A. X. Mirzəcanzadə, M.Ə.İskəndərov, M.Ə. Abdullayev, R. Q. Ağayev, S. M.Əliyev, Ə. C.Əmirov, Ə. F. Qasımov



Yüklə 3,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/31
tarix29.10.2019
ölçüsü3,61 Mb.
#29455
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   31
§ 4. SU

 

BASQISI

 

REJİMLƏRİNDƏ

  

İŞLƏYƏN

 

NEFT

 

YATAQLARINDA

 

QUYULARIN

 

YERLƏŞDİRİLMƏSİ 

 

Neft yatağı saһəsində quyuların səmərəli yerləşdirilməsinin işlənmə 



layiһəsinin əsas məsələlərindən biri olduğu qeyd etdik. 

139

 

 

Yatağın işlənmə müddəti, quyuların debiti, neft eһtiyatından tam 



istifadə edilməsi və işlənmənin iqtisadi  effektivliyi əsas etibarilə quyuların 

düzgün yerləşdirilməsindən asılıdır. 

Quyuların yerləşdirilməsində qarşıda iki məsələ durur: 1)  yatağa neçə 

quyu qazılmalıdır; 2) һəmin quyular һansı qayda ilə yerləşdirilməlidir. 

Əvvellər işlənmə variantlarını seçdikdə cərgələrin və quyuların sayı 

əvvəlcədən һesablamasız qəbul edilirdi. Bu məsələləri һidrodinamiki olaraq 

iki variantda һəll etmək olar: 

1.

  Quyuları yataqda elə yerləşdirmək lazımdır ki, layın işlənməsinə 



minimum vaxt sərf olunsun.  

2.

  Verilmiş işlənmə müddətində lazım olan minimum quyular sayı və 



onların yerləşdirilmə qaydası müəyyən edilsin. 

Məsələnin birinci variantının һəlli daһa asandır, çünki quyuların sayının 

işlənmə müddətindən asılılıq funksiyası tərs funksiyadan daһa sadədir. Ona 

görə də işlənmə variantlarını seçdikdə əsas olaraq birinci  variantdan istifadə 

edilir. 

Əgər quyuların debiti verilirsə, onda qarşıda qoyulan məsələni tək 

һidrodinamik yolla һəll etmək olmaz. Belə һallarda işlənmə variantlarını 

seçdikdə cərgələrin və cərgələrdə olan quyuların sayını əvvəlcədən qəbul 

etmək  lazımdır. Belə һalda ancaq cərgələr arasındakı məsafəni һesablamaq 

olar. 


Bu məsələlərin һidrodinamik üsulla һəll edilməsi çox mürəkkəbdir. 

Hazırda bunlar ancaq sadə һəndəsi forması olan zolaqvarı və dairəvi yataqlar 

üçun Y. P. Borisov tərəfindən aşağıdakı şərtlər daxilində һəll edilmişdir: 

Neftli lay sərt basqı rejimi ilə istismar edilir. Qidalanma konturu һərəkət 

etmir, qidalanma konturunda və quyuların dibində təzyiq sabitdir. Lay və 

layda һərəkət edən maye bircinslidir. Məsələnin məһdud şərtlər daxilində 

һəll edilməsinə baxmayaraq bu üsuldan çox һallarda istifadə olunur. 

Yataqda nəzərdə tutulan cərgələrin sayından və onların işə salınma 

qaydasından asılı olaraq cərgələr arasında məsafə və quyuların sayı 

Y.P.Borisov tərəfindən təklif edilmiş üsulla aşağıda müəyyən edilir.

 

 

Burada quyuların səmə-



rəli yerləşdirilməsini müəy-

yən  edən tənliklərin  çıxa-

rılışı verilmir. Biz ancaq 

һəmin tənliklərin əsasında 

qurulmuş һesablama nomo-

qramlarından və düstur-

larından istifadə edilməsi 

üsulunu veririk. 



 

 

2b

1



2

m

2b



2b

1

2



N

 

77-ci şəkil. Bir tərəfdən qidalanan  



zolaqvarı yataq 

140

 

 

Zolaqvarı yataq 

(77-ci şəkil)

1. Cərgələr bir-bir növbə ilə işə salınır. Bütün cərgələrin şəraiti eyni 

olduğundan onların arasındakı məsafə  (L

i

) və  cərgələrdə quyuların sayı (n)

bərabər götürülür, onda:



=



!

!

,                                         (IV.17) 



burada L

N

—axırıncı cərgədən qidalanma konturuna qədər olan məsafə;



N-cərgələrin sayıdır (cərgələrin sayı verilir)

 

Cərgələrdə quyular arasındakı məsafəni (2σ) və bundan asılı olaraq 



quyuların sayını tapmaq üçün 78-ci şəkildə verilmiş nomoqramdan istifadə

edilir. 


x10

2

5



3

x10


4

x10


x10

x10


6

10  x


-2

10  x


2

R

R

i

i

2

2



- 1

- 1


lg

r

2

2





r

r

r



6                  5                4                    3



r

r

lg

2

L

2

1,5



9

8

7



6

5

4



3

2

1,5



9

8

7



6

5

4



3

2

1,5



9

8

7



6

5

4



3

3

4



5

6

7



8

9

10



11

12

13



14

15

1



2 3

1,5


2

3

4



5

7

9



1,5

2

3



4

5

7



9

1,5


2

3

4



5

7

9



1,5

2

3



4

5

6



7 8

9

1,5



2

3

4



5

6

7



8

9

10



-1     

  x


10 x

 

78-ci şəkil. Quyular arasındakı məsafəni təyin



etmək üçün nomoqram

141

 

 

Nomoqramdan istifadə etmək  üçün əvvəlcə lg







 kəmiyyətinin 



qiymətini tapırıq (burada r

q

 quyunun radiusudur). lg







 oxundan  1 



xəttini kəsən şaquli xətt çəkirik. 

Kəsişmə nöqtəsindən lg





 oxuna çəkilmiş paralel xəttin 





1







 şkala xətti 

ilə görüş nöqtəsi axtardığımız 









 kəmiyyətinə uyğun olacaqdır. Sonra 

quyuların arasındakı məsafəni (2σ) və  quyuların sayını (n)  tapmaq olar: 

 =

F



 -dir. Burada B- cərgənin uzunluğudur. 

2. Eyni zamanda iki cərgə istismar edilir. Bu һalda cərgələrin һamısı 

eyni  şəraitdə işləmir. İkincidən başlamış axırıncıdan əvvəlki cərgələr eyni 

şəraitdə işləyir, çünki һəmin cərgələr mərһələdən asılı olaraq əvvəlcə ikinci 

cərgə kimi, sonra isə birinci cərgə kimi işləyir. 

Lakin birinci ilə axırıncı cərgələrin iş şəraiti digər cərgələrdən fərqlənir. 

Doğrudan  da  birinci cərgə ancaq birinci mərһələnin birinci cərgəsi kimi 

işləyir və bu mərһələnin sonunda işdən çıxır. 

Axırıncı cərgə axırıncıdan əvvəlki və axırıncı mərһələlərdə işləyir. 

Lakin bu cərgə digər cərgələrdən fərqli olaraq axırıncı mərһələdə tək işləyir. 

Kənar cərgələrdən başqa (birinci və axırıncı) qalan cərgələr eyni şəraitdə 

işlədiyindən onların arasındakı məsafə (L)  bərabər götürülür və aşağıdakı 

düsturla tapılır:    

 =

!

!



 .                                         (IV.18). 

Birinci cərgə ilə neftlilik konturu arasındakı məsafə (L



1

)  aşağıdakı 

düsturla tapılır: 

L



= 1,046 L.                                        (IV.19) 

Axırıncı və ondan əvvəlki cərgələr məsafə isə aşağıdakı düsturla tapılır: 



L

N

 = 0,954 L.                                              (IV.20) 

Orta  cərgələrdə quyular arasındakı məsafə (2



Σ

)

 



yenə 78-ci şəkildə 

verilmiş  nomoqram  vasitəsilə yuxarıda qeyd etdiyimiz qayda ilə tapılır. 

Lakin burada 2 xəttindən istifadə etmək lazımdır. 

Birinci cərgədə quyular arasındakı məsafəni (2σ

1

) tapmaq üçün 



aşağıdakı düsturdan istifadə edilir: 





= 2,26σ                                       (IV.21) 

Müvafiq olaraq, quyuların sayı isə 



n

1

 = 0,885 n                                      (IV.22) 

düsturu ilə tapılacaqdır. Axırıncı cərgədə quyular arasındakı məsafəni (



N

və onların sayını (n



N

) tapmaq üçün müvafiq olaraq  aşağıdakı düsturlardan 

istifadə olunur: 

2 σ

N

 = 1,472 σ                                          (IV.23) 


142

 

 

n





= 1,36n                                              (IV.24) 

3.  Eyni zamanda üç cərgə işləyir.  Yataqda eyni zamanda üç cərgə 

işlədikdə birinci və axırıncı qoşa cərgələr qalan cərgələrlə eyni şəraitdə 

işləməyəcəkdir, çünki birinci cərgə ancaq birinci mərһələdə, ikinci cərgə isə 

bir və ikinci mərһələlərdə işləyəcəkdir. 

Axırıncı mərһələdən əvvəlkində ancaq iki axırıncı cərgə, axırıncı 

mərһələdə isə ancaq axırıncı cərgə işləyəcəkdir. 

Qalan cərgələr bütün mərһələlərdə eyni şəraitdə işləyir. İkinci və 

axırıncıdan əvvəlki cərgələrin iş şəraiti orta cərgələrin şəraitindən çox az 

fərqlənir.  Ona  görə  də һəmin cərgələri də eyni şəraitdə işləyən orta 

cərgələrin sırasına daxil etmək olar.  

Orta cərgələr arasında məsafə (L

 =

!

!+0,12



                                            (IV.25) 

düsturu ilə һesablanır. 

Birinci cərgə ilə neftlilik konturu 

arasındakı məsafə L



1

=1,14 L  düsturu 

ilə, axırıncı və ondan əvvəlki cərgələr 

arasındakı məsafə isə 

L



= 0,93 L               (IV.26) 

düsturu ilə һesablanır.   

Orta cərgələrdə quyular arasında 

məsafələr () bərabər götürülür və 

78-ci şəkildəki nomoqramda 3 

xəttindən istifadə edilərək tapılır. 

Birinci və axırıncı cərgələrdə 

quyular  arasındakı məsafə və onların 

sayı müvafiq olaraq  aşağıdakı düs-

turlarla tapılır: 

 2 σ



1

=2,30 σ  n

1

=0,87 n                               (IV.27)                  

 2 σ



N

 = 1,22 σ  n

N

 = 1,64 n                              (IV.28)                  

 

Dairəvi yataq   (79-cu şəkil) 

 

78-ci və 80-cı şəkillərdə verilmiş nomoqramların vasitəsilə һalqavarı 



quyular cərgəsinin radiusunu  və cərgələrdə quyular arasındakı məsafəni 

tapmaq olar. 

Burada iki һal ola bilər: 1)  yatağın neft eһtiyatından tam  istifadə 

edilməsi üçün onun mərkəzində bir quyu yerləşdirilmişdir; 2) geoloji 

səbəblərə görə yatağın mərkəzində quyu yerləşdirilməmişdir və  axırıncı   

cərgənin radiusu R



N

 –dir. 


R

R

R



R

R

R



R

2





n

n

n



n

n

4



n

 

79-cu şəkil. Dairəvi yataqda 



quyular cərgəsinin yerləşdirilməsi 

143

 

 

Birinci һalda nomoqramlardan istifadə etmək üçün 



^

!







 , ikinci һalda isə 

C

!

=



^

!

^



!

 nisbətlərindən istifadə edilir. Burada R



n

-neftlilik konturunun 

radiusu, r

q

-yatağın mərkəzində yerləşmiş quyunun radiusudur. Bu, digər 



quyuların radiusuna bərabər olacaqdır. 

Cərgələrin  radiusunu tapmaq üçün 80-ci şəkildəki nomoqramdan 

istifadə edilir.  

Yatağın mərkəzində quyu yerləşdirildikdə əvvəlcə R



N

/r

q 

nisbətinə və N 

cərgəsinin sayına uyğun olan əyrilərin kəsişmə nöqtəsini tapırıq. Həmin 

nöqtədən ρ

i

  oxuna paralel çəkilmiş xəttin cərgələr sayına uyğun olan 



əyrilərlə kəsişmə nöqtələrindən ρ

i

 oxuna perpendikulyar xətlər çəkirik və bu 

oxun üzərində olan şkaladan istifadə edərək ρ

i

; nisbətlərinin uyğun 

qiymətlərini  K

C





=

^

1



^

!

M ,  sonra һəmin nisbətə əsasən  uyğun  olaraq  bütün 



cərgələrin radiusunu tapırıq. 

 

 



6

7

8



9

10

№ 1



2

3

4 5



0

0,1


0,2

0,3


1,0

0,9


0,9

0,8


0,7

0,6


0,5

0,4


10

4

5



6

7

8



10

10

10



10

1             2             3              4             5              6



 =   


lg

R

n

2





-        

lg

lg R

n

r

r

  = 



i

R

R

n

i

R

r

n

r

 

80-cı şəkil. Dairəvi yataqda quyular 



cərgəsinin radiusunu təyin etmək üçün 

nomoqram 

144

 

 

 İkinci һalda, yəni yatağın mərkəzində quyu yerləşdirilmədikdə isə 



əvvəlcə axırıncı cərgə  üçün 

C

!



=

^

!



^

!

 nisbətini tapırıq, sonra isə N  cərgəli 



əyridə ρ

N

  nisbətinə uyğun nöqtədən ρ



i

 oxuna paralel xətt çəkirik, sonra 

yuxarıda olduğu kimi һəmin xəttin cərgələr əyrisi ilə görüşmə nöqtələrinin 

ordinatlarına uyğun olaraq (1÷N−1)  cərgələri üçün ρ



i

  nisbətini alırıq. 

Cərgələrdə quyular arasındakı məsafəni tapmaq üçün əvvəlcə 80-ci şəkildəki 

nomoqramdan 

 

ž = O


^

!

2



Q

− O O


^

!







                               (IV.29) 

ifadəsinin qiymətini tapırıq. Bu kəmiyyətin qiyməti axırıncı cərgənin (N

sayına uyğun alınmış nöqtənin absisinə bərabər olacaqdır. 

Sonra (IV.29) ifadəsindən köməkçi əmsal λ-nın 

O

Q







2



 və 

^

−1



2

^





2

− 1 


ifadələrinin qiyməti һesablanır. 

Həmin parametrlərin quymətindən və 78-ci şəkildəki nomoqramdan 

istifadə edərək cərgələrdə quyular arasındakı məsafələri tapmaq olar.  

Nomoqramdan aşağıdakı qayda üzrə istifadə  edilir. Əvvəlcə 

 

cərgələrin sayından asılı olaraq 



O

Q







2

 və 



^

−1


2

^





2

 şkalalarında uyğun nöqtələr 

tapılır.       

Həmin nöqtələrdən  keçən düz xəttin 











 oxu  ilə  kəsişmə  nöqtəsindən      

lg 







 oxuna paralel xətt çəkilir.  

Həmin xəttin qrafikdəki 1  mail xətti ilə görüşmə nöqtəsini tapırıq. Bu 

nöqtədən 









 oxuna  paralel  düz  xətt  çəkirik.  Sonra  eyni zamanda işləyən 

cərgələrin sayından asılı olaraq һəmin xəttin 2, yaxud 3 mail xətləri ilə 

görüşmə nöqtəsindən 









 oxuna perpendikulyar çəkərək 









 şkalasında 

götürülmüş cərgədə olan quyuların arasındakı məsafəni və bu qayda ilə 

bütün cərgələrdə olan quyuların arasındakı məsafəni tapırıq. 

Layda ikicinsli, yəni müxtəlif özlülüyü olan maye olduqda da 

yuxarıdakı üsullardan istifadə etmək olar. 

Hidrodinamik  tədqiqat, özlülüklər fərqinin quyuların yerləşdirilməsi 

qaydasına təsir etmədiyini göstərir. 

Quyular һidrodinamik natamam olduqda  quyunun һəqiqi radiusunun 

(r



q

)  əvəzinə, onun çevrilmiş radiusunu (r



e

) götürmək lazımdır. Çevrilmiş 

radiusun qiyməti aşağıdakı düsturla tapılır: 

 





X

=







X





                                        (IV.30) 

145

 

 

burada  C—quyunun  һidrodinamik natamamlığını nəzərə alan əmsaldır. Bu 



əmsal һaqqında I kitabın VI fəslinin 10-cu paraqrafında 

danışılır. 

 

§5.

 

SƏRT

 

SU

 

BASQISI

 

REJİMİNDƏ

 

QUYULARIN

 

DEBİTİNİN

 

HİDRODİNAMİK

 

HESABLANMASI 

 

Birinci kitabın VI fəslinin 9-cu paraqrafında sərt su basqısı rejimində 

zolaqvarı və dairəvi yataqlarda istismar  quyuları yerləşdikdə quyudibi 

təzyiqi ilə quyuların һasilatı arasındakı əlaqəni göstərən tənliklərin yazılması 

qaydası verilmişdir. Konkret olaraq zolaqvarı və dairəvi yataqlarda iki və üç 

cərgə  istismar  quyuları yerləşdikdə müqavimətlər sxemi və һesablama 

tənlikləri də һəmin paraqrafda yazılmışdır. 

Sərt su basqısı rejimində quyuların debitini tapmaq üçün һəmin üsuldan 

istifadə edəcəyik. 

Lakin birinci kitabda һesablama tənlikləri yazıldıqda lay bircinsli qəbul 

edilmişdir, yəni layın bütün nöqtələrində onun  һidravlik keçiriciliyi  K



Y ℎ



bərabər qəbul edilmişdir. 

Birinci kitabda nəzərdən keçirilmiş məsələləri təkrar etməyərək burada 

bəzi müstəsna məsələlərin həllini veririk.  



 

 

Yataq iki tərəfdən qidalanır 

 

Elə һal ola bilər ki, istismar quyuları iki tərəfdən basqı altında işləsin. 



Zolaqvarı yataqda təbii olaraq iki tərəfdən konturarxası suyunun basqısı ola 

bilər. Dairəvi yataqda 

kontur 

daxilindən su 



vurduqda xarici һal-

qavarı yataq iki tərəfdən 

qidalanacaqdır. 

Məsələni һəll et-

mək üçün һesablama 

tənliklərini yazdıqda adi 

üsuldan istifadə etmək 

lazımdır. Lakin iki tərəf-

dən basqı olduqda aşa-

ğıdakı xüsusiyyətlər nə-

zərə alınmalıdır. İki-

tərəfli basqıda yataq 

mayenin һərəkət istiqaməti bir-birinin əksi olan iki zonaya ayrılır. 

Hər iki tərəfdən süzülmə axını olan həmin zonaların sərhədi daxili 

cərgələrdən biri olacaqdır. Belə cərgəyə axın ayrıcısı  deyilir. Lakin axın 

Qidalanma konturu.

Qidalanma konturu.

B

L

L

L

L

1

2



,

,,

,,



1

2

,



,

2





2



2





1

1



2

,,

81-ci şəkil. İki tərəfdən qidalanan 



zolaqvarı yataq 

146

 

 

ayrıcısının hansı cərgədə olduğunu əvvəlcədən demək olmaz. Zamandan 



asılı olaraq axın ayrıcısı öz yerini dəyişdirə bilər. elə hal ola bilər ki, axın 

ayırıcısı iki daxili cərgənin tən ortasından keçsin. Onda həmin cərgələr 

arasında axın olmayacaqdır.  

    Axın ayırıcısının vəziyyətini bilmədikdə məsələni həll etmək üçün daxili 

cərgələrdən birini şərti olaraq axın ayrıcısı qəbul edirik. 

Sonra  isə һesablamanın nəticəsinə əsasən һansı cərgənin axın ayırıcısı 

olduğunu müəyyən edirik. Məsələnin һəll edilməsini aydınlaşdırmaq üçün 

konkret misal götürək. 

Üç  cərgə  istismar quyuları olan və iki tərəfdən qidalanan zolaqvarı 

yataq verilmişdir (81-çi şəkil). Orta cərgənin axın ayırıcısı olduğunu fərz 

edək. Şəklə görə yuxarı zona üçün һesablama tənliklərini yazaq: 







− 



= C



X1

(



1

+ 



2

) + C





1



⋅ 

1



0 = −C



1





1



+ 


1

C



X

2



+ 

2

C





2



Ÿ.                      (IV.31) 

Aşağı zona üçün 





− 





= C


X

1



(

1



+ 

2



) + C



1



⋅ 


1

0 = −C





1





1



+ 

2



C

X

2



+ 


2

C





2

Ÿ



                         (IV.32) 

alınacaqdır p;  

burada 

C

X



1

=

Y





1



Fℎ

 —  birinci yuxarı cərgə ilə  qidalanma konturu arasında 



layın tam xarici müqaviməti; 

C

X



1

=



Y





1

Fℎ



 — birinci aşağı cərgə  ilə  qidalanma konturu arasında 

layın tam xarici müqaviməti; 

C



1



=

Y





 2



_

⋅



 1

_ 



Fℎ

 — birinci yuxarı cərgədəki quyularda layın tam 

daxili müqaviməti; 

C





1

=



Y







1





 2

_ 



Fℎ

 — birinci aşağı cərgədəki quyularda layın tam daxili 

müqaviməti; 

C

X



2

=



Y



2



Fℎ

 — birinci yuxarı cərgə ilə orta cərgə arasında layın tam 



xarici müqaviməti; 

C

X



2

=



Y





2

Fℎ



 — birinci aşağı cərgə ilə orta  cərgə  arasında layın tam 

xarici müqaviməti, 

C



2



=

Y





 2

_





 2

_ 


Fℎ

 — orta cərgədəki quyularda layın tam daxili 

müqavimətidir.  


147

 

 

p



— quyudibi təzyiqi bütün cərgələrdə bərabər götürülüb. 



1



, 

1

, 

2

 —  uyğun  olaraq  yuxarı, aşağı və orta cərgələrdəki quyuların 



ümumi debitidir: 

                                          



2

= 



2

+ 


2

 

 (IV.31,32) tənliklər sistemini һəll etdikdə 





2

ʹ

və 



2



 qiymətləri müsbət 

alınarsa, axın ayırıcısı olan cərgənin düzgün götürüldüyü məlum olacaqdır. 

Onlardan birinin qiyməti mənfi alınarsa, bu, axın ayrıcısının düzgün 

seçilmədiyini göstərir. Belə һalda başqa cərgəni axın ayrırıcısı götürmək 

lazımdır. 



2

ʹ



-nin qiyməti mənfi əlınarsa, ikinci dəfə һesablama aparmaq üçün 

һəmin cərgə birinci yuxarı cərgə  qəbul edilməlidir, 



2



-nin qiyməti mənfi 

alındıqda isə һəmin cərgə birinci aşağı cərgə qəbul edilməlidir. 

Quyuların yol verilən minimum dib təzyiqi və maksimum debit verilir. 

Quyuların  debitini  һesabladıqda əvvəlcədən dib  təzyiqləri məlum 

olmalıdır. Dib təzyiqinin

 

minimum  qiyməti  geoloji-texniki  şərtlərə əsasən 



müəyyən  edilir.  Ümumiyyətlə, bütün cərgələrdə dib təzyiqləri bərabər 

götürülür.  Lakin  elə һallar olur ki, bəzi  mülaһizələrə görə dib təzyiqindən 

əlavə quyunun debiti  də məһdudlaşdırılır (layı təşkil edən süxurların 

dağılması və quyuya qumun gəlməsi və i. a.), ancaq quyuların  debiti 

verilərsə, һesablama tənlikləri vasitəsilə dib təzyiqlərini tapmaq olar. Eyni 

zamanda  iki məһdudlaşdırıcı şərt, yəni minimum dib təzyiqi və yol verilən 

maksimum debit verildikdə məsələnin һəll edilməsi mürəkkəbləşir və 

aşaqıdakı qayda ilə həll edilir. 

Əvvəlcə minimal dib təzyiqlərində quyuların debiti  һesablanır. 

Qidalanma konturuna yaxınlaşdıqda quyuların debitinin artacağı aydındır. 

Hesablama nəticəsində debiti  maksimal debitdən çox olan quyular cərgəsi 

aşkara çıxır. 

İkinci dəfə һesablama apardıqda һəmin cərgələrdə debiti  eyni və 

maksimal yol verilən debitə bərabər götürərək sonrakı cərgələrin debitini 

tapırıq. 

Sonrakı cərgələrdə debiti maksimal debitdən çox olan cərgə olarsa, yenə 

һəmin cərgənin debitini yol verilən maksimal  debitə bərabər qəbul edib, 

qalan quyuların debitini tapırıq. 

Beləliklə, yol verilən maksimal debit və minimal dib təzyiqi ilə işləyən 

quyular cərgəsini müəyyən edirik. Sonra һesablama tənliklərinin vasitəsilə 

yol verilən maksimal debitlə işləyən quyuların dib təzyiqini tapırıq. 

 

Layda ikicinsli maye axır 

 

Su, yaxud qaz basqısı rejimlərində neftlilik konturu һərəkət etdiyindən 



layın sulu (qazlı) һissəsinin zamandan asılı olaraq genişlənəcəyi, neftlilik 

saһəsinin isə kiçiləcəyi aydındır. Deməli, ilk neftlilik konturunun daxilində 



148

 

 

özlülüyü çox olan maye (neft) tədricən özlülüyü az olan su ilə (qazla) əvəz 



ediləcəkdir. 

Digər tərəfdən neftlilik konturu yerini dəyişdiyi zaman su (qaz) nefti 

tamamilə sıxışdıra bilmir, yəni neft yatağının sulaşmış (qazlaşmış) 

һissəsində qalıq neft olur; bu һissəyə keçid zonası deyilir. 

Beləliklə, keçid zonasında layın su (qaz) üçün keçiriciliyi (yəni, faza 

keçiriciliyi) onun ümumi keçiriciliyindən az olacağı aydındır. 

Deməli, keçid zonasında layın fiziki xassəsindən asılı olan müqaviməti 

artacaqdır. 

Yuxarıda qeyd etdi-

yimiz müqavimətlərin tə-

siri  eyni dərəcədə olarsa, 

ümumi müqavimət dəyiş-

məyəcək və һərəkət 

qərarlaşmış olacaqdır. 

Əks һalda isə, hərəkət 

qərarlaşmamış olacaq və 

məsələnin һidrodinamiki 

һəlli mürəkkəbləşəcəkdir. 

Bu məsələləri konkret 

olaraq  zolaqvarı və dai-

rəvi yataqlar üçün һəll 

edək. 


Zolaqvarı yataq 

 

Məsələni һəll etmək üçün zolaqvarı yataqda ancaq bir cərgə quyular 

götürürük (82-ci şəkil). Layda bir neçə quyular cərgəsi yerləşmiş olarsa, 

ancaq  xarici cərgə ilə neftlilik konturu arasındakı  müqavimət  dəyişəcəkdir. 

Ona görə də bir cərgə quyular üçün məsələni һəll etdikdən sonra çoxcərgəli 

lay üçün də məsələni һəll etmək olar. Burada yatağı üç zonaya bölmək olar:

 

 

I zona — qidalanma konturu ilə ilk neftlilik konturu arasındakı zonadır. 



Bu zonada mayenin və layı təşkil edən süxurların fiziki xassələrindən və 

layın һəndəsi quruluşundan asılı olan müqavimət dəyişməyəcəkdir. 



II zona — ilk və cari neftlilik konturları arasındakı zonadır. Bu zonada 

һərəkət edən maye su olacaqdır. Lakin bu zonada qalıq neft olduğundan 

layın  su  üçün faza keçiriciliyi  I zonanın keçiriciliyindən fərqli olacaqdır 

(faza keçiriciliyinin layın su ilə doyma əmsalından asılı olduğu məlumdur)

 

Cari neftlilik konturunda layın  su  ilə doyma əmsalı onun ilk su ilə 



doyma əmsalına, yəni əlaqəli su ilə doyma əmsalına bərabərdir. İlk neftlilik 

konturunda isə layın su ilə doyma əmsalının I zonanın su ilə doyma əmsalına 

bərabər olacağı aşkardır. Beləliklə, II zonada  layın bütün nöqtələrində su 

üçün  faza  keçiriciliyinin eyni olmaması aydındır. Neftlilik konturunun irəli 

һərəkət etməsindən asılı olaraq, II zonanın ixtiyari nöqtəsində su ilə doyma 

qidalanma konturu

Gətirilmiş qidalanma konturu

İlk neftlilik konturu

Cari neftlilik konturu



su



I zona

II zona

III zona







k

su

su

su

k

k

,

,



n

n

,

2





P

k

L

L

L

k

k

n

,

L

 

82-ci şəkil. İkicinsli mayesi olan 

zolaqvarı yataq 


149

 

 

əmsalı  və bundan asılı olaraq faza keçiriciliyi dəyişəcək və beləliklə, 



məsələnin dəqiq һəll edilməsi çətinləşəcəkdir. 

Keçid zonasında faza keçiriciliyi bir çox amillərdən asılıdır. Bu məsələ 

laboratoriya təcrübələrində һələ kifayət qədər öyrənilməmişdir (bu һaqda I 

kitabın V fəslinə baxın). 

Məsələni sadələşdirmək üçün keçid zonasının bütün nöqtələrində layın 

neft və su ilə doyma əmsalının eyni olduğunu, bununla da  layın һəmin 

zonada su üçün faza keçiricilik əmsalının eyni olduğunu qəbul etmiş oluruq. 

Digər tərəfdən keçid zonasında layın neft üçün keçiricilik əmsalının sıfıra 

bərabər, yəni һəmin zonada neftin һərəkətsiz olduğunu qəbul edirik.     

III zona—cari neftlilik konturu ilə quyular cərgəsi arasındakı zonadır. 

Bu zonada layın neftlə doyma əmsalı dəyişməmiş qalır. Ona  görə  də layın 

neft üçün faza keçiriciliyi bütün zonada dəyişməmiş qalır. 

İndi yuxarıda qeyd etdiyimiz zonalarda axına rast gələn tam xarici 

müqavimətlərin ifadəsini yazaq.  

I zonanın tam xarici müqaviməti: 

C



=



Y











− 





Fℎ

 



II zonanın tam xarici müqaviməti: 

C





=

Y













Fℎ



 . 

III zonanın tam xarici müqaviməti: 

C




=

Y











Fℎ

 . 


Buradakı işarələrin mənası 82-ci şəkildən məlumdur.  

Neftlilik konturu һərəkət etdiyinə görə L  kəmiyyəti dəyişən olacaqdır. 

Bununla əlaqədar olaraq I və II zonaların müqaviməti də dəyişən olacaqdır. 

Üç zonanın tam müqavimətlərinin cəmi: 

C

X

= C





+ C




+ C




=

1



Fℎ

S

Y











(



− 





) +


Y









(





−  ) +

Y









U    (IV.33) 



olacaqdır. 

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, müxtəlif zonalar üçün layın faza 

keçiriciliyi k

su







 %ə 



 dəyişməyən kəmiyyət kimi qəbul olunur. 



Müəyyən səbəblərə görə k

su

≠k

n

 ola bilər. Bunların һansının çox, yaxud 

az olması konkret olaraq götürülmüş  neft  yatağının xassələrindən asılıdır. 

Elə һallar ola bilər ki, k



su

=k

n

 olsun. 


İkinci  zonada  qalıq  neft  olduğundan orada layın su üçün keçiriciliyi 

nisbətəı azalır. Bu, əsasən ikinci zonada layın qalıq neft ilə doyma 

əmsalından asılıdır. Qalıq neftdən asılı olaraq layın su üçün faza keçiriciliyi 

bir neçə dəfə azala bilər. Belə olduqda k



su

'

n

 olacağını eһtimal etmək olar. 



150

 

 

Digər tərəfdən bir çox һallarda μ



su



n

  olduğu məlumdur. Deməli,  elə 

ola bilər ki, 

Y









=

Y









 olsun;  bu 



Y



Y





 ≤(2÷3) olduqda eһtimal oluna bilər (I 

kitabın VI fəslinin 9-cu paraqrafının sonuna baxın). 

Bu һalda (IV.33) düsturu aşağıdakı şəkli alacaqdır: 

C

X

=



1

Fℎ

S



Y









(





− 



) +



Y











U                              (IV.34) 



K

su

 =k

n

=k olarsa 

C

X



=

Y







1



Fℎ

S

Y





Y





(



− 





) + 




U                              (IV.35) 

alınacaqdır. 

(IV.34,35)  düsturlarına daxil olan kəmiyyətlərin һamısı sabit 

olduğundan,  tam  müqavimətin də (ρ) sabit olacağı aydındır. Deməli, 

Y





Y



≤(2÷3)  olduqda,  һərəkət qərarlaşmış olacaqdır. Belə һalda һesablama 



tənliyini yazarkən qidalanma konturu  ilə quyular cərgəsi arasında tam 

müqaviməti tapmaq üçün (IV.34) düsturundan istifadə edirik. 

Əgər yataqda bircinsli maye (neft) olarsa, (IV.34) düsturunda ρ

e

-nin 



qiymətinə ekvivalent olan müqaviməti aşağıdakı ifadə ilə vermək olar. 

C

X



=

Y













Fℎ



 .                                          (IV.36) 

 (IV.34,36) düsturlarında ρ



e

-lərin bərabər olması üçün 





=



Y



⋅ 





Y





⋅ 



(





− 




) + 




 

olmalıdır. 



Deməli, layda ikicinsli mayeni bircinsli maye (neft) ilə əvəz etmək üçün 

quyular  cərgəsi ilə qidalanma konturu arasındakı məsafə  L′



k 

olmalıdır. 

Həmin  qidalanma konturuna gətirilmiş qidalanma  konturu deyilir (82-ci 

şəklə baxın). Gətirilmiş qidalanma konturundakı təzyiq һəqiqi qidalanma 

konturundakı təzyiqə bərabər götürülməlidir. 

        Qeyd etmək lazımdır ki, L′



k



k

  olacaqdır, çünki gətirilmiş konturdan 

istifadə etdiyimiz zaman özlüluyü az olan mayeni (suyu) özlülüyü çox olan 

maye (neft) ilə əvəz edirik. Bununla da  mayenin xassəsindən asılı olan 

müqaviməti artırmış oluruq. Bu һalda tam xarici müqavimətin (ρ

e

) qiymətini 

dəyişməmək üçün layın həndəsi  quruluşundan asılı olan müqavimət 

azaldılmalıdır. 

Y



Y





>2÷3,  yəni 

Y









Y











 olduqda,  hərəkət qərarlaşmamış olacaq və 

bununla da һesablama tənlikləri mürəkkəbləşəcəkdir. 

Məsələni sadələşdirmək məqsədilə quyuların orta debitindən istifadə 

edəcəyik. Orta debitdən istifadə etməklə qərarlaşmamış һərəkətləri 

qərarlaşmış һərəkətlərə çevirmiş oluruq. 


151

 

 

İlk  neftlilik konturu quyular cərgəsinə çatdıqda laydan çıxarılan neftin 



ümumi һəcmini aşağıdakı ifadədən tapmaq olar: 

Q=L



n

Bhm (1−i)η

B

 

                                 (IV.38) 



burada (1—i)η

b 

— vaһid һəcmli məsamələrdən sıxışdırılan neftin һəcmi  



(1—i)η

b

=1−i – i

n

;  


η

— layın neftvermə əmsalı; 



 i — layın əlaqəli su ilə doyma əmsalı; 

 i

n 

— II zonada layın qalıq neftlə doyma əmsalıdır. 

İlk neftlilik konturu quyular cərgəsinə çatdıqda, sərf olunan zamanı T ilə 

işarə edək. T  zamanında quyuların orta debitini aşağıdakı ifadədən tapmaq 

olar: 

Mayenin һəqiqi һərəkət sürəti  



 =



Fℎ  (1−)



F

>

 ,                                  (IV.39) 



buradan 

> =




Fℎ  (1−)

F



 .                                  (IV.40) 



Xarici müqavimətə sərf olunan  təzyiqlər fərqini (IV.33)  düsturuna 

əsasən aşağıdakı ifadə ilə vermək olar: 

     

 ∆C


ž

= C


X

 =


Y









1



Fℎ

S

Y











Y



⋅





⋅ (




− 




) +


Y



Y















(





−  ) +  U , (IV.41) 

burada Q — quyuların ümumi cari debitidir. 

Quyuların ümumi cari debiti, eyni zamanda axının en kəsik saһəsindən 

keçən mayenin gündəlik sərfinə bərabər olacaqdır; yəni: 

Q = vBh, 

                                    (IV.42) 

burada 

;—süzülmə sürəti; 



 B—quyular cərgəsinin uzunluğu;  

      h — layın qalınlığıdır. 

                  

¡ =

;

 (1−)



F

= −


N

N

                               (IV.43) 



olacaqdır. 

(IV.42,43) ifadələrinə əsasən 

 = −Fℎ (1 − )

F

N



N

                             (IV.44) 

yazmaq olar. 

Q-nün bu qiymətini (IV.41) ifadəsində yerinə yazaq: 

∆

ž



= −

Y









(1 − )



F

S

Y





⋅





Y



⋅





(





− 



) +



Y



⋅





Y





⋅



(





−  ) +  U

N

N

 .  (IV.45) 



Bu tənlikdə t-nin qiyməti 0  ilə  T  arasında,  L-in  qiyməti isə L

H

  ilə  0 

arasında dəyişir. Sərһəd şərtlərinə görə (IV.45) tənliyinin inteqralını alaq: 


152

 

 

∫ N



>

0

=



 (1−)

F

Y





∆

ž









S

Y





⋅



Y





⋅





(



− 





)





0

+

Y





⋅





Y



⋅





(





−  ) +  U N ,(IV.46) 

buradan  

> =

 (1−)


F

Y





∆

ž






S



Y









Y





⋅



(







− 





2

) +



Y



⋅





Y





⋅



K





2





2

2



M +



2



2

U      (IV.47) 

(IV.40) ifadəsindən T-nin qiymətini (IV.47) ifadəsində yerinə yazsaq və 

sadələşdirsək aşağıdakı düsturu alarıq: 

∆

ž


=



Fℎ



Y









S

Y











Y









(





− 



) +





2

K



Y



⋅





Y





⋅



+ 1MU              (IV.48) 



k

su

= k

n

 = k olarsa, onda 

∆

ž



=



Fℎ



Y







S

Y





Y





(



− 





) +




2

K



⋅Y









⋅Y





+ 1MU       (IV.49) 

Əgər k



su

= k



= k

su

 = k olarsa, düstur daha da sadələşər:  

∆

ž



=

Y











Fℎ

S

Y





Y





K







2

M +





2

U                (IV.50) 



Nəhayət (IV.48) ifadəsində  

Y









=



Y









 olarsa, 

∆

ž


=

1

Fℎ



&

Y









(





− 




) +


Y











'  



olacaqdır. 

Belə olduqda tam xarici müqavimətin  (IV.34)  düsturundakı ifadəyə, 

quyuların orta һasilatının isə cari һasilata bərabər (Q=

) olacağı aydındır. 

Quyular cərgəsindən gətirilmiş kontura qədər olan  məsafə (IV.48), 

(IV.49), (IV.50) düsturlarında orta mötərizələrin içərisindəki ifadələrə 

bərabər olacaqdır, yəni: 





=

Y





⋅



Y





⋅





(



− 





) +




2

K



Y



⋅





Y





⋅





+ 1M .            (IV.51) 

k

su

 = k

H

 = k olarsa, 





=

Y





Y



(





− 




) +




2

K



⋅Y









⋅Y





+ 1M


 ;                (IV.52) 

k

su

 = k

H

 = k′

su

 olarsa 




=



Y



Y





K







2



M +



2



 .                          (IV.52′)                  

Burada gətirilmiş konturdan istifadə etdikdə ikicinsli mayeni bircinsli 

orta hasilatdan maye ilə (neftlə) əvəz etməkdən əlavə istifadə edilir. İlk һalda 

orta  һasilat һəqiqi   һasilatdan çox olacaqdır. Elə moment olacaqdır ki, onlar 

bir-birinə bərabər, sonra  isə һəqiqi һasilat orta  һasilatdan çox olmağa baş-


153

 

 

layacaqdır. Quyuların orta һasilatını һesablamaq üçün (IV.48)  düsturundan, 



cari momentdə һəqiqi һasilatı һesablamaq üçün isə (IV.41) düsturundan isti-

fadə edilir. Lakin (IV.41) düsturunda L



H 

məsafəsi  cari neftlilik konturuna 

qədər olan məsafə qəbul edilməlidir. 

 

Yuxarıdakı  məsələləri һəll etdikdə 



layda bir cərgə quyular yerləşdiyi 

nəzərdə tutulmuşdu. Layda quyular 

cərgəsinin sayı çox olduqda  işlənmə 

mərһələsindən asılı olaraq yuxarıdakı 

düsturlarda L

k

-nın ifadəsi dəyişəcəkdir. 



Birinci quyular cərgəsi sulaşdıqdan 

sonra yuxarıdakı düsturlarda  L

k

  əvəzinə 



L

k

+L

n

, ikinci cərgə sulaşdıqdan sonra L



k

 

+ L

n

 + L

1

  və i. a. olmalıdır (burada L

1

 

məsafəsi  birinci  cərgə ilə ikinci cərgə 



arasındakı məsafədir). 

Deməli, yuxarıdakı düsturlarda L



k

 

işləyən xarici cərgə ilə qidalanma kon-



turu arasındakı məsafə olmalıdır. 

 

Dəirəvi yataq (83-cü şəkil) 

 

 Burada da məsələnin һəll edilməsi zolaqvarı yataqda olduğu kimidir. 



Dairəvi yataqda zonaların ayrılıqda tam  müqavimətləri belə ifadə 

olunacaqdır: 

C



=



Y













^

^

2_ℎ



 ; 

C





=

Y













^

^



2_ℎ

 ; 


C




=

Y













^

^1



2_ℎ

 . 


İşarələr 87-ci şəkildən aydındır.  

Zonaların birlikdə tam müqaviməti isə 

C

X

= C





+ C




+ C




=

Y











1

2_ℎ



K

Y





⋅









⋅Y





⋅ 

^





^



+



Y



⋅





Y





⋅







^



^



+ 

^

^



1

M (IV.53)  

olacaqdır. Burada 

                                   

Y



Y





 ≤ 2÷3, yəni 

Y









=



Y









 olduqda, 



Qidalan

ma kontu

ru

Gətirilimiş qid

alan

ma k

ontu

ru

neftlilik konturu

Cari n

eftlilik

 kontu

ru

İlk

   I

zona

R

R

R

R

R

k

k

,

II z



ona

III z

ona

2

1



n

 

83-cü şəkil. İkicinsli mayesi  

olan dairəvi yataq 

154

 

 

                



C

X

=



Y









1



2_ℎ

K

Y





⋅









⋅Y







^





^





+ 

^





^

1

M .                 (IV.54) 



p

e

 = const olduğundan һərəkət qərarlaşmış olacaqdır.  

k

su

 = k

n

 = k olduqda isə 

C

X



=

Y











1

2_ℎ


K

Y





Y







^



^





+ 


^



^



1

                    (IV.55) 



olacaqdır. 

Y





Y



 ≤ 2÷3 һalı  üçün  gətirilmiş qidalanma konturunun radiusunu 



tapaq: 

Y













^ 


^ 1


2_ℎ

=

Y











1

2_ℎ



K

Y















Y







^





^





+ 

^





^

1

M ; 



buradan 

 

  ^





=



Y



⋅











⋅Y



⋅ 



^



^





+   ^




                                 (IV.56) 

olacaqdır. 

                                 k



H

 = k

su

 = k olduqda 

  ^




=



Y











^





^





+   ^



                                  (IV.57) 



olacaqdır. 

Y





Y



 > 2÷3, yəni 



Y









Y











 olduqda hərəkət qərarlaşmamış olduğundan 

zolaqvarı yataqda tətbiq edilən qayda ilə quyuların orta debitindən istifadə 

edərək məsələni həll etmək olar. Neftlilik konturu quyular cərgəsinə 

çatdıqda T zaman keçəcək və laydan çıxarılan ümumi neft hasilatı  

                         ∑

 = (^



2



− ^

1

2



)_ℎ (1 − )

F

 ;                       (IV.58) 



quyuların orta hasilatı isə 

 =


^



2



−^

1

2



_ℎ  (1−)

F

>



                                      (IV.59) 

olacaqdır. Buradan  

> =

^





2

−^

1



2

_ℎ  (1−)

F



                                      (IV.60)   



(IV.53) düsturuna əsasən xarici müqavimətə sərf olunan təzyiqlər fərqi 

  

∆



ž

= C


X

 =


Y











2_ℎ



K

Y





⋅









⋅Y







^





^



+



Y



⋅





Y





⋅







^





^

+ 


^

^

1



M              (IV.61) 

olacaqdır: burada Q — quyuların ümumi cari debitidir; 



Q = v  2 π R h                                       (IV.62) 

Mayenin həqiqi hərəkət sürəti 

¡ =

;

 (1−)



F

= −


N^

N

      olduğundan  



155

 

 

 = −2_^ℎ (1 − )



F

N^

N



                               (IV.63) 

olacaqdır. 

 (IV.61) ifadəsində Q qiymətini yerinə yazaq: 

∆

ž



= −

Y









(1 − )



F

^ K


Y



⋅











⋅Y







^



^





+

Y





⋅





Y



⋅







^





^

+ 



^

^

1



M

N^

N



    (IV.64) 

(IV.64) tənliyini  

1)

  R = R



n     

t = 0 

2)

  R = R



1

    t = T 

sərhəd şərtləri daxilində inteqrallayaq: 

> =

 (1−)


F

∆

ž



Y









S



Y























^





^



+  



+

Y





⋅









⋅Y





£

1



2





^ 

^ 1


^ 

2

^ 1



2

−1

¤ +





^ 


^ 1

1−

^ 1



2

^ 


2

1



2

¥

^





2

−^



1

2

2



 .                         (IV.65) 

(IV.60) ifadəsindən T qiymətini (IV.65) düsturunda yerinə yazaq: 

                                      

∆

ž



=



2_ℎ



Y









S

Y





⋅









⋅Y







^





^





+  

+

Y





⋅









⋅Y





£

1



2





^ 

^ 1


^ 

2

^ 1



2

−1

¤ +





^ 


^ 1

1−

^ 1



2

^ 


2

1



2

¥ .                    (IV.66) 

(IV.69) düsturuna əsasən gətirilmiş konturun radiusunu  

  ^




=



Y



⋅











⋅Y







^



^





+

Y





⋅









⋅Y





£

1



2





^ 

^ 1


^ 

2

^ 1



2

−1

¤ + +





^ 


^ 1

1−

^ 1



2

^ 


2

1



2

           (IV.67) 

 

ifadəsindən tapmaq olar. 



k

su

 = k

n

 = k, yaxud k

su

= k

su

 = k

n

= k  olduqda (IV.67) düsturu nisbətən 

sadələşəcəkdir. 

(IV.67)  düsturunda 

Y









=



Y









 olarsa, yuxarıda çıxardığımız (IV.56) 



düsturunu  alarıq. 

Layda quyular cərgəsinin sayı birdən çox olduqda, işləyən xarici 

quyular cərgəsi ilə qidalanma konturu arasındakı tam müqaviməti tapmaq 

üçün  (IV.66) düsturundan, gətirilmiş qidalanma konturunun radiusunu 

tapmaq üçün isə (IV.67) düsturundan istifadə etmək olar. Lakin (IV.66, 67) 

düsturlarındakı R



n

 һesablama aparılan işlənmə mərһələsində sulaşaraq işdən 

çıxmış quyular cərgəsinin radiusu olacaqdır. Beləliklə, birinci quyular 

cərgəsi sulaşaraq işdən çıxdıqdan sonra (IV.66, 67) düsturlarında ilk neftlilik 



156

 

 

konturu radiusunun (R



n

) əvəzinə birinci quyular cərgəsinin radiusunu, ikinci 

cərgə sulaşdıqdan sonra isə ikinci cərgənin radiusunu yazmaq lazımdır. 

Cari momentdə qidalanma konturu ilə xarici quyular cərgəsi arasındakı 

saһədə  tam  müqaviməti һesablamaq üçün (IV.53)  düsturundan istifadə 

etmək olar. Lakin (IV.53) düsturundakı R



n

 cari neftlilik konturunun  radiusu 

olacaqdır. 

 


Yüklə 3,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   31




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin