Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

Tədqiqatın obyekti  
 
Tədqiqat  obyekti  kimi  Hollandiyanın  və  Amerikanın  bir  sira  qabaqcıl  alim  və 
mütəxəssislərinin elmi araşdırmalarına və təcrübi işləri əsas göturulmuşdür. 
 Amerika alimi İ.İngels öz tədqiqatlarında müasir landşaft dizaynında tələb olunan bilik 
və  bacarıqları  təhlil  edir  və  bu  işdə  dekorativ  ağac  və  kol  bitkiləri  ilə  yanaşı  sarmaşan 
bitkilərdən də geniş istifadə olunduğu göstərir. Dizayn işlərinin yerinə yetirilmə prinsipləri və 
təcrübəsi  haqqında  geniş  məlumatlar  verən  müəllif,  həmçinin  landşaft  dizayni  biznesində  üç 
əsas istiqamətin mövcudluğunu göstərir: dizayn, quruculuq və idarəetmə (Ingels, 2003). 
Digər  ABŞ  alimi  D.Sauterin  monoqrafiyasında  da  landşaft  quruculuğu  sahəsində 
qiymətli  tövsiyyələr  verilir.  Monoqrafiyada  həm  həvəskar  bağçılar,  həm  də  ayrı-ayrı  landşaft 
dizaynı-mütəxəssislər, həm də iri həcmli landşaft dizaynı ilə məşğul olan mütəxəssislər üçün 
mükəmməl  təlimatlar  vardır.  Əyani  fotolarla  illustrasiya  olunmuş  əsərdə  sahənin  seçilməsi, 
əkinə  hazırlanması,  drenaj,  əkin  və  əkinlərə  qulluq,  ərazinin  hesablanması,  onun  ayrı-ayrı 
sahələri  arasinda  əlaqələndirici  yolların  və  ya  körpülərin  salınması,  yaşıllaşdırılan  ərazilərdə 
müxtəlif  məqsədlər  üçün  (söhbətkeşlər  içərisində  oturacaqlar  olan  klub  tipli  tikililər,  oyun 
meydançaları,  hovuzlar,  əyləncə  elementləri  –  karusellər,  yelləncəklər  və  s.)  nəzərdə  tutulan 
tikililərin  inşasi  və  yerləşdirilməsi  və  s.  haqqında  yeni  məlumatlar  verilir.  Bunlarla  yanaşı 
əsərdə  sahənin  yaşıllaşdırılmasında    istifadə  olunacaq  ağac,  kol  və  sarmaşan  bitkilərin 
seçilməsi, onların  mövcud təlimatlar əsasinda yerləşdirilməsi, onların spesifik  xüsusiyyətləri, 
əkini  və  aqrotexniki  qulluq  qaydaları  haqqında  da  dəyərli  məlumatlar  və  məsləhətlər  vardır 
(Sauter, 2003).  
Hollandiya  alimi  B.Abbs  öz  monoqrafiyasında  sarmaşan  bitkilərin  sürətlə  boy  atması, 
asan  becərilməsi  və  dekorativliyinə  görə  tez  bir  zamanda  effektiv  və  cəlbedici  görkəm  əldə 
etmək  üçün  əvəzsiz  və  qiymətli  materialı  olmasını  göstərir.  Əsərdə  sarmaşan  bitkilərin  əkini 
üçün  torpağın  seçilməsi,  bitkilərin  əkini  və  onlara  qulluq  haqqında    dəyərli  məlumatlar 
verilməklə yanaşi, bu bitkilərdən dizayn işlərində istifadə yolları  göstərilir. Müəllif qeyd edir 
ki, sarmaşan bitkilərdən istifadə etməklə dizayn işlərində bəzi çatışmamazlıqları maskalamaqla 

---

 
 
 
aradan  qaldırmaq  və  yüksək  dekorativliyə  malik  elementlər  -  canlı  hasarlar,  bordyurlar  və  s. 
yaratmaq olar (Abbs, 2009). 
Görkəmli  Amerika  mütəxəssisi  və  alimi  P.Bensleyin  bağçılığın  məlumat  kitabının 
sarmaşan  bitkilərə  həsr  olunan  bölməsində  bu  bitkilərin  becərilməsinin  və  onlara  qulluğun 
bütün aspektləri əsaslı surətdə əhatə olunmuşdur. Kitabda hər qəbildən olan (dekorativ, yaşıl 
örtük əmələ gətirən, çiçəkli, canlı hasarlar və bordyurlar yaratmaq məqsədilə istifadə olunan, 
dibçəkdə  becərilən  və  s.)  sarmaşan  bitkilər,  onların  becərilməsi  yolları  və  qaydaları  barədə 
məlumatlar  verilir,  mövsümdən  və  torpaq  tipindən  asılı  olaraq  bitkilərin  seçilməsi,  onlardan 
müxtəlif  gözoxşayan  kompozisiyaların  yaradılması  üçün  sxemlər  təklif  olunur  (Bensley, 
2006). 
İngilis  alimi  və  mütəxəssisi  U.Uatson  təbii  şəraitdə  bitən  və  becərilən  sarmaşan 
bitkilərin bioloji xüsusiyyətləri haqqında geniş məlumatlar verməklə yanaşı onlardan səmərəli 
istifadənini  yollarını  göstərir.  Müəlif  təbii  floradan    müxtəlif  şəraitlərə    davamlı  sarmaşan 
bitkilərin  seçilməsini  və  mədəni  şəraitə  intoduksiyası  prinsiplərini  açıqlayır,  təbii  amillərin 
(soyuq,  isti,  quraqlıq,  torpaq  duzluluğu  və  s.)  təsirinə  davamlılıq,  dekorativlik  və  s. 
kriteriyaların  əkin  üçün  seçilən  bitkinin  hansı  məqsəd  üçün    istifadəsindən  asılı  olduğunu 
göstərir. Buna görə də müəllif sarmaşan bitkiləri  bir neçə - söhbətkeşlərin yaşıllaşdırılmasında 
istifadə  olunan,  canlı  hasarların,  bordyurların,  talvarların  yaradılmasında  istifadə  olunan, 
divarların  və  digər  fasadların  dizaynı  üçün  tərtib  edilən,  digər  ağaclara  dırmandırılaraq 
kompozisiyalar yaradılan, bəzək və xalı effektlı və s. qruplara bölür, onların hər birinin əkin və 
çoxaldılma qaydaları barədə ayrı-ayrılıqda ətraflı məlumatlar verir (Watson, 2007). 
Hazırda landşaft dizaynı, bağçılıq, yaşıllaşdırma və s. kimi sahələrin əsasında yeni elm 
sahəsi  –  premakultura  elmi  yaranmış  və  bu  sahə  sürətlə  inkişaf  etməkdədir.  Permakultura  – 
mənaca  məskunlaşma,  məskənsalma  mədəniyyətidir ki, onun da  əsasını bizi əhatə  edən digər 
obyektlərlə  yanaşı  həyatımız  üçün  zəruri  olan  yaşıllıqlar  təşkil  edir.  Permakulturada 
məskunlaşma  zamanı  yaradılan  yaşıllıqların  maksimal  faydalılığını,  onların  yüksək  zövqlə 
dizaynını, gözoxşayan olmasını və s.- i nəzərdə tutulur. ABŞ alimi G.Bell apardığı tədqiqatlar 
nəticəsində  belə  qərara  gəlib  ki,  təmiz  atmosfer  yaradan  yaşıllıqlarla  zəngin,  yüksək  zövqlə 
bəzədilən  istirahət  yerlərində  və  hətta  gözoxşayan  görkəmə  malik    dibçəklərin  və  s.  olduğu 
ofislərdə  çalışan  əməkdaşların  psixoloji  durumu  və  onların  yerinə  yetirdikləri  işin 
məhsuldarlığı yüksək olur (Bell, 2008). 
Digər  ABŞ  alimi  və  mütəxəssisi  T.  Hemenway  permakulturanın  fərdi  bağçılıqdan  
başlandığını göstərir.  Müəllif qeyd edir ki, bir çox insanlar kiçik ekosistemlər sayılan bağlarin 
yaradılmasında  səhvən  üstünlüyü  əsasən    çoxlu  miqdarda  meyvəli  (yeməli)  və  digər  faydalı 
bitkilərin  əkilməsinə  verirlər.  Bu  insanlar  məskunlaşmanın  əsas  prinsplərini  unudurlar. 
Müəllifə görə yaradılan kiçik ekosistem qlobal ekosistemin bir parçası olduğu üçün burada da 
ekosistemin tamlığı nəzərə alınmalı, məskunlaşma zamanı aşağıdakı prinsiplər gözlənilməlidir 
(Hemenway, 2009). 
-
 
məhsuldar torpağın və strukturun yaradilması və onun qorunub saxlanmasi; 
-
 
landşaftda suyun toplanması və qorunması; 
-
 
faydalı həşaratlar, quşlar və heyvanlar üçün məskənlərin yaradılması; 
-
 
meyvə, qoza və s. qida məhsulları verən “qida meşələrinin”  yaradılması və inkişaf 
etdirilməsi. 
Müəllifə görə bu prinsiplər gözlənilmədən lokal ekosistem qlobal ekosistemə qovuşa 
bilməz.  Müəllif  eyni  zamanda    qeyd  edir  ki,  permakulturanın  əsas  prinsiplərini  bilmədən 
məhdud  əraziyə  malik  həyatyani  sahələri,  bağları  rəngarəng,  daha  təbii,  daha  məhsuldar  və 
daha gözəl etmək mümkün deyil. Bunun üçün əkini seçilən bitkilərin bir-biri ilə uzlaşmasını, 
bitkilərin mövsümi təlabatlarını, onlara qulluq qydalarını, yaradılan ekosistemi daha məhsuldar 

---

 
 
 
etmək üçün  əlavə  vasitələrdən (məsələn, yüksək  məhsuldarlığa  malik olmaq üçün  ərazidə arı 
pətəklərinin  yerləşdirilməsi)  istifadə  yollarını  bilmək  lazımdır.  Ərazini  estetik  cəhətdən 
gözəlləşdirmək üçün dizaynda istifadə olunan gül, çiçək və sarmaşan bitkilər elə seçilməlidir 
ki, onlar maksimal səmərə verərək ərazidə yerləşən  digər üzvlərə ziyan verməsin. 
 
Nəticə 
 
 
Beləliklə biz, bir sıra dünya alimlərinin tədqiqatlarını analiz edərək bu nəticəyə  gəlirik 
ki,  landşaft  dizaynı  daim  inkişafda  və  yeniləşmədə  olan  bir  sahədir.  Ona  görə  də  bu  sahə 
həmişə bizim tədqiqatlarımızda da diqqət mərkəzində olmalıdır.