11 mavzu: Asosiy organik sintez texnologiyalari

Formaldegid ishlab chiqarish. 
Alifatik alg`degidlarning eng oddiy vaqili 
bo`lgan folmaldegid utkir xidli, rangsiz gaz. U ko`zni yoshlantiradi, suv va spirtda 
yaxshi eriydi. 
Formaldegid asosan formalin - ya`ni 37%li suvli eritma dezenfeksiya 
vositalari sifatida ko`proq qo`llaniladi. Formaldegidning ko`p miqdori 
polimerlanish va polikondensatlanish jarayonlarida foydalanilad, izopren va 
butadien, kimyoviy tolalar uchun sintetik mumlar, etilenglikol, gliserin, pentaeritrit, 
bo`yoqlar olishda ishlatiladi. 
Sanoatda formaldegid ikki yo`l bilan olinadi: metanning chala oksidlanishi 
bilan va metanolning oksidlovchi degidrogenlash yo`li bilan. Metanning 
formaldegidgacha oksidlanishi gaz fazada atmosfera bosimi, 500
0
S va turli 
katalizatorlar ishtirokida olib boriladi. Oqsilovchi sifatida ko`pincha havo va texnik 
kislorod qo`llaniladi. 
Metanning to`liq bo`lmagan oksidlanishida avvaliga metanol, undan esa 
formaldegid hosil bo`ladi. 
Oksidlanishni davom ettirsa, hosil bo`lgan formaldegid uglerod (II)-oksid va 
suvni hosil qiladi: shuning uchun reaksiya (2)-tenglama buyicha borishi uchun mis 
va kumush, shuningdek azot oksidlarini katalizator sifatida qo`llanilib, jarayon 
formaldegid hosil bo`lishiga qaratiladi. Lekin bu yo`lda formaldegidni unumi juda 
kam, shuning uchun sanoatda asosiy yo`l - bu metanolni oksidlovchi 
degidrogenlash. Jarayon ikki bosqichda boradi. 
Reaksiya buyicha formaldegidning 90% ga yaqin miqdori hosil bo`ladi. 
Nazariyaga binoan harorat ko`tarilishi bilan (4)-reaksiya buyicha unum ko`payishi 
kerak 
edi, 
lekin 
bunda 
uning 
parchalanishi 
ham 
sodir 
bo`ladi: 
CH
3
OH+0,5O
2

HCOH+H
2
O
(4)
reaksiya buyicha unum faqatgina chiqayotgan vodorodni bog`laydigan kislorod 
ishtirokida ko`payadi.