.
Redaktə nəĢri nəzərdə tutulmuĢ əsərin düzgün qiymətləndi-
rilməsi, müəllifə öz əsərinin forma və məzmununu təkmilləĢdir-
məkdə köməklik göstərilməsi məqsədilə əsərin tənqidi surətdə təh-
lil olunması, nöqsanlardan təmizlənərək nəĢrə hazırlanmasıdır.
Bunlardan əlavə, redaktor nəĢrin reklam kampaniyasının
proqramını iĢləyib hazırlayır. Redaktorun kompleks vəzifə və
funksiyaları təĢkilati idarəetmədən ədəbi yaradıcılığa qədər müxtə-
lif növ iĢlərin həyata keçirilməsini tələb edir. Ona görə də redakto-
run professional hazırlıqlı olması tələb olunur. Bunun üçün redak-
tor xüsusi redaktor orientasiyasının mahiyyətini, əsasını təĢkil
edən fənləri bilməlidir. Bu fənlər redaktor fəaliyyətinin müvafiq,
uyğun aspektlərini əhatə edir. Bunların arasında redaktənin təĢkili
məsələsini, müxtəlif növ, tip və janrlarda olan nəĢrlərin hazırlan-
masının ayrı-ayrı mərhələlərində redaktor iĢinin forma və metod-
larını və s. qeyd etmək olar.
21
Fərruxfal R. Ədəbi mətnlərin redaktəsi / fars dilindən çevirən M.Məhəmmədi.
http://kultaz.com/2008/01/22/rza-ferruxfal-edebi-metnlerin-redaktesi/
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
14
Redaktənin nəzəri və təcrübi məsələlərinə dair rus tədqiqat-
çılarının çox sayda araĢdırmaları iĢıq üzü görmüĢdür
22
. Azərbay-
canda bu problemlə bağlı ilk dərslik T.Rüstəmov tərəfindən hazır-
lanmıĢdır
23
. Daha sonra Prof. Ġ.Vəliyevin redaktənin əsaslarına
həsr olunmuĢ bir-birindən dəyərli dərslik, dərs vəsaiti və məqalə-
ləri çap olunmuĢdur
24
. Bu kitablarda redaktə iĢi və onun əsasları,
kitabın baĢlıca inkiĢaf meylləri, redaktənin əsas prinsipləri, redak-
siya-nəĢriyyat proseslərində redaktorun rolu, redaktor təhlilinin
məzmunu, strukturu, mətndə fakt materialı və onun redaktəsi, dil
və üslub üzərində iĢ, ədəbi-bədii əsərlərin redaktəsi, uĢaq kitabla-
rının redaktəsi və digər önəmli məsələlər öyrənilmiĢdir.
Hazırkı kitabda elmi, elmi-kütləvi, klassik, uĢaq ədəbiyyatı-
nın və dövri nəĢrlərin redaktə məsələlərindən bəhs olunmuĢdur.
Monoqrafiyada elmi kitabların növ və tipləri haqqında məlumat
verilmiĢ, elmi kitabların nəĢrə hazırlanma xüsusiyyətləri öyrənil-
miĢdir. Klassik ədəbiyyatın nəĢri məsələləri, növləri, elmi-tənqidi
mətnlərin hazırlanması və digər problemlər tədqiqat obyektinə
çevrilmiĢdir.
Dövri nəĢrlərin tipoloji əlamətləri və növləri Ģərh olunmuĢ,
elmi jurnalların növlərindən, məqsəd və oxucu təyinatından asılı
olaraq növ və janrlarından, elmi jurnalların nəĢri tarixindən və
mərhələlərindən bəhs edilmiĢ, nəĢrə hazırlanma və redaktə xüsu-
siyyətləri, mərhələləri, gizli rəyçilərə göndərilmə və s. problemləri
iĢıqlandırılmıĢ, Azərbaycanda nəĢr olunan elmi jurnalların, Azər-
baycanlı müəlliflərin elmi məqalələrinin Thomson reyestrində öz
əksini tapması, ölkəmizdəki elmi jurnalların bu agentliyin impact
factorunu alması məsələləri və qarĢıda duran vəzifələr araĢdı-
rılmıĢdır.
22
bax: kitabın sonundakı ədəbiyyat.
23
Rüstəmov T. Ədəbi redaktə nəzəriyyəsi və təcrübəsi. Bakı: 1981, 165s.
24
Vəliyev Ġ. Ədəbi-bədii və uĢaq kitablarının redaktəsi. Bakı: 2002, 200 s.;
Vəliyev Ġ. Redaktənin əsasları. Bakı: 2009, 399 s. və b.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
15
Sonda, redaktə sənətinin incəliklərini, nəzəriyyə və təcrübə-
sini öyrəndiyim hörmətli müəllimim prof. Ġsmayıl Vəliyevə,
AMEA Əlyazmalar Ġnstitutunun çox dəyərli kollektivinə və
“Mətnlərin nəĢrə hazırlanması Ģöbəsi”nin müdiri f.e.d. Nəsib Gö-
yüĢova dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Qiymətli məsləhətlərinə
görə Anadolu Universiteti “Basım ve yayım” bölümünün müdiri
prof.dr. Halil Ġbrahim Gürcana təĢəkkürümü bildirirəm. Əlyazma-
lar Ġnstitutunun mərhum direktoru f.e.d. M.Adilovu dərin ehtiram-
la yad edirəm.
Vüsalə Musalı
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
tezkireshinas@gmail.com
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
16
I FƏSĠL
NƏġRLƏRĠN NÖV-TĠPOLOJĠ TƏRKĠBĠ VƏ
TƏSNĠFATI
Nəşrin konsepsiyası və ümumi modeli
Bütövlükdə nəĢriyyat prosesini 4 mərhələyə ayırırlar:
1.
Hazırlıq mərhələsi – planlaĢdırmadan əlyazmanın nəĢriy-
yata qəbuluna qədər;
2.
Redaksiya mərhələsi – əlyazmanın qəbulundan istehsalata
təhvil verilməsinə qədər;
3.
Ġstehsalat mərhələsi – kitabın çapı;
4.
Kitabın yayımı və təbliği
25
.
Redaksiya- nəĢriyyat mərhələləri demək olar ki, profilindən
və növündən asılı olmayaraq bütün nəĢriyyatlar üçün eynidir. Yal-
nız ədəbiyyatın növünə görə redaktənin xüsusiyyətləri fərqli olur.
Nəşr - yayılmaq üçün nəzərdə tutulmuş, müəyyən informasi-
yaları əhatə edən, redaksiya-nəşriyyat düzəlişlərindən keçmiş, tex-
niki vasitələrin köməyi ilə sayı çoxaldılan, poliqrafik cəhətdən tər-
tib olunmuş, buraxılış məlumatlarını əhatə edən nəşriyyat məhsu-
ludur.
Müasir nəĢrlərin yalnız poliqrafik tərtibatına diqqət yetiril-
məməlidir. Kitabda məzmunlu əsasın mövcud olması vacib Ģərt-
lərdəndir. Bundan sonra önəmli nüans olaraq əsərin redaksiya-
nəĢriyyat iĢlənməsi qeyd olunur.
Kitab nəĢri kifayət qədər çətin və sistemli yaradıcılıq iĢi tə-
ləb edir. Ona qarĢılıqlı əlaqə və bir-birindən asılı olan elementlərin
yekunu, məcmusu kimi baxmaq lazımdır. NəĢrin əsasını əsər və
məlumat aparatı təĢkil edir. Əsərin ən önəmli tərəfi məzmunlu,
dolğun çalarlı elementlərdən təĢkil olunmuĢ, əsərin məzmun və
janrından, ədəbiyyatın növündən asılı olaraq müxtəlif struktura
25
Vəliyev Ġ. Redaktənin əsasları. Bakı: GünəĢ, 2009. s. 81.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
17
malik ola bilən mətndir. Əsərdə mətnlə yanaĢı mətndən kənar ele-
mentlər – illüstrasiya, cədvəl, formul, diaqramlar da yer ala bilər.
Kitabın aparatı nəĢri digərlərindən fərqləndirmək, məzmunu
tez və problemsiz müəyyən etmək, mətni tamamilə oxumadan la-
zımi informasiyanı tapmaq, nəĢrin mövzusuna uyğun əlavə məlu-
mat əldə etmək üçün lazımdır. Nəşrin aparatına buraxılıĢ məlu-
matları, annotasiya və ya referat (elmi nəĢrlərdə), mündəricat
(içindəkilər), biblioqrafik elementlər, müxtəlif xarakterli göstərici-
lər (indeks), Ģərhlər, qeydlər daxildir. Aparatın tərkibi və onun
dolğunluğu nəĢrin növü ilə müəyyən olunur.
Beləliklə, nəĢrə bütövlükdə çətin, ancaq yaxĢı təĢkil olunmuĢ
informasiya sistemi kimi baxmaq olar.
Kitabın nəĢrə hazırlanmasında redaktorla bərabər korrektor,
kompüter operatorları, texniki redaktorlar, rəssam və dizaynerlər,
poliqrafçılar və baĢqa mütəxəssislər iĢtirak edir. Redaktor bütün iĢ
boyu professional metoddan – redaktor analizindən istifadə edir.
Belə ki, o, oxucu tələbatını təhlil edir və qiymətləndirir, əsər sifa-
riĢ verəcək müəlliflər axtarır və s.
NəĢri hazırlamağa baĢlamadan öncə redaktor iki suala cavab
tapmalıdır. Birincisi, hazırkı kitabı nəĢr etmək lazımdırmı? Ġkinci,
əgər lazımdırsa, o, necə olmalıdır? Əgər kitab plana salınsa belə
yenə bu suallara cavab tapmaq lazımdır
26
.
Plan-prospekt nəşriyyat işində müəllifin çap olunacaq gələ-
cək əsərinin adı, mövzusu və qısa icmalını əhatə edən sənəddir.
Redaktor öz nəĢriyyatının profilinə uyğun olan kitabların ça-
pı və kitab ticarəti haqqında məlumatlı olmalıdır. Bunun üçün
müasir Ģəraitdə müxtəlif mənbələr (kataloq və internet resursları)
mövcuddur. Əgər konkret nəĢr üçün ortaya sual çıxıbsa, redaktor
yenidən kitab axınını, kitab bazarını, oxucu tələbatını öyrənir.
26
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. – Мос-
ква, Издательство МГУП., 2002, 468 с.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
18
ToplanmıĢ informasiya müəllif əsərinin ideyası, planı ilə müqa-
yisə edilir və beləliklə, nəşrin ideyası yaranır. Bundan əlavə, gələ-
cək nəĢrin tipoloji cəhətləri də nəzərə alınmalıdır: oxucu auditori-
yası, informasiyanın xarakteri və təyinatı.
Redaktor topladığı ilkin informasiyalarla nəĢrin konsepsiya-
sını iĢləmək və formalaĢdırmaq imkanı əldə edir. Konsepsiya vasi-
təsi ilə redaktorun nəĢr üzərində yaradıcı iĢi müəyyən olunur:
plan-prospektin iĢlənməsi;
nümunə üçün gələcək əsərdən fraqmentin yazılması;
müəllif orijinalının qiymətləndirilməsi və onun təkmilləĢ-
dirilməsi;
konsepsiyanın iĢlənməsi – əsərin illüstrasiyalaĢdırılması və
kitabın tərtibatı;
nəĢrin modelinin hazırlanması;
nəĢr elementlərinin sistemləĢdirilməsi;
nəĢriyyat orijinalının formalaĢdırılması;
tirajın təyin edilməsi mərhələsində və çap zamanı kontrol-
analitik iĢ
27
.
Hər bir müəllif orijinalı özünəməxsus keyfiyyətlərə, xüsusiy-
yətlərə malikdir.
NəĢrin konsepsiyasının iĢlənməsi redaktor tərəfindən həyata
keçirilən əsas yaradıcı iĢdir. Konsepsiya yaratmaq nəĢrin modelini
formalaĢdırmaq üçün əsas və layihə hazırlamaqdır. Konsepsiya
nəĢrin redaktor hazırlığının bütün prosesi üçün metodoloji əsasdır.
Onun əsasında əsərin spesifikası nəzərə alınaraq nəĢrin modeli ha-
zırlanır.
NəĢrin ümumi, ən mühüm modeli özündə nəĢrin mahiyyətini
açmaq üçün vacib olan ümumiləĢdirilmiĢ cəhətləri cəmləĢdirməli-
dir. Buraya aĢağıdakıları aid etmək olar:
27
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. - Москва,
Издательство МГУП., 2002, 468 с.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
19
funksional təyinat;
oxucu ünvanı;
informasiyanın xarakteri və konstruksiyası.
Əlbəttə ki, təcrübədə konkret nəĢrin xarakteristikası yalnız
qeyd olunanlarla məhdudlaĢmır və bunu redaktə zamanı hər bir
nəĢr üçün ayrılıqda nəzərə almalıdır.
NəĢr üzərində iĢə müəllif orijinalının redaktə edilməsi ilə
baĢlamaq lazımdır. NəĢrin mahiyyəti, məzmunu təkcə əsərin məz-
munu ilə müəyyən olunmur, ona nəĢri təĢkil edən elementlərin
məcmusu da təsir edir.
NəĢrin strukturunun və tərtibatının formalaĢdırılmasının
ümumi mənası ondan ibarətdir ki, nəĢr daxili və xarici baxımdan
özünün funksional təyinatına, oxucu auditoriyasına, informasiya-
nın xarakterinə və istifadə Ģərtlərinə cavab verən bütöv, tam əsər
Ģəklinə salınsın.
Türkiyəli tədqiqatçı Sezai CoĢkun ədəbiyyat sosiologiyası-
nın əsərin müəllifinin qələmindən çıxdığı andan etibarən keçdiyi
yolu öyrəndiyini və müəllif, əsər, nəĢriyyat və oxucunun ədəbi ha-
disəni yaratdığını qeyd edir. S.CoĢkun bunun üçün 4 metod (üsul)
təqdim edir:
1.
müəllifin araĢdırılması;
2.
əsərin araĢdırılması;
3.
nəĢriyyatın araĢdırılması;
4.
oxucunun müəyyən olunması.
Gələcək əsərin müəllifi araĢdırılarkən iki məsələ ön plana çı-
xarılır: “zaman içində müəllif”, “cəmiyyət içərisində müəllif”. Bu
cəhətlər müəllifin sosial ünsür olaraq qavranılması üçün zəruridir.
Əsər araĢdırılarkən:
1.
kitabın xüsusiyyətlərinin – cildi, həcmi, Ģrift ölçüsü, ka-
ğızının keyfiyyəti dəyərləndirilməli;
2.
müəllifin iĢlədiyi mövzu dairəsindəki ədəbiyyatla əlaqəsi
müəyyən edilməli;
3.
əsərin hansı oxucu kütləsinə yönəldiyi aydınlaĢdırılmalı;
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
20
4.
əsərdəki sosial məsələlər təsbit olunmalı;
5.
sosial hadisələrə müəllifin mövqeyi müəyyən edilməli;
6.
əsərdə bəhs olunan sosial mövzu və fikirlərin ictimai hə-
yatda əksi və yol açacağı mübahisələr öyrənilməlidir.
S. CoĢkun kitabın nəĢri və yayılması mərhələsinin əsərin cə-
miyyətdə qəbulunda böyük təsirə malik olduğunu vurğulayır və
burada tanınmıĢ türkiyəli yazıçı AyĢe Kulinin fikirlərini də örnək
gətirir. Belə ki, yazıçının “Adı Aylin” adlı kitabı cəmiyyətdə nü-
fuz qazanmıĢ bir nəĢriyyatda çap olunduğu üçün çox satılmıĢdır
28
.
Nəşrlərin sistemləşdirilməsi
KitabĢünaslıqda əsas tipoloji kateqoriyalardan biri də nəĢr
növləri hesab olunur. QOST – 7.60-90 nəĢr növlərinə görə qrup
formalaĢdırmaq üçün aĢağıdakılar standartlaĢdırılmıĢdır:
məqsəd təyinatı
informasiyanın analitik iĢlənmə dərəcəsi
informasiyanın təbiəti və xarakteri
maddi konstruksiyası
həcmi
əsas mətnin düzümü
dövrilik
struktur
29
.
Adı sadalananlar arasında elələrini seçmək lazımdır ki, bütün
nəĢrlər üçün ümumilik təĢkil etsin. Bu məqsəd təyinatıdır. Hansı
ki, mahiyyətcə nəĢrin funksional rolunu və informasiyanın xarak-
terini cəmləĢmiĢ Ģəkildə əks etdirir. Bu və ya digər cəhətlər nəĢrin
28
CoĢkun S. Edebiyat sosyolojisi araĢtırmaları için bir yöntem denemesi /
Edebiyat sosyolojisi. – Ankara, Hece yayınları, 2004, s. 195.
29
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. - Москва,
Издательство МГУП., 2002.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
21
həcmi, informasiyanın əlamətləri və s. asılı olmayaraq nəĢri xarak-
terizə edir.
QOST 7.60-90 standartına görə, nəĢrlər aĢağıdakı növlərə
ayrılır:
Məqsəd təyinatına görə
Rəsmi, elmi, elmi-kütləvi, istehsalat-
praktik, normativ istehsalat-praktik,
tədris, siyasi-kütləvi, soraq-məlumat,
reklam, ədəbi-bədii nəĢrlər
Ġnformasiyanın analitik
iĢlənmə dərəcəsinə görə
Ġnformativ, biblioqrafik, referativ və ic-
mal nəĢrləri
Ġnformasiyanın iĢarəvi
xüsusiyyətlərinə görə
Mətnli, not, kartoqrafik, izonəĢrlər
Material
konstruksiyasına görə
Kitab, jurnal, vərəqə, qəzet, buklet, pla-
kat, açıqca, oyuncaq kitab
Həcminə görə
Kitab, broĢura, vərəqə
Əsas mətnin tərtibinə
görə
MononəĢrlər, toplular
Dövriliyinə görə
Dövri olmayan, seriyalı, dövri, ardı da-
vam edən nəĢrlər
Strukturuna görə
Seriyalı, bir cildli, çox cildli, seçilmiĢ
əsərlər, əsərlər toplusu, monoqrafiya,
avtoreferat, preprint, konfrans tezisləri,
konfrans materialları, elmi əsərlər top-
lusu, təlimat, standart, preyskurant,
əyani vəsait, dərslik, dərs vəsaiti, təd-
ris-metodik vəsait, proqram, lüğət, en-
siklopediya, danıĢıq kitabçası, bələdçi,
kataloq, albom, atlas, afiĢa, elmi-bədii
nəĢrlər, almanax, antologiya, dövri
nəĢrlər
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
22
Ədəbiyyat
CoĢkun S. Edebiyat sosyolojisi araĢtırmaları için bir yöntem dene-
mesi / Edebiyat sosyolojisi. – Ankara, Hece yayınları, 2004.
Rüstəmov T. Ədəbi redaktənin nəzəriyyə və təcrübəsi. Bakı, 1981,
165 s.
Umudlu Ġ. Kitab nəĢri bu gün. Bakı, 2004, 322 s.
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. -
Москва, Издательство МГУП., 2002, 468 с.
Антонова С., Соловьев В. Редактирование. Общий курс. -
Москва: Издательство МГУП, 1999, 256 с.
ГОСТ 7.60-90. «Издания. Основные виды. Термины и определе-
ния». Типология изданий, М., 1990.
Редактирование отдельных видов литературы / Под ред. Н.
Сикорского. – Москва: Книга, 1987.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
23
II FƏSĠL
ELMĠ NƏġRLƏR:
MAHĠYYƏTĠ, TĠPOLOJĠ ƏLAMƏTLƏRĠ VƏ
NÖVLƏRĠ
NəĢriyyat iĢinin nəzəriyyə və təcrübəsində elmi nəĢr dedikdə
nəzəri və eksperimental tədqiqatların nəticələrini əhatə edən əsər-
lər nəzərdə tutulur. Bütövlükdə elmi əsərlərin məzmununu elm
təĢkil edir. Elmi nəĢrlərin məqsəd təyinatı funksional xüsusiyyəti-
nin məcmusu ilə xarakterizə olunur. Elmi nəĢrlərin əsas funksiya-
larından biri də elmi dərketmənin nəticələrinin möhkəmləndiril-
məsidir. Elmi iĢin nəticələri rəsmiləĢməyibsə, o, tamamlanmıĢ he-
sab olunmur. Elmi kitab alimlər, tədqiqatçılar arasında effektiv
qarĢılıqlı informasiya vermə və ünsiyyət vasitəsi hesab olunur.
Elmi kitab tədqiqatçıların, tələbələrin, mütaliə obyektidir. Elmi ki-
tabın oxucu auditoriyasının müxtəlifliyi onun nəĢrə hazırlanması-
na təsir göstərməməlidir. Belə ki, oxucu elmi kitabı öz elmi im-
kanlarını nəzərə alaraq mənimsəməlidir.
Müasir dövrdə elmi nəĢrlərin konkret növ sırası müəyyən
edilmiĢdir. Ġnformasiyanın xarakterinə görə elmi nəĢrlər monoqra-
fiya, dissertasiya avtoreferatları, elmi konfrans (simpozium) mə-
ruzələrinin tezisləri, konfrans materialları, elmi əsərlər məcmuə-
sinə ayrılır.
Monoqrafiya (fran. monographie)
bir problemin həllinə həsr
olunmuĢ, bir və ya bir neçə müəllif tərəfindən hazırlanmıĢ elmi
nəĢrdir. Məzmununa görə monoqrafiya fundamental elmi əsər he-
sab olunur. Monoqrafiya elmi profilli mütəxəssislər, pedaqoqlar,
elmi və tətbiqi sahələrlə məĢğul olan tədqiqatçılar üçün nəzərdə
tutulur.
Elmi əsərlər toplusu tədqiqat, araĢdırma materiallarını əhatə
edən əsərlərdən təĢkil olunmuĢ elmi nəĢrdir. Elmi əsərlər toplu-
sundakı əsərlərin janr tərkibi müxtəlif olur. Buraya məqalə, refe-
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
24
rat, tezis, bildiriĢ daxildir. Onları məzmunun elmi xarakter daĢı-
ması birləĢdirir. Buradakı əsərlərdə tematik cəhətdən bir-biri ilə
bağlı olan tamamlanmıĢ tədqiqat nəticələri, ilkin nəticələr, eləcə
də diskussiya materialları yer ala bilər. Bu əsərlərin oxucu dairəsi
monoqrafiyaya nisbətən geniĢdir və elmi nəĢrlərin əsas oxucu ka-
teqoriyalarını əhatə edir. Bunlara misal olaraq AMEA Məruzələ-
rini, AMEA Xəbərləri, Bakı Universitetinin Xəbərlərini göstərmək
olar.
Elmi əsərlər toplusu birdəfəlik, ardı davam edən, müəllifli (1
müəllifli), kollektiv və yubileylərə həsr olunur. Ardı davam edən
toplular daha geniĢ yayılmıĢdır. Bunlar müxtəlif adlar altında iĢıq
üzü görürlər (Elmi əsərlər, xəbərlər, materiallar və s).
Dissertasiya avtoreferatı elmi dərəcə almaq üçün iddiaçı tə-
rəfindən yazılmıĢ dissertasiyanın qısa məzmununun əhatə edən re-
feratdır. Avtoreferat müdafiəyə təqdim olunmuĢ iĢlə ilkin tanıĢlıq
üçün nəzərdə tutulur, dissertasiyanın yazılması zamanı əldə edil-
miĢ nəticələri əhatə edir və əlyazması hüququnda olur. Avtorefera-
tın üz qabığında dissertasiyanı müdafiəyə qəbul edən dissertasiya
Ģurasının olduğu təĢkilatın adı, iddiaçının adı atasının adı və soy-
adı, ixtisasın Ģifri və adı, Ģəhərin adı və il göstərilməlidir (Əlavə
5). Üz qabığının arxasında isə dissertasiyanın yerinə yetirildiyi
təĢkilatın adı, elmi rəhbərin adı, rəsmi opponentlər, aparıcı təĢkila-
tın adı qeyd olunur, müdafiənin hansı tarixdə, hansı Ģurada keçiri-
ləcəyi və avtoreferatın göndərildiyi tarix yazılır. AAK əsasnaməsi-
nə görə, doktorluq dissertasiyasının avtoreferatı iki çap vərəqi (32
səhifə), namizədlik dissertasiyasının avtoreferatı isə bir çap vərəqi
(16 səhifə) həcmində, A5 formatda (210x148 mm), 11 Ģrift
olmalıdır
30
.
30
Alimlik dərəcələrinin və elmi adların verilməsi qaydaları haqqında əsasnamə.
Bakı, 2003, s. 51.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
25
Avtoreferat məhdud tirajla nəĢr olunur və Ali Attestasiya
Komissiyasının müəyyən etdiyi siyahı ilə müəyyən müəssisələrə
və mütəxəssislərə göndərilir.
Elmi konfrans məruzələrinin tezisləri toplu Ģəklində çap olu-
nan elmi nəĢrdir. Referat, məruzə annotasiyaları və s. materialları
əhatə edir və konfransa qədər çap olunur. Tezisin məzmununu mə-
ruzədə irəli sürülmüĢ fikir və ideyalar təĢkil edir. Tezisin məqsədi
konfrans iĢtirakçılarını məruzələrin tematikası və əsas məzmunu
ilə tanıĢ etməkdir. Tezislər əsasən əvvəlcədən konfrans iĢtirakçıla-
rına göndərilir və ya konfransda paylanır.
Konfrans materialları birdəfəlik topludur. Konfransın nəti-
cələrini əhatə edir və məruzələr, çıxıĢlar, konfrans qərarları əsasın-
da nəĢr olunur (Əlavə 17, 18, 19, 20). Konfrans materiallarının
çap olunmasında məqsəd informasiyanın yayılması və gələcək
tədqiqatlara köməkdir.
Strukturundan asılı olaraq, elmi nəĢrlər aĢağıdakı növlərə ay-
rılır: seriya (seriyalı nəĢrlər), bircildli nəĢrlər, çoxcildli nəĢrlər,
əsərlər toplusu, seçilmiĢ əsərlər.
Hazırlıq mərhələsində redaktor işinin metodları
Elmi nəĢrlərin tematikası elmin özü kimi müxtəlifdir. Elmi
kitabın repertuarının formalaĢdırılmasına aĢağıdakılar təsir göstə-
rir:
NəĢrin mahiyyəti, təbiəti – müəllif orijinalının plan iĢinin nə-
ticəsi və ya nəĢriyyatın sifariĢi, yaxud müəllifin öz istəyi ilə hazır-
lanması ilə Ģərtlənir;
Oxucu mühitindəki vəziyyət (elmi kommunikasiya sistemin-
də);
Kitabın istifadə mühitində, eləcə də satıĢda mövcudluğu;
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
26
Maliyə, iqtisadi və maddi imkan və Ģərait
31
.
Elmi kitabın nəĢriyyat repertuarı obyektiv və subyektiv fak-
torlarla Ģərtlənir. Belə ki, elmi kitab elmin məhsuludur, elmi dərk-
etmə vasitəsidir və elmin inkiĢafı üçün vacibdir.
Hazırlıq mərhələsində redaktor tərəfindən yerinə yetirilmiĢ
təĢkilati-marketinq iĢinin nəticələri tematik planın əsasını təĢkil
edir. Tematik planlaĢdırma elmi kitab nəĢri sistemində nəĢriyyat
iĢinin ümumi prinsipləri, kitab nəĢrinin bazar münasibətləri ilə xa-
rakterizə olunan müasir Ģərtləri, elmi kitabın xüsusiyyətləri və elə-
cə də sosial rolu ilə müəyyən olunur.
Tematik plan elmi kommunikasiyanın inkiĢafında və forma-
laĢdırılmasında böyük əhəmiyyəti olan proqramdır. Plan vasitəsi
ilə məzmun, istiqamət, həcm və nəĢriyyatın müvəqqəti iĢ göstəri-
ciləri, elmi kitabın yaradılmasında iĢtirak edən müəllif, redaktor,
rəssam və s. nəĢriyyat mütəxəssis heyəti müəyyən olunur.
Elmi əsər üzərində redaktor işi
Elmi əsərdə elmi kommunikasiya elementi kimi araĢdırma-
nın predmeti, məqsədi, vəzifələri, onun xarakteri, metodu və nəti-
cəsi əksini tapmalıdır. Elmi əsərin əhəmiyyətinin və janr spesifika-
sının nəzərə alınması elmi əsərin redaktor hazırlığının vacib Ģərtlə-
rindən hesab olunur. Elmi kitab nəĢri praktikasında redaktor mo-
noqrafiya, elmi məqalə, məruzə, məruzə tezisi, resenziya kimi
janrlarla iĢləyir.
Monoqrafiya nüfuzlu elmi əsər janrına aiddir. Monoqrafiya-
da hər hansı elmi problem geniĢ və aydın Ģəkildə araĢdırılır və el-
mi problemi, vəzifələri, sualları əks etdirir. Müəllifin Ģəxsiyyəti və
31
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. - Москва,
Издательство МГУП., 2002, 468 с.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
27
elmi nüfuzu da monoqrafiyanın elmi-kommunikativ əhəmiyyətinə
təsir edir və onu əsərin redaktəsində nəzərə almamaq olmaz.
Elmi məqalə janrının özünəməxsus xüsusiyyətləri var və
onlar bir neçə növə ayrılır. Bunlardan əsası analitik məqalədir. Bu
zaman müəyyən elmi metodun iĢlənməsi ilə ilkin informasiya əsa-
sında araĢdırma aparılmalıdır. Məqalə kiçik həcmli əsərdir (1 mü-
əllif vərəqi həcminə qədər). Məqalənin məqsəd təyinatı elmi sual-
ları açıqlayan faktların hərtərəfli analizidir. Məqalədə qarĢılıqlı
əlaqə, qarĢılıqlı asılılıq və faktların əhəmiyyəti, dəlil gətirilmiĢ
faktlar və əsaslandırılmıĢ nəzəri ümumiləĢdirmələr, məntiqi nəti-
cələr və praktik məsləhətlər əhatə olunur. Məqalə dövri və ardı da-
vam edən nəĢrlərdə çap oluna bilər. Prinsipcə məqalə kiçik həcmli
monoqrafiya kimi hazırlanır. Məqalə biblioqrafik siyahı və biblio-
qrafik sitatlarla təmin olunur.
NəĢrin konsepsiyasının reallaĢdırılması, əsərin müəllif oriji-
nalın qiymətləndirilməsi analizindən baĢlayaraq redaktor tərəfin-
dən həyata keçirilir. Müəllif orijinalının qiymətləndirilməsi zama-
nı ümumelmi məlumat dərketmə və təhlil olunan əsərin aid olduğu
sahədəki elmi vəziyyəti və oxucuların informasiya-kommunikativ
sorğularının öyrənilməsi tələb olunur. Müəllif orijinalının düzgün
və hərtərəfli qiymətləndirilməsi üçün redaktorun elmi rəyçi və
məsləhətçilərin köməyinə əsaslanması vacibdir.
Redaktor mövzu aktuallığının və onun seçilməsinin nə ilə
əsaslandırıldığına diqqət yetirməlidir. Redaktor mövzunun aktual-
lığını qiymətləndirərkən plan-prospektdə nəzərdə tutulmuĢ sualla-
rın müəllif orijinalında dəqiq və dolğun əks olunmasını müəyyən
etməlidir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, plan-prospektin tutul-
masından, əsərin yazılmasına qədər müəyyən zaman keçir və əsər-
də bəzi dəyiĢikliklər də ola bilər.
Müəllif orijinalının qiymətləndirilməsinin ilkin analizi mər-
hələsində redaktor yenidən hazırkı nəĢrin iĢıqlandırılan mövzudakı
ədəbiyyat çeĢidində hansı yeri tutduğunu aydınlaĢdırmalıdır. Buna
görə həmin mövzuda nə zaman və hansı kitabların nəĢr olunması,
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
28
hansıların satıĢda mövcudluğu, hansıların nəĢrə hazırlandığı mə-
lum olmalıdır .
Mövzunun iĢlənməsi analiz edilərkən elmi əsərin spesifikası
nəzərə alınaraq, redaktənin nəzəriyyə və təcrübəsində tətbiq edilən
ümumi kriteriyalardan istifadə edilməlidir. Redaktor nəĢr üzərində
iĢləmək üçün materialının elmiliyini, həqiqiliyini, etibarlılığını,
inandırıcılığını, dolğunluğunu, əsərin strukturunu, onun quruluĢu-
nun məntiqini, dil-stilistik keyfiyyətlərini qiymətləndirməlidir.
Konkret elmi əsərin redaktə metoduna onun janr xüsusiyyətləri,
müasir elmin müxtəlif sahələrə ayrılması və s. təsir göstərir. Spe-
sifik xüsusiyyətləri baxımından əsərin müxtəlif elm sahələrinə gö-
rə redaktəsi fərqləndirilir: təbiət, ictimai, texniki.
Elmi əsərin məzmununun əsasını faktlar təĢkil edir. Fakt sö-
zü latınca “edilmiĢ”, “baĢ vermiĢ” mənasını ifadə edir. Fakt mate-
rialına xüsusi adlar, tarixlər, coğrafi adlar, rəqəmlər, faktlar (görül-
müĢ iĢlər, baĢ vermiĢ hadisələr və s. haqqında məlumat), sitatlar
daxildir
32
. Elmi fakt obyektiv faktın insan beynindəki inikasıdır.
Elmi faktlar nəzəri mühakimələrin əsasını təĢkil edir. Faktlar təd-
qiqatın nəticələrini əsaslandırır, alınmıĢ nəticələrin elmi əhəmiy-
yətini və onun yeniliyini Ģərtləndirir. Faktlar analiz edilərkən nə-
zərə alınmalıdır ki, həqiqi elm gerçək, dəqiq faktların əsasında
mövcuddur və inkiĢaf edir. Redaktor nəticə və konsepsiyalar üçün
əsas götürülən faktların bunlara verilən metodoloj tələblərə nə də-
rəcədə uyğun olduğunu və müəllifin istifadə etdiyi hər cür faktla-
rın dəqiqliyini və dürüstlüyünü yoxlamalıdır
33
.
Redaktə zamanı elmi əsərin məzmun və forma vahidliyinin
həmahəngliyini təmin etmək üçün onun struktur analizi böyük
əhəmiyyət kəsb edir. Əsərin strukturu üzərində iĢ, onun mükəm-
məlləĢdirilməsi redaktə prosesində kifayət qədər vacib və məsuliy-
yətli iĢdir. Bu proses əsəri dərindən dərk etməyi tələb edir. Əsərin
32
Rüstəmov T. Ədəbi redaktə nəzəriyyəsi və təcrübəsi. Bakı, 1981, s. 71.
33
Мильчин А. Методика редактирования текста. Москва, 1980, s. 169.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
29
strukturu üçün əsas tələb odur ki, material dəqiq plan üzrə Ģərh və
izah edilsin. Belə ki, elmi əsərin strukturu tədqiqatın məqsədinə
necə nail olunduğunu aydın göstərmək imkanını təmin etməlidir.
Bu nöqteyi-nəzərdən elmi nəĢrlərin əsasını təĢkil edən mo-
noqrafiya, məqalə, məruzə kimi elmi əsərləri strukturuna görə üç
hissəyə ayırmaq olar: giriş, əsas və nəticə. Qeyd olunanlardan hər
biri məqsəd, tərtib və məzmun dolğunluğuna malikdir.
Girişdə əsasən mövzunun aktuallığı, tədqiqatın məqsədi, təd-
qiq tarixi, elmi-metodoloji əsası, mənbələri, əhəmiyyəti, və s.
əsaslandırılır.
Əsas hissədə problemin öyrənilməsi, tədqiq tarixi, tədqiqat
prosesi və bu kimi elmi məsələlər əksini tapır. Əsas hissə informa-
siya analizi və sintez əsasında yeni elmi biliklərin formalaĢdırıl-
masına xidmət edir. Kitabın mətni hissə, bölmə, fəsil və paraqraf-
lara ayrıla bilər. BaĢlığın önündə nömrə, hərf iĢarəsi, cins göstəri-
cilərinin qoyulması iki məqsəd daĢıyır:
1.
Oxucu üçün müxtəlif pilləli baĢlıqları kəskin Ģəkildə hü-
dudlamaq və bir pillənin rubrikasını aydın müəyyənləĢdir-
mək. Oxucu baĢlıqlara aid nömrə, hərf və cins iĢarələrinin
köməyi ilə bu və ya baĢlığın hansı pilləyə aid olduğunu
asanlıqla müəyyənləĢdirir.
2.
Mətndə istənilən hissəni, baĢlığı tapmağı asanlaĢdırmaq
(baĢlığın sözlərini təkrar etmədən yalnız onun nömrəsini, ya-
xud hərf və ya Ģriftin cins iĢarəsini göstərmək yetər)
34
.
Nəticədə tədqiqatın məntiqinə uyğun nəticələr çıxarılır, töv-
siyələr verilir, gələcək tədqiqatlar üçün istiqamət göstərilir.
Əsərin strukturu analiz edilərkən əsərdə məsələlərin dəqiq
qoyuluĢu, oxucu ünvanının nəzərə alınıb-alınmadığı, tədqiqatın
nəticələrinin necə bölündüyünə fikir vermək lazımdır. Belə ki,
struktur məzmunun oxucuya tez, dəqiq, asan çatdırılmasını təmin
etməlidir.
34
Vəliyev Ġ. Redaktənin əsasları. – Bakı: 2009, s. 294.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
30
Əsərin müəllif orijinalı redaktor tərəfindən analiz edilərkən
onun müxtəlif hissələrinin əhəmiyyəti, mənası və onlar arasındakı
əlaqə qiymətləndirilməlidir. Əmin olmaq lazımdır ki, mətn ikinci
dərəcəli materiallarla yüklənməyib. Əsas tələblərdən biri də odur
ki, material dəqiq plan əsasında ifadə olunsun. Ġfadə planının bü-
tünlükdə və ayrı-ayrı hissələrinin qiymətləndirilməsi redaktordan
tələb olunur. Elmi əsərin giriĢ, əsas hissə və nəticə kimi bölmələrə
ayrılması ilə kifayətlənmək olmaz. Ən azından əsas mətnin fəsillə-
rə, bölmələrə, paraqraflara, abzaslara bölünməsinin nə dərəcədə
məntiqi olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Rubrika sistemi elmi
əsərin daxili strukturunun əyani forması hesab olunur. Müəllif tə-
rəfindən tərtib olunmuĢ rubrikasiyanı analiz etmədən qəbul etmək
olmaz. Ola bilər ki, müəllifin təqdim etdiyi mündəricatda əsərin
məzmunu tam əks olunmasın. Ona görə də redaktor müəllif oriji-
nalını oxuyaraq öz planını tərtib etməlidir. Beləliklə, demək olar
ki, elmi əsərin strukturu məzmun və ifadə məntiqi ilə sıx bağlıdır.
Əsərin əsasını mətn təĢkil edir və əsas informasiya daĢıyıcısı
olan mündəricat da ona bağlıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, mətn
müfəssəllik, tamlıq, sistemlilik, bağlılıq kimi cəhətlərə malik ol-
malıdır.
Redaktə zamanı müxtəlif Ģərh metodlarının istifadəsinin
məqsədəuyğunluğunu qiymətləndirilməlidir. ġərh əsasən xüsusi-
dən ümumiyə – induktiv mühakimə, nəticə metodu, və ya ümumi-
dən xüsusiyə – deduktiv mühakimə metodu ilə aparılır
35
.
ġərh metodu tədqiqatın predmetinin təbiəti, informasiyanın
xarakteri və oxucu ünvanı ilə müəyyən olunur. Elmi əsərlərdə
məntiqi və tarixi ifadə metodlarından istifadə edilir. Birinci müəl-
lif mühakiməsinin, düĢüncəsinin inkiĢafını, gediĢini izləməyə, el-
mi tədqiqatın modelini yaratmağa, bu və ya digər obyekti hərtərəf-
35
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. –
Москва: 2002, 468 с.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
31
li nəzərdən keçirməyə imkan verir. ġərh tədqiqatın ayrı-ayrı hissə-
lərinin və strukturunun tam tədqiqi, elementlər və onların qarĢılıqlı
təsirinin yekunu, səbəb və nəticəsinin göstərilməsi əsasında qu-
rulur.
Məntiqi metod materialın ardıcıl məna fraqmentlərinə ayrıl-
masını nəzərdə tutur. Məntiqi metod adətən predmet və ya hadisə-
nin xüsusiyyətləri hərtərəfli analiz olunan əsərlərdə tez-tez istifadə
olunur. Bu metod yüksək informativliyi ilə fərqlənir.
Tarixi şərh metodu hadisələrin inkiĢaf prosesini və ya onla-
rın xronoloji ardıcıllığını göstərməyə imkan verir. Bu metod öyrə-
nilən hadisənin ardıcıl, mərhələ-mərhələ, səbəb və nəticə əlaqələ-
rini üzə çıxarmaqla, hərtərəfli analizi ilə inkiĢafını əks etdirəcək
əsərlər üçün effektivdir. Tarixi metod inkiĢafdadır və onun qavra-
nılması çətin deyil.
Qalxma metodu mücərrəddən konkretə elmi anlayıĢın dərin
analizi əsasında öyrənilən predmet və ya hadisə haqqında konkret
biliyi sintez etməyə imkan verir. Sintez həmiĢə sadə abstraksiya-
dan baĢlayır və müxtəlif sintezlərin vəhdətində mövcud olan elmi
anlayıĢları cəmləĢdirir.
Spiral metodu təhlil olunan elmi əsərdəki predmetin və ya
hadisənin əlamətlərinin tədricən inkiĢafını Ģərtləndirir. O, təkcə el-
mi materialın strukturunu əks etdirmir, eləcə də oxucu məntiqinin
inkiĢafına məqsədyönlü təsir göstərməyə imkan yaradır.
Ġfadə edilmiĢ fikirlərin çatdırılması üçün terminlərin istifa-
dəsi böyük məna kəsb edir. Məzmunun Ģərhinin dəqiqliyi üçün
optimal variant elmi terminlərin verilməsidir. Münasib terminlərin
seçilməsi hesabına və baĢqa dil vasitələrinin (leksik, qrammatik,
sintaktik) fikrin çatdırılmasının uyğunluğuna və eynimənalılığına
nail olmaq mümkündür. Elmi əsərlərin nəĢrə hazırlanması zamanı
terminlərin analizi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Əsas odur ki, ter-
minlərin yanlıĢ istifadəsinə imkan verilməsin və dəqiq, eynimənalı
terminlərdən istifadə olunsun. ġübhəsiz ki, bir əsər dairəsində ter-
minin çoxmənalılığı oxucu üçün ciddi əngəl, maneə ola bilər. Elmi
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
32
əsərdə terminoloji yanlıĢlıqlar yalnız çoxmənalılıqla məhdudlaĢ-
mır. Elmi əsərlərdə məzmunu əks etdirən bütün məlumat vasitələ-
rindən (mətn, formul, cədvəl, illüstrasiya) və ədəbi janrların bütün
elementlərindən (məlumat-analitik, bədii-publisistik) istifadə olu-
nur. Əlbəttə ki, elmi əsərin ifadə etmə üslubunun redaktor qiymət-
ləndirməsi elmi kommunikasiyanın, müəllifin norma və standart-
larına, gələcək nəĢrin janr və növ xüsusiyyətlərinə olan münasibəti
əsasında formalaĢdırılır. Elmi nəticənin dolğunluğunun əsası kimi
bütün fikir və mülahizələrdə də inandırıcılıq və obyektivlik qiy-
mətləndirilməlidir.
Elmi kitabların məlumat aparatının hazırlanması
Hər bir elmi kitabın ayrılmaz tərkib hissəsi onun məlumat
aparatıdır. Onun əhəmiyyəti və vacibliyi, oxucunu kitabın məz-
munu ilə tanıĢ etməsində və ondan istifadəni asanlaĢdırmasında,
lazımi informasiyanın tez və xətasız tapılmasını təmin etməsində-
dir. Aparat kitabı digər informasiya mənbələri ilə bağlayan zəncir-
dir və həmin kitabın elmi-kommunikasiya sistemindəki yerini gös-
tərir. Ġnformasiya axtarıĢı məsələlərinin həllində, elmi mənbə axını
içərisində lazımi kitabları tapmaqda və onun məzmunu haqqında
məlumat almaqda kitab aparatının böyük rolu vardır. Akademik
S.Vavilov yazırdı: «Müasir insan kitabxana Himalayları qarĢısında
qızılaxtaran kimi dayanmıĢdır. O, qum kütləsinin içərisindən qızıl
dənəcikləri tapmalıdır»
36
.
Standarta görə məlumat aparatı müəllif əsərinin orijinalının
mətninə daxildir. Praktikaya nəzər yetirsək görərik ki, müəllif apa-
ratı hazırlamağa kifayət qədər vaxt ayırmır. Bu iĢi uzun və zəh-
mətli iĢ hesab edərək, onun hazırlanmasına etinasız yanaĢır. Bu iĢ
36
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. –
Москва: 2002, 468 с.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
33
həm də müəyyən ixtisas hazırlığı tələb edir və ən əsası kitabın qiy-
mətinin qalxmasına gətirib çıxarır.
NəĢrin aparatının təmin və təchiz edilməsi məsuliyyəti re-
daktorun üzərinə düĢür. Redaktor iĢə baĢlayarkən aparatın tərtibi
ilə bağlı bütün faktorları nəzərə almalıdır. Çünki aparat kitab mə-
dəniyyətinin əsas elementlərindəndir. Redaktor əsərin janr xüsu-
siyyətlərini, nəĢrin növünü, informasiyanın xarakterini, nəĢrin aid
olduğu sahəni, kitab nəĢrində formalaĢmıĢ ənənəni, standartları,
tələbləri, elmi kommunikasiya və informasiya axtarıĢında aparatın
rolunu nəzərə almalıdır.
Aparat elementlərindən hesab olunan buraxılış məlumatları
demək olar ki, bütün nəĢrlərdə verilir. BuraxılıĢ məlumatları
QOST-7.4-95 və nəĢriyyat ənənələrinə uyğun olaraq tərtib olunur.
Elmi kitablarda titul vərəqinin arxa tərəfində aid olduğu sahədən
asılı olaraq referat və ya annotasiya verilir. Referat (əsərin qısa
Ģərhi, tədqiqatın predmeti, məqsədi, əsas nəticələri, elmi informa-
siyanın əhəmiyyəti) texniki və təbiət elmlərinə dair kitablarda yer
alır. Annotasiya isə ictimai elmlərə dair kitabların elementlərin-
dəndir. Burada əsərin qısaca məzmunu verilir. Bəzən annotasiya
cildin arxa tərəfində yer alır (Əlavə 7).
Elmi kitablarda biblioqrafik aparata biblioqrafik siyahı və
biblioqrafik istinadlar aid edilir. Elmi kitab biblioqrafik aparatsız
nəĢr oluna bilməz. Bu, onunla izah olunur ki, hər bir elmi kitab da-
ha əvvəl aparılmıĢ tədqiqatlar və müasir araĢdırmalara əsaslanır və
onlar əsasında öyrənilir. Tədqiqatçı araĢdırma prosesində mənbə-
ləri, ədəbiyyat siyahısını hazırlamalı, elmi etikaya uyğun olaraq iĢ
prosesində istifadə etdiyi kitablara istinadlar verməlidir. Hər hansı
bir müəllifin əsərindən, fikrindən istifadə edib ona istinad ver-
məmək plagiat faktı hesab olunur. F.e.d. N.GöyüĢov bu problemi
aĢağıdakı kimi izah edir: “Klassik nəzəriyyəçilərə görə, söz sənəti-
nin əsasında gözəl mənalar və motivlər dayanır. Ona görə də məz-
munlar eyni, onların ifadə Ģəkilləri müxtəlifdir. Forma məna ilə
söz arasında orta mövqedə dayanır. Söz sənətində kompozisiyanın
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
34
yeni biçimdə verilməsi, məzmun və motivlərin yeni bədii anlamla
ifadəsi orijinaldan zəifdirsə, bu, uyğunsuzluq sayılır. BaĢqalarının
iĢlətdiyi məzmun və motivləri, təzad, təcnis, təĢbih və eyhamları
birbaĢa iĢlətmək plagiat adlanır. Hər hansı motivi nəqletmə yolu
ilə öz adına iĢlətmək, müxtəlif motivləri bir-birinə calamaqla oriji-
nal söz kimi qələmə vermək cəhdi də yolverilməzdir”
37
.
Əsas plagiat növləri bunlardır:
baĢqasının sözünə sahib çıxmaq;
baĢqasından alınan məna və sözün yerdəyiĢməsi, mənanın
geniĢlənməsi;
nəsr və ya nəzmin məzmununu baĢqasından alıb, yeni iba-
rələrlə, yeni qəlibdə vermək və s
38
.
Türkiyədə 2011-ci ildə iĢıq üzü görmüĢ “Akademik yazım
ihlalleri” adlı çox dəyərli monoqrafiyada hər hansı bir əsərə doğru
istinad vermə, plagiat məsələsi üzərində ciddi durulmuĢ və təhlil-
lər aparılmıĢdır
39
.
Elmi nəĢrlərdə demək olar ki, bütün növ biblioqrafik istinad
növlərindən istifadə olunur (Əlavə 8, 10). Elmi iĢ tamamlanan za-
man və onun nəticələri tərtib edilərkən mənbələrin, ədəbiyyatın si-
yahısı tutulur. Bu zaman biblioqrafik təsvir qaydalarına riayət
olunması vacib Ģərtlərdəndir. Təsvir zamanı diqqətsizlik, laqeyid-
lik, qeyri-dəqiqlik yanlıĢlıqlara və natamam informasiyaya gətirib
çıxarır. Bu cür istinadlarla və siyahılarla redaktor da iĢləyə bilməz.
37
GöyüĢov N. Milli sənətin nəzəri təhlilinə giriĢ. Bakı: Nurlan, 2006, s. 237-
238.
38
Yenə orada. s. 238.
39
Demirel Ġ. H., Erol B., Saraç C. Akademik yazım ihlalleri. – Ankara:
TÜBĠTAK, ULAKBĠM, 2011, s. 58.
Daha ətraflı bax: Hexham Ġ. Academic Plagiarism Defined. Department of
Religious Studies University of Calgary, 2005, 12 s.
http://people.ucalgary.ca/~hexham/content/articles/plague-of-plagiarism.
html; The Chicago Manual of Style. Chicago, Chicago University Press, 2003,
(first edition 1949).
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
35
Biblioqrafik siyahıların müəllif variantı qiymətləndirilərkən
oxucunun istinad verilən mənbəni dəqiq müəyyən edə biləcəyi və
onun haqqında lazımi məlumatları ala biləcəyi nəzərə alınmalıdır.
Biblioqrafik istinad və ya siyahı kitabda elə yerləĢdirilməlidir ki,
oxucu onu asan və rahat görsün, mütaliə prosesini kəsməsin və ax-
tarıĢa vaxt sərf etməsin. Eləcə də, istinadların texniki tərtibat qay-
daları nəzərə alınmalıdır. Texniki tərtibat qaydalarını nəzərə al-
saq, istinadların kodla verilməsi – yəni ədəbiyyatın mətnin sonun-
dakı biblioqrafik siyahıya uyğun nömrəsinin və ya müəllifin soya-
dının və istinad olunan səhifənin nömrəsinin göstərilməsi məqsə-
dəuyğundur. Bir cəhəti də nəzərə almaq lazımdır ki, bu variant
texniki tərtibat baxımından uğurlu olsa da, mütaliə prosesində
oxucuya böyük çətinlik yaradır. Bu zaman oxucu mənbəni axtar-
maq üçün mütaliə prosesini dayandırır
40
.
Elmi kitablarda ayrı-ayrı nəĢrlərə tətbiq edilən mətnin sonu
biblioqrafik siyahılar da verilə bilər. Bu xarakterli biblioqrafik isti-
nadlara elmi əsərlər toplusunda, monoqrafiyaların ayrı-ayrı fəsillə-
rinin sonunda rast gəlmək mümkündür. Biblioqrafiyanın bu Ģəkil-
də verilməsi hallarına az-az təsadüf olunur.
Mətn sonunda verilən biblioqrafiyalardan biri də mono nəĢr-
lərin sonunda verilən biblioqrafik siyahılardır və onlar “kitab sonu
siyahı” adlandırılır.
Fəslin sonunda və nəĢrin sonunda verilən biblioqrafik siyahı-
lar informativ, tövsiyə edici, şəxsi, əlavə xarakteri daĢıya bilər və
müvafiq baĢlıqlar altında tərtib olunurlar: «Ġstifadə olunmuĢ ədə-
biyyatın biblioqrafik siyahısı», «Tövsiyə olunan ədəbiyyatın bib-
lioqrafik siyahısı», «Əlavə mənbələrin biblioqrafik siyahısı»,
«Akademik B.Nəbiyevin elmi əsərlərinin siyahısı» və s.
40
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. – Мос-
ква: 2002, 468 с.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
36
Biblioqraifk siyahını əsasən əlifba prinsipi və ya sitatın ve-
rilmə ardıcıllığı ilə göstərirlər və nömrələyirlər.
Biblioqrafik siyahıların redaktə edilməsində əsas məqsəd on-
dan ibarətdir ki, təsvirin dəqiqliyinə nail olunsun və siyahıda ədə-
biyyatın tez və xətasız tapılmasının rahatlığı təmin edilsin.
Elmi nəĢrlərdə elə elementlər vardır ki, oxucunu kitabın da-
xilinə aparır, onun məzmununu açır, və digər bu xarakterli kitablar
arasındakı yerini göstərir. Bu elementlərə müqəddimə və giriş mə-
qaləsi daxildir. Müqəddimə kitabın müəllifi, redaktor, naĢir və ya
elmi əsər məcmuələrində tərtibçilər tərəfindən yazıla bilər. Mü-
qəddimə nəĢrin spesifikasını açmalıdır.
Elmi topluların müqəddiməsində toplunu təĢkil edən məqalə-
lərin spesifikası verilir, onun formalaĢdırılması prinsiplərindən
bəhs olunur, müəlliflər haqqında məlumat öz əksini tapır
41
.
Elmi konfrans materiallarını, topluları müqəddiməsiz təsəv-
vür etmək mümkün deyil. Bu materialların müqəddiməsində kon-
frans haqqında, onun tematikası barədə ümumi məlumat verilir, bu
çərçivədə keçirilən tədbirlər, iĢtirakçıları, baxılan, müzakirə olu-
nan və irəli sürülən problemlər, onların müzakirəsinin gediĢatı,
əsas nəticələr, plan, proqram iĢıqlandırılır.
Monoqrafiyanın müqəddiməsi problemin xarakteristikasını,
araĢdırma məqsədini, tədqiqatın metodunun xüsusiyyətlərini, təd-
qiqatın nəzəri-emprik bazası və Ģərtlərini, müəllifin konsepsiyası-
nın özünəməxsusluğunu və s. əhatə edir. Kollektiv monoqrafiya-
larda müqəddimə müəlliflərin hər birinin elmi səviyyəsi haqqında
məlumatı iĢıqlandırır.
Giriş məqaləsi (ön söz) kitab aparatının elementi kimi mü-
qəddimə ilə yanaĢı və ya ondan asılı olmayaraq verilə bilər. Mü-
qəddimə kimi giriĢ məqaləsi də əsas materialla bağlıdır. GiriĢ mə-
41
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. –
Москва: 2002, 468 с.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
37
qaləsi tədqiqatçının yaradıcılığını iĢıqlandırır, onun elmdəki yolu-
nu, problemlərin elmi dəyərini açan elmi sualları əhatə edir. Bəzi
giriĢ məqalələrini tanınmıĢ alimin elmi nəĢrə tematik bağlı olan
məqaləsi əvəz edir. GiriĢ məqaləsi rolunu oynayan bu cür məqalə-
lər elmi monoqrafiyalarla yanaĢı, elmi əsər toplularında da verilə
bilər.
Kitabın əsas ideyasını açıb göstərməklə oxucunu mətn üzə-
rində düzgün iĢləməyə istiqamətləndirən vacib məlumatlardan iba-
rət ön sözü və ya ona yaxın materialların çox vaxt əsas mətnin
Ģrifti ilə “müəllifdən” baĢlığı altında yığılıb, ondan heç nə ilə fərq-
lənməməsi, əslində, düzgün deyil. Ön sözün əsas mətndən seçil-
məsi üçün bir neçə variant təklif olunur:
əsas mətnlə eyni Ģriftlə, ancaq bir-birindən azca aralı
yığmaq;
eyni ölçülü Ģriftlə, lakin kursiv qarnituru ilə yığmaq (kiçik
həcmli “ön söz” üçün məqbul olan);
nisbətən ensiz ölçüylə səhifələmək;
nisbətən kiçik ölçülü Ģriftlə yığmaq”
42
.
Bəzi hallarda elmi nəĢrlərdə son söz də yer alır. Son söz adə-
tən tərcümə nəĢrlərində və ya tarixi tematika iĢlərinə aid edilir.
Son sözdə elmi problemin müasir anlamı, tədqiqat predmetinin
öyrənilməsində müəllifin rolu, alimlərin konsepsiya və yanaĢmala-
rı yer alır.
Elmi kitabların soraq-məlumat aparatına daxil olan element-
lərdən biri də qeyd və Ģərhlərdir (Əlavə 1). Elmi əsərdə qeyd və
şərhlər üzərində iĢdə redaktor iĢinin metodik özəllikləri var. Apa-
ratın bu elementindən elmi kitablarda daha çox istifadə olunur.
Onlar arasındakı fərq ondan ibarətdir ki, qeydlər sorğu-məlumat
xarakteri daĢıyır, mənbəyə istinad verilir və ya xarici dildəki mət-
nin tərcüməsi, əlavə faktlar öz əksini tapır. Şərhlərdə isə mətnin
müəyyən hissəsinin, ifadənin, terminin izahı verilir, Ģərhçi və ya
42
Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. – Bakı: 2010, s. 98.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
38
redaktorun fikri yer alır. ġərh və qeydlərlə müĢayiət olunan mətn-
də, Ģərh və qeydlərin sayı, təfsilat dərəcəsi konkret nəĢrdən, infor-
masiyanın xarakterindən, təhlil, müzakirə predmetindən, oxucu tə-
yinatından asılıdır. Kitabda Ģərh və qeydlərin verilməsinin vacibli-
yinə diqqət yetirilməli və onların bilavasitə əsas mətnlə bağlı ol-
mağına fikir verilməli və dəqiqliyi, etibarlılığı, müxtəsərliyi ilə
fərqlənməlidir. Bu elementlərin tərtibində müəyyən sistemə riayət
etmək lazımdır. Bu Ģərtlərə Ģərh və qeydlərin yerləĢdirilməsi, isti-
nad verilməsi və müxtəlif Ģriftlərdən istifadə də aiddir
43
.
Bəzən, mətndə (əsasən tarixi kitablarda və klassik mətn-
lərdə) qeyd və Ģərhlər çox ehtiyac duyulur. Bu hallarda əsas mət-
nin 10-15%-i qeyd və Ģərhlərə ayrılır. Məsələn, klassik tarixi mən-
bələrin nəĢri zamanı qeyd və Ģərhlərə çox yer verilir. Cəhd etmək
lazımdır ki, onların ümumi həcmi 5%-i ötməsin. Çoxcildli əsər-
lərdə bir cildin qeyd və Ģərhləri digər cilddə verilməməlidir. Oxu-
cuların istifadəsini asanlaĢdırmaq üçün müəllif qeydlərini, eləcə
də xarici dildəki sözlərin tərcüməsini mətnin altında istinad kimi
vermək məqsədəuyğundur. Bəzi hallarda tərcümələr xarici sözlə-
rin göstəricisi kimi də tərtib oluna bilər.
Elmi nəĢrlərdə əksərən predmet, ad, terminoloji və coğrafi
göstəricilər verilir
44
. Göstərici oxucuya istiqamət verir, kitabdan
istifadəni və informasiya axtarıĢını asanlaĢdırır (Əlavə 6).
Elmi nəĢrlərin hazırlanması zamanı göstəricinin növü, onun
tərkibi, strukturunun əsaslandırılması, onun formalaĢdırılması üzə-
rində iĢ kimi seçimlər ortaya çıxır. Adətən elmi kitablarda predmet
və ad göstəricilərindən daha çox istifadə olunur. Göstəricilər ayrı-
ayrılıqda və qarıĢıq verilə bilər. Göstəricilər əlifba sırası ilə tərtib
43
Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. – Мос-
ква: 2002, 468 с.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html
44
Bax: Baydur G. Kitap sonu indeksleri // Türk kütüphaneciligi dergisi, 1988,
N 2, s. 61-68.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
39
olunur. Sistematik predmet göstəricisi əsərlər toplusunda və çox-
cildli əsərlərdə verilir.
Predmet göstəricisinin məqsədi nəĢrin əsas məzmunu haq-
qında məlumat verməkdir. Göstərici üçün söz, ifadə seçilməsi çə-
tin və vacib məsələlərdəndir. Bəzən hansı ifadələri əsas rubrika,
hansıların altrubrika Ģəklində verilməsi çətinliyi ortaya çıxır. Əsas
prinsip ondan ibarətdir ki, rubrika əsas ifadələri əks etdirsin, alt-
rubrikalar da isə predmetin cəhətlərini (xüsusiyyətlərini, detalları-
nı və s.) əhatə etsin. Göstəricidən istifadəni asanlaĢdırmaq üçün
hər bir rubrika 25-30 səhifədən artıq istinad verilməməlidir. Məsə-
lən:
Azərbaycan 3, 6, 8, 9,10,
12, 14, 45, 46,
47, 57, 78, 89
Əgər istinadlar bu rəqəmi keçərsə, o zaman altrubrikalardan
istifadə olunur. Altrubrikalar adətən kursivlə fərqləndirilir. Məsə-
lən:
Azərbaycan 3, 6, 8, 9,10,
12, 14, 45, 46,
47, 57, 78, 89
ədəbiyyat 44, 54, 79, 88,
100, 102, 109
tarix 13, 17, 19, 23,
28, 33, 45, 46
Bundan əlavə, fikir vermək lazımdır ki, göstəriciyə çoxsaylı
ifadələrin daxil edilməsi onun həcminə təsir etməsin. Tövsiyə edi-
lən həcm nəĢrin həcminin 5 %-ni təĢkil edir.
Kitab üzərində bütün iĢlər tamamlandıqdan və əsər nəĢrə tam
hazır vəziyyətə gətirildikdən sonda göstəricinin hazırlanmasına
baĢlamaq olar. Kitaba hər hansı bir əlavə edilərsə və ya səhifə
nömrələrində sürüĢmə olarsa, bu zaman hazırlanmıĢ göstərici tam
yararsız olacaq. Bundan sonra kitabın mətni əvvəldən sona qədər
nəzərdən keçirilir, əsərdəki əsər, yer və Ģəxs adları seçilir, əlifba
sırası ilə düzülür və hər birinin qarĢısında səhifəsi yazılır.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
40
Elmi kitablarda cədvəl, illüstrasiya, diaqram və s. siyahısının
verilməsi məqsədəuyğundur. Bu oxucuların nəĢrin ayrı-ayrı ele-
mentlərindən istifadəsinə imkan verir. Təbiət elmlərinə dair nəĢr-
lərdə predmet göstəricisi ilə yanaĢı, coğrafi adlar, bitkilər, tibbi
preparatlar; ictimai elmlərdə isə tarixi hadisələrə, abidələrə gös-
tərici verilir.
Göstərici hazırlanan zaman dil normalarına da fikir vermək
lazımdır. Göstəricidə daxili məntiqi əlaqələr təmin olunmalı, söz-
lərin, terminlərin, predmetlərin yazılıĢı dəqiq və adlıq halda veril-
məlidir.
Azərbaycanda nəĢr olunan kitabların çox az bir qismində
göstəriciyə rast gəlirik. Çünki müəlliflər bu çətinliyin altına gir-
mək istəmirlər. ĠnkiĢaf etmiĢ ölkələrdə nəĢr olunan elmi ədəbiyya-
ta nəzər salsaq görərik ki, bu kitabların böyük bir qisminin göstəri-
cisi vardır.
Hal-hazırda isə kompüterlərdəki proqramlar vasitəsilə asan-
lıqla göstərici hazırlamaq mümkündür
45
.
Mündəricat və içindəkilər spesifik göstərici hesab olunur.
“Mündəricatın əsas vəzifəsi lazım olan bölməni tapmaqda oxu-
cuya yardım etmək, onda kitabın quruluĢu, iĢıqlandırılan mövzula-
rın ardıcıllığı haqqında təsəvvür yaratmaqdır”
46
. Mündəricat fəsil-
lərə, paraqraflara, yarımparaqraflara bölünən əsərlərdə, içindəkilər
isə müxtəlif xarakterli materialları əhatə edən məcmuələrdə, jur-
nallarda istifadə olunur
47
. Mündəricatda yer alan altrubrikalar nis-
bətən kiçik Ģriftlə verilməlidir. Mətndəki struktur hissələrinin ad-
larının mündəricatla uyğun olub-olmadığına fikir vermək lazım-
dır.. Mündəricatda mətndəki bütün rubrikalar öz əksini tapmalıdır.
Ġçindəkilərdə isə topluya daxil olan məqalələrin və müəlliflərinin
45
Bax: Bozuyla M. Bilgisayar yardımı ile kitap sonu indeksi hazırlanması. Pa-
mukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011, 79 s.
46
Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. – Bakı: 2010, s. 121.
47
Бельчиков И. Основы технического редактирования советской книги. -
Москва: 1958, с. 88.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
41
soyadları, adları verilir. Kitabda yerləĢmə yerinə gəlincə, axtarıĢı
asanlaĢdırmaq məqsədi ilə mündəricatın kitabın əvvəlində yer al-
ması məqsədəuyğundur. “Mündəricatı axırda yerləĢdirməyin tex-
noloji cəhətdən üstünlüyü ondadır ki, çap vərəqinə uyğun gəlmə-
yən səhifələrin sayını tənzimləmək, yəni onları bir az sıxmaq və
ya tamamilə ləğv etmək olar. Kiçik həcmli nəĢrlərdə yer az qaldıq-
da mündəricatı titul və ya üz qabığının arxasında da vermək
olar”
48
.
Elmi nəĢrlərdə kolontitulların verilməsi də məqsədəuyğun-
dur. Kolontitul (fransızca colone-sütun, tituls-baĢlıq) səhifə baĢlığı
olub, hər səhifənin mətni üstündə verilən məlumatdır
49
. Kolonti-
tulda müəllifin adı, soyadı, kitabın adı verilir. Bəzən isə kitabın və
fəslin sərlövhəsinin verilməsi hallarına da təsadüf edirik. Daimi -
yəni bütün kitab boyu eyni Ģəkildə verilən kolontitullatı “ölü”, də-
yiĢən – hər fəslə, paraqrafa görə dəyiĢənləri isə “diri” kolontitul
adlandırırlar
50
. Kolontitulların kitab boyu dəyiĢməsi, oxucuya istə-
diyi bölməni asanlıqla tapmağa kömək edir
51
. Elmi əsərlərdə ko-
lontitulun Ģrifti mətndən kiçik olmalı və ya kursivlə verilməlidir.
Kompüter vasitəsilə kolontitulların müxtəlif növlərini vermək
mümkündür. Bu həm də kitabın estetik baxımdan gözəl görünmə-
sinə xidmət edir (Əlavə 3).
Əlavələr də elmi nəĢrlərin aparatına daxildir. Burada da təd-
qiqatı həyata keçirmək üçün vacib olan müxtəlif növ əlavələr və
ya iĢçi material verilir. Onların arasında eksperementlərin nəticə-
lərini, anketləri, normativ sənədləri, arxiv materiallarını sadalaya
bilərik. Təbii ki, əlavələr nəticələrin dəqiqliyini, inandırıcılığını,
tamlığını təsdiq etmək lazım olan zaman verilir. Əlavələr mətnlə
istinadlar vasitəsi ilə bağlı olmalıdır.
48
Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. Bakı, 2010, s. 123.
49
ASE, 1981, c. 5, s. 445.
50
Axundov B., Ġmaməliyev R., Mahmudov M. NəĢriyyat-poliqrafiya və
jurnalistika terminlərinin izahlı lüğəti. – Bakı: 2009, s. 84.
51
Ələsgərova Ġ. Kitabın bədii və texniki tərtibatı. – Bakı: 2010, s. 120.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
42
Bəzi müəlliflər kitablarının əvvəlində “epiqraf” və ya
“ithaf” verirlər. İthaf – elmi, bədii əsərlərin baĢlanğıcında verilib,
əsərin kimin Ģərəfinə və ya hansı münasibətlə yazıldığını göstərən
qeyddir. Ġthaf konkret Ģəxsə müraciət Ģəklində ola bilər (Əlavə 2).
Kitabın beynəlxalq standart nömrəsi (ĠSBN ing. Ġnternati-
onal Standard Book Number) - hər hansı nəĢriyyatın çap etdiyi ki-
tabın beynəlxalq standart eyniliyini müəyyən edən nömrədir.
ISBN kitabları beynəlxalq miqyasda kodlaĢdırmaq üçün hər kitaba
çap olunduğu bölgə və nəĢriyyatı nəzərə alaraq verilən nömrədir.
Müəyyən bir kitab adı, müəllifin adı və yalnız ona aid olan ISBN
kodu vasitəsilə xarakterizə olunur. Kitabın sadəcə ISBN kodunu
bilməklə onu tapmaq və almaq mümkündür.
Hal-hazırda 13 rəqəmli ISBN kodundan istifadə edilir. Hər
ISBN kodu soldan sağa oxunuĢda beĢ hissədən ibarətdir: kitab sə-
nayesini xarakterizə edən rəqəm, müəyyən dil ətrafında cəmləĢmiĢ
ölkələr qrupunu xarakterizə edən rəqəm, konkret nəĢriyyata aid
edilən rəqəm, konkret kitaba aid edilən rəqəm (kitab identifikasi-
yası) və yoxlama rəqəmi. Misal: ISBN 978-9952-20-046-1 (qrup-
lar arasnda defis qoyulur və ya məsafə buraxılır).
Azərbaycan Respublikasının ISBN agentliyi Xəzər Univer-
siteti NəĢriyyatıdır. Bütün nəĢriyyatlar nəĢrə hazırladıqları kitablar
üçün ISBN kodunu ölkənin ISBN agentliyindən almalıdırlar
52
.
Kitabın siqnal nüsxəsi çıxdıqdan sonra tapılan yanlıĢlar dü-
zəliĢ vərəqində yer almalıdır
53
. DüzəliĢ vərəqəsinin forması aĢağı-
dakı kimidir.
Dostları ilə paylaş: |