Azərbaycanda Korporativ İdarəetmə

Korporativ idarəetmə nədir?
Korporativ idarəetmənin bir neçə tərifi mövcuddur 
ki, bunların əksəriyyəti korporativ idarəetmənin 
müəyyən nəzarət və idarəetmə mexanizm və 
proseslərini ehtiva edən elə bir sistem olduğuna 
işarət edirlər ki, həmin mexanizm və proseslər 
əsasında hüquqi şəxslərə xas olan təmsilçilik riski 
(agency risk) idarə edilir.
Təmsilçilik riski korporativ idarəetmə kontekstində 
özünü hüquqi şəxsin səhmdarları, digər maraqlı 
şəxslər (hüquqi şəxsin buraxdığı istiqrazların 
alıcıları, kreditorlar, işçilər və bəzi hallarda - 
ictimaiyyət) və onun idarəetmə orqanları arasındakı 
münasibətlərində maraqların toqquşması şəklində 
büruzə verir. Bu risk xüsusilə səhmdarların sayı çox 
olan və idarəetmə funksiyası səhmdar olmayan 
şəxslərə həvalə olunduğu hüquqi şəxslərdə daha 
qabarıq şəkildə özünü büruzə verir.
Belə ki, sözügedən təmsilçilik riskinin səmərəli idarə 
edilməsi üçün korporativ idarəetmə sistemi ən 
azından aşağıdakı meyarlara cavab verməlidir:

qərarların qəbulu prosesində müstəqillik və 
şəffaflıq;

maliyyə şəffaflığı;

məsuliyyət və cavabdehlik;

mükəmməl daxili nəzarət mexanizmləri;

kargüzarlığın yüksək səviyyədə aparılması 
(iclasların protokolları, idarəetmə orqanlarının 
qərarları və s. sənədlər);

effektiv məlumat dövriyyəsi.

---

3/2016
31
Bu prinsiplərin tətbiqini təmin etmək məqsədilə 
qanunvericilik hüquqi şəxslərin idarəetmə 
strukturunun, müəyyən istisnalarla, səhmdarların 
ümumi yığıncağı, direktorlar şurası (müşahidə 
şurası)
1
, təftiş komissiyası və icra orqanından ibarət 
olmasını müəyyən etmişdir. Lakin, səhmdarların 
ümumi yığıncağının hüquqi şəxsin ali idarəetmə 
orqanı olmasına və idarəetmədə müəyyən 
əhəmiyyətli məsələlər üzrə müstəsna səlahiyyətin 
ona verilməsinə baxmayaraq, əsas etibarı ilə 
idarəetmə müşahidə şurasının nəzarəti altında icra 
orqanı tərəfindən həyata keçirilir. Bu səbəbdən 
təmsilçilik riskinin daha səmərəli idarə edilməsi 
üçün əlavə hüquqi mexanizmlərin yaradılmasına 
ehtiyac yaranmışdı.
Qanunvericilik bu ehtiyacı son illərdə Mülki 
Məcəlləyə əlavə və düzəlişlər etməklə ödəməyə 
bir neçə cəhd göstərmişdir. Hüquqi şəxs adından 
çıxış edən şəxslərin, o cümlədən hüquqi şəxsin 
idarəetmə orqanlarında təmsil olunan şəxslərə 
fidusiar vəzifələri (fiduciary duties) həvalə etməsi, 
səhmdarlar və iştirakçıların hüquqi şəxs adından 
hüquqi şəxsə dəymiş zərərin əvəzini ödəməsini 
tələb etmək hüququnun təsbit olunması (derivative 
suit) və, daha sonralar, bütün hüquqi şəxslərə şamil 
olunan aidiyyəti şəxslərlə əqdlərin bağlanması 
qaydasının müəyyən olunması bu qəbildən olan 
misallardır.