2. Q
ədim Şərq fəlsəfəsi (Çin, Hindistan, Misir)
E.
ə lV minilliyin sonu və III minilliyin əvvələrində qədim Misirdə və Babilistanda dünyanın anlaşılmasına dair ibtidai, sadəlövh baxışlar həmin ölkələrdəmifologiya və
din
ə,riyaziyyat, astronomiya, astrologiyaya əsaslanırdı.
Qədim misirlilərruhun ölməzliyini qəbul edirdilər və göstərirdilər ki, ruh bədən tam saxlandığı təqdirdə ölmür. Ölülərin mumiyalanması adəti də həmin fikirdən irəli
gəlmişdi.Danışılan dövrdə Misirdə riyaziyyat, astronomiya, həndəsə, mexanika elmləri inkişaf etmişdi.
Şumer-akkad mədəniyyəti bizim e.ə. IY minillikdə Dəclə və Fərat çaylarının arasında yerləşən ərazidə yaranmışdır. Elə buna görə də ona İkiçayarası
(yunanca Mesopotamiya) deyilir.
Şumer dastan və hekayələrində siyasət, cəmiyyət, əxlaq normaları və s. haqqında fikirlərə rast gəlinir. ”Nippurlu yoxsulun nağılı”,"Ağanın qul ilə söhbəti" adlı
dastan v
ə hekayələr dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır.
"Bilqamis haqqında dastan" və yaxud “Hər şeyi bilən adamın dastanı”3500 il bundan əvvəl gil lövhələr üzərində yazılmış və dövrümüzə qədər gəlib
çatmışdır.Dastandaölüm və həyat mövzusuna fəlsəfi baxış əsas yer tutur.
Q
ədim Hindistan və Çin dünya sivilizasiyasının ən böyük mənbələrindəndir. E.a. I miniiliyin VI-V əsrlərindən Hindistanda fəlsəfə artıq müəyyən cərəyanlar,
anlayışlar formasında mövcud idi. Burada varliq, materiya, insan, həyat, kainat və s. haqqında əsasən dini-mifolojifəlsəfi baxışlar meydana çıxmışdı. Qədim hind
f
əlsəfi fikribrahmanizm dini təlimi və «Vedlər»də («ved» - «bilik» deməkdir) ifadə olunmuşdur. «Vedlər» - allahların şərəfinə oxunan dini himnlərin və mahnıların
m
əcmusu idi.
B.e.
əYI-Y əsrlərdəBuddizm dini təlimi meydana gəlmişdir.Bu təlimin banisi Sidxatra Qautamadır.”Budda” –aydınlaşmış,ali həqiqətə çatmaq mənasını verir.Bu
t
əlim”dörd xeyirxah həqiqəti”irəli sürür:
1.İnsan həyatının bir hussəsi əazb çəkməkdir və ömrünün bütün dövrlərində onu əhatə edir
2.Bu
əzabların səbəbi var
3.Bu izdirablardan indiki zamanda yaxa qurtarmaq mümkündür.Nec
ə?
4.Düzgün iman seçm
əklə axmaq əməllərdən,düşmənçilikdən,böhtan atmaqdan əl çəkməklə öz daxilini təkmilləşdirmək yolu ilə.
E.
ə.VI-V əsrlərdən Hindistandalokayat və çarvak baxışları formalaşmışdır.
Çind
ə də fəlsəfi fikrin meydana çıxması vəinkişafı, Babilistan, Misir, Hindistan və başqa Şərq ölkələrinə uyğun olmuşdur. Qədim Çin fəlsəfəsini altı
m
əktəb(konfusiyaçılıq, daosizm,moizm, naturfəlsəfə,legizm, adlar) təmsil edir.
Konfusiyaçılıq- e.ə.VI əsrdə Konfutsiadı ilə bağlı dini-fəlsəfi etik cərəyandır. Yeni eranın ərəfəsində xüsusi dinə çevrilmişdir. Onun fələfəsinin əsas predmetini insan
t
əşkil edirdi. Konfutsi insan tərbiyəsini, əqli və əxlaqi cəhətdən yüksək inkişaf etmiş insanı ön plana çəkir.
|