1. Tomas Hobbs və fərdiyyətçi mütləqiyyət

1.2. Hobbsun insan anlayışı
Hobbsa görə insan həyatın və varlığın məqsədi və məxluqların ən mükəmməlidir. Onu digər canlılardan üstün edən ağlı və düşüncəsidir. Bütün qurumlar, hətta dövlət də insan ağlının işidir. O, determinizm prinsipini dəstəkləyir, deyir ki, insanları hərəkətə gətirən və istiqamətləndirən Aristotel fəlsəfəsindəki kimi məqsəd deyil, vasitədir. İnsanı bədən və ruh baxımından maddənin məhsulu hesab edən Hobbs davranışı materialist prizmadan qiymətləndirir. Hiss və qavrayışa əsaslanan insan davranışı varlığın hərəkətinin mürəkkəb təsvirindən başqa bir şey deyildir. Hətta arzu və nifrət kimi psixoloji davranışların mənbəyi də sensasiyalardır. Hiss orqanları bəzən insanları təhlükələrdən qorusa da, bəzən faydalı işlərə yönləndirir. İnsan şüurunda meydana gələn həzz və ağrı kimi iki anlayış bundan yaranır. Hobbs insan həyatının gedişatını göstərən hiss və düşüncələri buradan götürür. Varlığın insanların şəxsi xüsusiyyətlərini hərəkət qanunu ilə izah etdiyinə inanan Hobbs, əxlaq qaydalarına da eyni şəkildə çatır. O, faydalı davranışların insanları yaxşılığa, zərərli davranışların isə pisliyə aparacağı düşüncəsi ilə zərdüştilik fəlsəfəsini xatırladır. Bu baxımdan o, insan üçün ən yaxşı şeyin həyat, ən pisinin isə ölüm olduğu qənaətinə gəlir. Bu yolla həzz və ağrı arasında dualist bir həyat sürərkən, yaxşı və pis kimi anlayışların təsiri ilə cəmiyyətdə layiq olduğu statusu qazanır. Bu düşüncə tərzi ilə Hobbes sensualizmi dəstəkləyir.Onun insanla bağlı qiymətləndirmələrini ancaq metod baxımından dəyərləndirə bilərik.Yəni onun təbiət və insan haqqında irəli sürdüyü faktlar müsbət elmlərin səbəbiyyət prinsipi ilə bir araya sığmır. Əslində o, varlığın hərəkət qanunlarını Heraklitus üslubu ilə izah etməyə çalışarkən, əksinə, insan bədən və ruh baxımından çox mürəkkəbdir.O, xüsusiyyətlərinə malik olduğunu görməmişdir. Onun bu mövzuda elmə verdiyi töhfələr insan davranışlarını müqayisə və sillogizm yolu ilə dəyərləndirərək Aristotelçi bir üsulla ağlın insan üçün əhəmiyyətinə diqqət çəkmək və cəmiyyət və dövlət anlayışını bu şəkildə izah etməyə çalışması olmuşdur. Hobbs dövlətlərin və hökumətlərin formalaşmasında müqavilə və diktatura prinsipləri arasındakı fərqləri aşkar etməklə başlayır. Biz bilirik ki, qurumlar fərdlərin bir araya gələrək hakimiyyət qurması ilə məna qazanır. Bu anlayışlar fərdlərin davranışlarını tənzimləyir. Onlar İnsanın insana hakim olmasının qarşısını almaq üçün hakimiyyətlə mövcud olmuşlar. Diktaturalar isə qanuni dövlətin müxtəlif vasitələrlə ələ keçirilməsi nəticəsində xalqa zülm etmək deməkdir. Bu o deməkdir ki, cəmiyyətdə nizam-intizam yaratmaq üçün fərdlərin öz aralarında razılığa gəlməsi kifayət deyil. Bundan əlavə, idarənin səlahiyyətlərini bütün vətəndaşların üzərinə qoyacaq mərkəzi orqana ehtiyac var. Bu düşüncə bizi hər şeyin bitdiyi dövlətin, yəni Leviafanın qurulmasına aparır.