Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild

РЕЗЮМЕ 

ХИМИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ ВАСИЛЬКА ПОДСОЛНЕЧНОГО 

(CENTAUREA SOLSTITIALIS L.) 

 

Расулов Ф.А. 

 

Из  надземной  части  василька  подсолнечного  в  индивидуальном  состоянии 

выделены:  сесквитерпеновый  лактон  -  гроссгемин  и  оксикумарины  -  скополетин  и 

умбеллиферон. 

Из  василька  подсолнечного,  произрастающего  в  Азербайджане,  данные 

соединения выделены впервые. 

 

Ключевые слова: Centaurea solstitialis L., гроссгемин, скополетин, умбеллиферон 

 

 

SUMMARY 

CHEMICAL STUDY OF CENTAUREA SOLSTITIALIS L. 

 

Rasulov F.A. 

 

There are 3 substances individually derived from the air part of centaurea solstitialis L. Those 

substances are: grosshemin, skopoletin, umbelliferon. 

 

From the given species, growing in Azerbaijan, these compounds were derived first time 

 

Key words: Centaurea solstitialis L., grosshemin, skopoletin, umbelliferon 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

181 

 

UOT: 547.314 

 

QUSAR RAYONUNDAN TOPLANMIŞ YOVŞAN NÜMUNƏLƏRININ 

SESKVITERPEN LAKTONLARI 

 

Baxşıyeva N.Ç., Sərkərov S.V. 

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Botanika Institutu,  

Badamdar yolu, 40 AZ1073 Bakı, Azərbaycan 

E-mail: [e-mail]; [e-mail] 

 

 

Məqalədə Qusar rayonunun 25-ci km sahə - Samur qəsəbəsi ətraflarından yığılmış iki 

yovşan nümunəsinin analizinin nəticələri təqdim olunur. Kimyəvi və spektral məlumatlar (İQ- 

və NMR-spektrlər) əsasında I nümunədən alınan seskviterpen laktonlar (C

15

H

20

О

3

, ə.t. 119-

120ºC, C

15

H

22

О

4

, ə.t. 231-233ºC, С

15

Н

20

О

4

, ə.t. 177-179°С) taurin, artemin və tauremizin,  II 

nümunədən  ayrılan  seskviterpen  lakton  isə  (С

15

Н

18

О

4

,  ə.t.  190-192°С)  iskenderolidlə 

eyniləşdisirlmişdir  ki,  onlar  da  uqğun  olaraq  Artemisia  taurica  Willd.  və  A.  iskenderiana 

Rzazade növləri üçün xarakterikdirlər.  

 

Açar  sözlər:  Yovşan,  Artemisia,  Asteraceae,  seskviterpen  lakton,  İQ-,  NMR-

spektroskopiya, udulma zolağı, kimyəvi sürüşmə 

 

 

Əksər  seskviterpen  laktonlar  başqa  bitki  qruplar  arasında  təkamül  cəhətdən  daha 

inkişaf  etmiş  Asteraseae  fəsiləsi  nümayəndələrindən  alınmışdır.  Bu  fəsilə  ali  bitkilər 

tərkibində ən geniş fəsilə olub dünya florasının 10%-ə qədərini təşkil edir.  

Azərbaycan florasında [1]  Asteraseae fəsiləsi Artemisia L. cinsinə aid 16 yovşan növü 

təsvir  olunmuşdur.  Son  illərin  tədqiqatları  nəticəsində  Azərbaycan  florasında  daha  3  növün 

(A.  taurisa  Wild.,  A.  abrotanum  L.,  A.  dracunculus)  növlərinə  də  rast  gəldiyi  haqqında 

məlumatlar da mövcuddur [2-4].  

Ümumiyyətlə  Artemisia  cinsi  Asteraseae  fəsiləsində  ən  böyük  cinslərdən  biridir. 

Dünya florasında 300-dən artıq növ, o cümlədən keçmiş SSRI-də 174 [5], Qərbi Avropada – 

57  [7],  Şimali  Amerikada  30  növ  [8]  yayılmışdır.  Bu  cinsin  nümayəndələri  əsasən  Şimal 

yarımkürədə geniş yayılmışdır. Arid və Subarid zonaları bitki örtüyündə yovşan cinsi növləri 

dominantlıq təşkil edir.  

Artemisia  cinsi  Anthemidinae  O.Hofm.  tribində  ən  gənc  və  sürətlə  təkamülü  keçən 

cinslərdəndir.  

Bu səbəbdən cinsin sistematikası olduqca mürəkkəbdir [5-8].  

Hazırda  bitkilərin  tərkibindəki  seskviterpen  laktonlarının  əsasında  növdaxili  lakton  

tərkibi əsasında xemotaksonomik tədqiqat işləri aparılır [9].  

 

TƏDQIQATIN MATERIAL VƏ METODLARI 

Tədqiqat üçün bitki materialları (yovşan – Artemisia nümunələri) Qusar rayonun 25-ci 

sahə  –  Xudat  və  Qusar  25-ci  km  sahə  -  Samur  yollarının  kəsişməsindəki  Dövlət  yol  polisi 

məntəqənin  ətrafından  (I-ci  nümunə)  və  Samur  çayın  Köhnə  yatağının,  əhalinin  bostan 

sahələrinin  arasından  (II-ci  nümunə)  qöncələmə  fazasında  (iyun,  2011-ci  il)  yığılmış  bitki 

materiallardan istifadə olunmuşdur.  

Yovşan  nümunələrdən  (I-ci  nümunə  200,0  q;  II-ci  nümunə  150,0  q)  ekstraktiv 

maddələr  cəmini  asetonla  ekstraksiya  (3  gün,  hər  dəfə  3  gün)  metodundan  istifadə  etməklə 

alınmışdır.  Alınmış  ekstraktiv  maddələr  cəmindən  (I-ci  nümunə  9,8  q,  çıxım  4,9%;  II-ci 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

182 

 

nümunə  7,8  q,  çıxım  5,2%)  maddələri  fərdi  şəkildə  almaq  üçün  sütunlu  xromatoqrafiya 

metodundan istifadə edilmişdir (neytral, III-IV fəallıga malik Al

2

O

3

, xromatoqrafik sütunu, I-

ci nümunə üçün h=55, d=2,5 sm; II-ci nümunə üçün h=50, d=2,5 sm). 

Xromatoqrafik sütununu (hər iki nümunə üçün eyni olaraq) heksanla, heksan+benzol 

(2:1;  1:1)  benzolla,  benzol+xloroform  (1:1)  və  xloroformla  elyuasiya  edilmişdir.  Hər 

fraksiyanın  həcmi  100  ml.  Alınmış  maddələrinin  fərdiliyi  silufol-254  nazik  təbəqəli 

lövhələrdə xromatoqrafiya etməklə müəyyən edilmişdir.  

Kristallik maddələrinin ərimə temperaturu (ə.t.) Boetius masasında, IQ-spektrləri  UR-

20  spektrofotometrdə,  vazelin  yağında; 

1

HNMR  spektrləri  Bruker  300  spektrometrində, 

1

H 

üçün  300  MHz  tezliyində  çəkilmişdir.  Daxili  standart  TMS.  Kimyəvi  sürüşmələr  δ-şkalada 

verilmişdir.  

 

NƏTICƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKIRƏSI 

25-ci km sahəsi ətrafından yığılmış yovşan bitkisinin (I nümunə) ekstraktiv maddələr 

cəminin  xromatoqrafik  sütununu  müxtəlif  həlledicilər  və  onların  müxtəlif  nisbətlərdə 

qarışıqları ilə elyuasiya etməklə fərdi şəkildə 3 maddə alınmışdır. 

I  maddə.  Xromatoqrafik  sütununu  heksanla  elyuasiya  etməklə  alınan  7-10-cu 

fraksiyalardan  alınmışdır.  Qaynar  heksandan  təkrar  kristallaşdırılandan  sonra  maddənin 

element tərkibi C

15

H

20

O

3

, ə.t. 119-120°C olmuşdur.  

Birləşmənin IQ-spektrində γ-lakton tsiklinin karbonil qrupunu (1788 sm

1

) və altı üzvlü 

keton qrupunu (1720 sm

1

) seciyyələndirən udulma zolaqlar aydınlaşmışdır. 

1

HNMR spektrdə molekulada anqulyar metil qrupun (s., 1,35 m.h., CH–C–), ikili metil 

qrupun  (d.,  1,20  m.h.,  CH

3

–CH<)  və  vinil  metil  qrupun  (s.  1,98  m.h.,  CH

3

–C=)  olmasını 

göstərən siqnallar müəyyən olunmuşdur. Sahəsi 1 proton vahidinə bərabər olan dublet (4,60 

m.h.) γ-lakton tsiklinin protonunu (CH–O–) xarakterizə edir. 

Beləliklə, tədqiq olunan maddənin IQ-spektrdəki udulma zolaq (1788 sm

1

) və 

1

HNMR 

spektrdə aydınlaşan anqulyar, ikili və vinil  metil qruplarla  yanaşı  lakton  tsiklinin  protonuna 

aid  siqnal  birləşməni  əsasında  evdesman  karbon  skeleti  olan  seskviterpen  laktonlara  – 

evdesmanolidlərə aid etməyə imkan verir. 

Tədqiq etdiyimiz maddənin fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərini (ə.t., element tərkibi), İQ- 

və 

1

H  NMR-spektrlərini  evdesmanolid  taurinin  eyni  parametrləri  ilə  müqayisə  edərək 

birləşmə taurinlə eyniləşdirilmişdir. 

II maddə. Xromatoqrafik sütununu heksan+benzol  (1:1) qarışığı  ilə elyuasiya olunan 

13-15-ci  fraksiyalardan  ağ  kristallik  maddə  alınmışdır.  Birləşmənin  (element  tərkibi 

C

15

H

22

O

4

, ə.t. 231-233°C) IQ-spektrində molekularla hidroksil (OH–) qruplarının (3550, 3470 

sm

-1

) γ-lakton tsiklinin karbonil qrupunun (1775 sm

-1

) və ikiqat rabitənin (1655 sm

-1

) udulma 

zolaqları aydınlaşmışdır.  

1

H  NMR-spektrdəki  metil  qrupları  səciyyələndirən  sinqlet  (0,92  m.h.,  3H,  CH

3

–C–) 

anqulyar metil qrupa, dublet (1,2 8m.h.) ikili metil qrupa (CH

3

–CH<) aid edilmişdir. Spektrin 

zəif  maqnit  sahəsində  aydınlaşan  hər  birinin  sahəsi  1  proton  vahidə  bərabər  olan  iki  sinqlet 

(5,10 və 5,17 m.h.) molekulada olan metilen ikiqat rabitəyə (CH

2

=C<) xarakterikdir. Spektrdə 

aydınlaşan  sahəsi  1  proton  vahidinə  bərabər  olan  kvartet  (4,30  m.h,  1H,  –CH–OH) 

gemhidroksil protona və dublet (4,60 m.h.J=10Hz) lakton tsiklinin protonuna aid edilmişdir. 

II  maddə  asetilləşdirildikdə  monoasetat  əmələ  gətirir  -  C

17

H

24

O

5

,  ə.t.  220-221

o

C. 

Asetil törəmənin IQ-spektrində OH-qrupu (3460 sm

-1

), γ-lakton qrupun karbonilini (1785 sm

-

1

), asetil qrupun karbonilini (1743, 1260 sm

-1

) və ikiqat rabitəni (1650 sm

-1

) xarakterizə edən 

udulma  zolaqlar  mövcuddur.  Birləşmənin  asetil  törəməsinin  IQ-spektrində  hidroksil  qrupun 

olduğunu göstərən udulma zolağın olması tədqiq etdiyimiz maddənin molekulunda 2 hidroksil 

qrupun - ikili və üçlü hidroksil qrupların olmasını göstərən sübut kimi baxmaq olar. 

Beləliklə, alınmış spektral nəticələrini analiz edərək belə fikir yürütmək olar ki, tədqiq 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

183 

 

etdiyimiz maddə evdesmanolid-arteminin quruluş formulaya malikdir. 

II  Maddənin  IQ-, 

1

H  NMR-spektrlərini  və  həmçinin  asetil  törəməsinin  IQ-spektrini 

arteminin eyni parametrlərilə müqayisə edərək maddə 2 arteminlə eyniləşdirilmişdir. 

III maddə xromatoqrafiya sütununu benzol+xloroform (1:2) qarışığı ilə elyuasiyasında 

alınan 22-26-fraksiyalardan alınmışdır. Birləşmənin element tərkibi C

15

H

20

O

4

, ə.t. 177-179°C. 

IQ-spektrdəki  3510  (–OH),  1775  (–CO),  1673  sm

-1 

(CO–tsikloheksenon)  udulma  zolaqları 

molekulada uyğun olaraq hidroksil qrupun, γ-lakton tsiklinin və konyuqasiyada olan 6-üzvlü 

keton qrupun (tsikloheksenon) olmasını göstərir.  

Tədqiq olunan maddənin 

1

H NMR-spektrdəki siqnallar: 0,92 m.h. (sinqlet, 3H, CH

3

–

C<),  1,30  m.h.  (dublet,  3H,  CH

3

–C–)  və  1,60  m.h.  (sinqlet,  3H,  CH

3

–C–OH)  maddənin  

seskviterpen  laktonlar  qrupuna  aid  olmasını  göstərir.  Sahəsi  1  proton  vahidinə  bərabər  olan 

kvartet (4,20 m.h. J

1

=9; J

2

=11 Hz) molekulada lakton tsiklinin olmasını sübut edir. 

Spektrin zəif maqnit sahəsində aydınlaşan, hər biri 1 proton vahidinə bərabər olan iki 

dublet (5,85, 1H, J=10 Hz və 6,55 m.h, 1H, J=10 Hz) 6-üzvlü keton qrupu ilə konyuqasiyada 

olan ikiqat rabitənin olefin protonlarını xarakterizə edir.  

Təqdiq olunan birləşmənin (maddə 3) IQ- və 

1

H NMR-spektrlərinin tauremizinin IQ- 

və 

1

H NMR-spektrləri ilə müqayisəsi müqayisə olunan maddənin tauremizinlə eyniyyət təşkil 

etdiyini göstərir. 

Samur qəsəbəsi Samur çayının köhnə yatağının əhalinin bostan sahələrindən yığılmış 

yovşan  nümunəsindən  (II  nümunə)  alınmış  ekstraktiv  maddədər  cəminin  xromatoqrafiya 

sütununu heksan+xloroform (2:8) qarışığı ilə elyuasiya olunan 42-47 fraksiyalardan kristallik 

maddə (element tərkibi  C

15

H

18

O

4

, ə.t. 190-192°C ) alınmışdır. 

Maddənin  IQ-spektrin  xarakterik  zolaqlar  sahəsində  hidroksil  qrupu  (3310sm

-1

  ),  γ-

lakton tsiklinin karbonilini (1754 sm

-1

) və ikiqat rabitələri (1670, 1650 sm

-1

) səciyyənləndirən  

udulma zolaqlar aşkarlanmışdır. Birləşmənin IQ-spektrində olan intensiv udulma zolağı (910 

sm

-1

) molekulada metilən ikiqat rabitənin olmasına işarə edir.  

Maddənin  karbon  atomlarının  protonlarla  spin-spin  qarşılıqlı  təsirini  tamamilə  dəf 

edərək çəkilmiş 

13

C  NMR-spektrində  molekulada  olan  15  karbon  atomunu  xarakterizə  edən  

15  sinqlet  siqnal  (15,0;  17,0;  35,0;  36,0;  42,0;  43,0;  58,0;  72,0;  76,0;  83,0;  112,0;  129,0; 

137,0; 152,0; 180,0 m.h.) aydınlaşmışdır. Onlardan 

13

C Dept 135 və Dept 45 spektrlərə görə 

12 siqnal protonlaşmış karbon  atomlara  aiddir; 15,0 və 17,0 iki metil qrupa, 3 siqnal (35,0; 

36,0; 42,02 m.h.) 3 tsiklik metilen qruplara, 112  - ekzotsiklik metilen; 42,0; 58,0; 72,0; 76,0 

və 83,0 m.h. – 5 metin, 137,0 m.h isə olefin karbon atomunu səciyyələndirir. 

13

C spektrdəki 

138,0;  152,0  və180,0  m.h.  siqnallar,  uyğun  olaraq,  birləşmənin  quruluşundakı  3 

protonlaşmamış karbon atomlarına (C-10; C-4 və C-12) aid etmişdir.  

Tədqiq  etdiyimiz  laktonun 

1

H  NMR-spektrində  molekulada  olan  iki  metil  qrupun  – 

ikili metil (d.1,42 m.h.; J=7Hz, CH

3

–CH<), vinil metil qrupun (s. 1,60 m.h., 3H, CH

3

–C=) və 

metilen ikiqat rabitənin siqnalları (d., 5,13 m.h., 1H, J=1,5 Hz və d., 5,40 m.h., 1H, J=1,5 Hz) 

aşkarlanmışdır. Spektrdə müəyyən olunmuş olefin protona aid dublet (5,28 m.h., J=9,65 Hz), 

vinil  metil  qrupun  siqnalı  və  ekzometilen  qrupun  siqnallarla  bərabər  molekulada  iki  ikiqat   

rabitənin olmasından xəbər verir. 

Maddənin  quruluşunda  olan  hidroksil  qrupların  qeminal  protonların  siqnalları 

spektrdəki  sahəsi  2  proton  vahidinə  bərabər  olan  siqnal  (3,84  m.h.)  hidroksillərdən  birinin 

lakton protonun siqnalı ilə eyni kimyəvi sürüşmədə, ikinci hidroksil qrupun qeminal protonun 

siqnalı isə triplət şəklində 4,35 m.h. (J=9,65 Hz, 1H) aşkarlanmışdır. 

Beləliklə,  yuxarıda  sadalanan  spektral  nəticələrinin  analizi  tədqiq  etdiyimiz  laktonun 

əsasında germakran karbon skeletin olduğuna əsas verməklə bərabər maddəni iskenderolidlə  

eyniləşdirməyə imkan verir [10]. 

Müqayisə etdiyimiz laktonların (tədqiq etdiyimiz maddənin və iskenderolidin) IQ- və 

1

H NMR-spektrləri də eynidir. 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

184 

 

Beləliklə,  alınmış  nəticələr  göstərir  ki,  1-ci  sahədən  toplanmış  nümunələr  Artemisia 

taurica  Willd.  2-ci  sahədən  toplanmış  nümunələr  A.  iskenderiana  Rzazade  növü  üçün 

xarakterikdir. 

 

 

ƏDƏBIYYAT 

 

1.

 

Поляков П.П. Род  Artemisia  L. Флора Азербайджана. T. 8. Баку: 1961, с. 253-267 

2.

 

Алескерова  А.Н.,  Серкеров  С.В.  Сесквитерпеновые  лактоны  нового  для 

Азербайджана вида полыни // Изв. АН Азерб. ССР, 1986, №4, с. 28-30 

3.

 

Талыбов  Т.Г.,  Ибрагимов  А.Ш.  Таксономический  спектр  флоры  Нахичеванской 

Автономной Республики. Нахчывань: Аджеми, 2008, 364 с. 

4.

 

Ələsgərova A.N. Tərxun yovşan (Artemisia dracunculus L.) kumarinlərinin öyrənilməsi 

// AMEA-nın Xəbərləri (biol. elmləri), 2010, c. 65, №3-4, s. 12-16 

5.

 

Поляков П.П. Систематика и происхождение сложноцветных. Алма-Ата: 1967, 335 

с. 

6.

 

Флора СССР.  T. 25. М.: 1959, 628 с.; T. 26. М.-Л., 1961, 939 с.; T. 27. М.-Л.: 1962, 

757 с.; T. 28. М.-Л.: 1963, 654 с.; T. 29. М.-Л.: 1964, 797 с.; T. 30. М.-Л: 1960, 732 с. 

7.

 

Tutin T.Ch. et al. Flora Europae. Cambrige: 1980, V. 6 

8.

 

North American Flora. The New York Botanical Garden, 1916, v. 34, part 3, p. 244-286. 

9.

 

Кагарлицкий  А.Д.,  Адекенов  С.М,  Куприянов  А.Н.  Сесквитерпеновые  лактоны 

растений Центрального Казахстана. Алма-Ата: Наука, 1987, 239 с. 

10.

 

Серкеров С.В., Алескерова А.Н. Строение искендеролида //Химия природ. соедин., 

2011, №6, с. 793-795. 

 

 

 

 РЕЗЮМЕ 

СЕСКВИТЕРПЕНОВЫЕ ЛАКТОНЫ ОБРАЗЦОВ ПОЛЫНИ ТЕРРИТОРИЙ  

25-ЫЙ УЧАСТОК – ПОС. САМУР ГУСАРСКОГО РАЙОНА 

 

Бахшиева Н.Ч., Серкеров С.В. 

Институт  Ботаники НАНА. Бадамдарское шоссе, 40, Баку Az 1073 Азербайджан 

 

 

В статье приведены результаты исследований двух образцов полыни, собранных 

из  прилегающих  территорий  25-го  участок  –  пос.  Самур  Гусарского  района.  На 

основании химических и спектральных (ИК-, ЯМР-спектров) данных сесквитерпеновые 

лактоны, выделенные из образца I (C

15

H

20

О

3

, т.пл. 119-120ºC, C

15

H

22

О

4

, т.пл. 231-233ºC, 

С

15

Н

20

О

4

, т.пл 177-179°С), соответственно, идентифицированы с таурином, артемином 

и  тауремизином,  а  из  образца  II    (С

15

Н

18

О

4

,  т.пл.  190-192°С)  –  c  искендеролидом, 

которые  характерны  для      Artemisia  taurica  Willd.  и  A.  iskenderiana  Rzazade, 

соответственно. 

 

Ключевые слова: Полынь, Artemisia, Asteraceae, сесквитерпеновый лактон, ИК-, 

ЯМР-спектроскопия, полосы поглощения, химический сдвиг 

 

 

 

 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

185 

 

SUMMARY 

SESQUITERPENE LACTONES OF THE WORMWOOD SAMPLES  

OF SAMUR SETTLEMENT OF QUSAR REGION 

 

Bakhshiyeva N.Ch., Serkerov S.V. 

Institute of Botany of the ANAS 

 

The research results of two wormwood samples collected from adjacent areas of the 25

th

 Site 

of  Samur  Settlement  have  been  given  in  this  article.  On  the  basis  of  chemical  and  spectral 

(IR-,  NMR-spectra)  data  the  sesquiterpene  lactones  isolated  from  the  sample  I  (C

15

H

20

O

3

, 

m.p.  119-120ºC, C

15

H

22

O

4

, m.p.  231-233ºC, C

15

H

20

O

4

, m.p.  177-179°C) was  identified with 

taurine,  artemine  tauremizine,  and  the  sesquiterpene  lactone  isolated  from  the  sample  II 

(C

15

H

18

O

4

,  m.p.  190-192°C)  with  iskenderolide  that  are  characteristic  lactones  of  Artemisia 

taurica Willd. and A. iskenderiana Rzazade, respectively.  

 

Keywords:  Wormwood,  Artemisia,  Asteraceae,  sesquiterpene  lactone,  IR-,  NMR- 

spectroscopy, absorption band, chemical shift 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild 

 

186 

 

UOT 578.08:581.192 

 

LAMIACEAE VƏ APIACEAE FƏSİLƏLƏRİNƏ AİD BƏZİ NÜMAYƏNDƏLƏRİN 

MONİTORİNQ GÖSTƏRİCİLƏRİ 

 

Əhmədzadə S.R. 

AMEA Botanika İnstitutu. AZ1073 Bakı, Badamdar şossesi, 40 

E-mail: [e-mail] 

 

      

Məqalədə  Аzərbаycаn  florasında  yayılan  Dalamazkimilər  –  Lamiaceae  Lindl.  və 

Kərəvüzkimilər  –  Apiaceae  Lindl.  fəsilələrinə  aid  bəzi  faydalı  növlərin  bioekoloji 

xüsusiyyətləri  və  yayılması  barədə  məlumat  verilmişdir.  Tədqiq  edilən  növlər  üzərində 

monitorinqlər aparılmış, toplanılmış nüsxələr herbariləşdirilmişdir. 

     

Açar sözlər: Lamiaceae,  Apiaceae, monitorinq, faydalı bitkilər 

 

 

Azərbaycanda  Apiaceae  fəsiləsinə  aid  187,  Lamiaceae  fəsiləsinə  aid  203  növ 

yayılmışdır. Bu bitkilərin əksəriyyəti xalq tərəfindən geniş istifadə olunan faydalı bitkilərdir. 

Ona  görə  də  qədim  zamanlardan  indiyədək  bu  bitkilərdən  müxtəlif  məqsədlər  üçün  –  qida, 

dərman, texniki. eləcə də qida qatqısı  kimi  istifadə olunur. Azərbaycan florasında  Apiaceae 

fəsiləsi bitki ehtiyatşünaslığı istiqamətində S.C.İbadullayeva tərəfindən öyrənilmiş və faydalı 

nümayəndələrin  təsnifatı  verilmişdir  [1].  Lamiaceae  fəsiləsi  bütövlükdə  bir  obyekt  kimi 

işlənilməsə də ayrı-ayrı cinslər müxtəlif istiqamətlərdə işlənilmişdir [2, 3]. Bizim apardığımız 

tədqiqat  işinin  əsas  məqsədi  bu  fəsilələrə  aid  faydalı  növlərin  istifadəsinin  yeni  yollarının 

araşdırılması olmuşdur.