
ə
ri x
ə
rcl
ərinin adambaşına gə
lir
ə
nisb
ə
ti
H
ər şagirdə
düşə
n orta t
əhsil haqqı xə
rcl
ərinin adambaşına gə
lir
ə
nisb
ə
ti
88
bunun nəticəsində də daha çox ehtiyac duyulan investisiya xərcləri üçün çox az vəsait
qalır.
Ġkincisi, Azərbaycanın iqtisadi inkiĢaf səviyyəsi ilə müqayisədə Ģagirdlərin oxu və təbiət
elmləri üzrə göstərdikləri nəticələr aĢağıdır.
Üçüncüsü, Azərbaycanda gəlir səviyyəsi və orta təhsili baĢa vuran məzunların sayı nəzərə
alınmaqla ali təhsil pilləsində qeydiyyat əmsalı aĢağıdır.
Nəhayət, yoxsul və varlı Ģəxslər, kənd və Ģəhər əraziləri arasında ali təhsildə qeydiyyat
baxımından böyük fərqlər mövcuddur.
5.35
Yuxarıda qeyd edilən məsələlərin həlli üçün bir sıra siyasət seçimləri təklif olunur:
Hökumət xüsusilə, məktəbəqədər və ali təhsil pillələrinin təmin olunması sahəsində özəl
sektorun rolunun gücləndirilməsi məsələsini nəzərdən keçirə bilər. Azərbaycanda təhsil
sistemi əsas etibarilə dövlət tərəfindən maliyyələĢdirilir və fəaliyyət göstərir.
Yoxsullar arasında geniĢ yayınma hallarının qarĢısının alınması məqsədilə hökumət
yoxsulluğun nəsildən-nəslə keçməsinin qarĢısının alınması vasitəsi kimi əsas diqqəti
gənclər arasında insan kapitalının təmərküzləĢməsinə yönəldən ünvanlı proqramların
tətbiqini nəzərdən keçirə bilər.
Hökumət ali təhsil pilləsində təhsil haqqı və digər xərclərin qarĢılanması üçün
aztəminatlı
sosial
qruplar
üçün
maliyyə
mənbələrinə
çıxıĢ
imkanlarını
geniĢləndirilməsini nəzərdə tuta bilər (məsələn, təqaüd proqramları).
Ali təhsil ala bilməyən orta məktəb məzunları üçün alternative karyera imkanı kimi peĢə
təhsili və təliminə çıxıĢ (və seçimlər) də geniĢləndirilə bilər. Beynəlxalq təcrübə göstərir
ki, TPT-yə investisiya insanların rəsmi (yaxĢı keyfiyyətli) iĢlər tapmasına Ģərait yaradır,
gəlirlər və əmək bazarı imkanları baxımından gender bərabərliyinə kömək edir.
Yoxsul və qeyri-yoxsul uĢaqlar arasında keyfiyyət fərqinin aradan qaldırılması, eləcə də,
yoxsul uĢaqların ali təhsil almaq imkanlarının artırılması məqsədilə hökumət kənd
ərazilərində və yoxsulluq səviyyəsinin böyük olduğu və/və ya xüsusi qayğıya ehtiyacı
olan uĢaqların yaĢadıqları digər yerlərdə yardımçı təhsil xidmətlərinə investisiyalar
yatıra bilər.
ġagirdlərin biliklərinin qiymətləndirilməsi üzrə beynəlxalq proqramlarda (məsələn,
PISA) və ölkə üzrə daha müntəzəm qiymətləndirmələrdə iĢtirak təhsil sahəsində
nailiyyətlərin monitorinq edilməsi üçün əsasdır.
Hökumət davamiyyəti və təhsilin keyfiyyətini təĢviq edən daha əlveriĢli tədris mühitinin
təmin edilməsi məqsədilə, xüsusilə, ali təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasına
daha çox investisiya yatırılmasını nəzərdən keçirə bilər.
|