Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 7,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
RƏNGLƏR VƏ SAYLAR
Dünyada yaşayan xalqlar müxtəlif olduqları kimi, onların baxış və görüşləri, əhatə olunduqları mühitə münasibətləri, məişət mədəniyyətləri də fərqli-fərqlidir. Bu deyilən cəhət rənglərə də aiddir. Yəni hətta hamı tərəfindən eyni adda, mahiyyətdə deyilən, düşünülən bir rəng ayrı-ayrı etnosun etnik mədəniyyətində fərqli assosiasiya yarada bilir. Rənglər bəzi hallarda əşya və hadisələrin məzmununu, insanların xarakterlərini, emosiyalarını müəyyənləşdirən simvola da çevrilir. Misal üçün, bütün dünyada ağ rəng işıq, uğur, xoşbəxtlik, hətta Tanrı rəngi hesab edildiyi halda, başqa rənglərə münasibət belə deyil. Belə ki, bir çox xalqlarda sarı rəng - fəallıq, mərhəmət, şəfqət, qırmızı rəng - toplaşma, cəmləşmə, göy (mavi) rəng - qəzəb, hirs, həyəcan, etiraz simvolu bilinirsə[1], əksər türk xalqlarında, o sıradan Azərbaycan türklərində sarı rəng - quraqlığın, qıtlığın, xəbisliyin, paxıllığın, qırmızı rəng dava-dalaşın, müharibənin, dəliliyin (dilimizdə "Dəli qırmızı sevər" deyimi vardır), yaşıl rəng - bolluğun, bar-bərəkətin, mavi rəng - sevincin, şadlığın, xoş xəbərin simvolu sayılır. Mərhələlər boyu irəliləyən bəşəriyyət nəinki kainatı, bu kainatda olan varlıqları, hadisələri, ümumiyyətlə, bütün mövcudluğu, dünyanı rənglər mühitində düşünmüşdür. Hətta deyilənə görə, dünya yarandığı zamandan bu vaxtadək dörd dövr yol keçmişdir: ağ, sarı, qırmızı, qara. Dünyanın yaşadığımız indiki dövrü qara rənglidir[2]. Dünyada rəng adları çoxdur: ağ, qara, qırmızı, göy, mavi, yaşıl, sarı, qəhvəyi (xurmayı, darçını), çəhrayı, narıncı, boz (qonur), şabalıdı, sumağı, bənövşəyi, püstəyi, sürməyi, firuzəyi, innabı və bunların çoxsaylı çalarları. Amma bunlardan ağ, qırmızı, qaranın yayılma sferası daha genişdir və bunlar kainatın - səmanın, yerüstü, yeraltı dünyanın quruluş sistemini bildirən kimi düşünülmüşdür. Rənglər geosimvolikada - istiqamət bildirmədə də mühüm rol oynamışdır. Misal üçün, istər Mərkəzi Asiya və onlarla qonşuluqda yaşayanların, istərsə də atlı türk və ümumiyyətlə, türk mədəniyyətindən həvəslə təsirlənənlərin, çox vaxt onlarla qaynayıb-qarışanların dünya səmtlərini rənglərlə işarələmələri belədir: şimal - qara rəng, cənub - qırmızı rəng, şərq - mavi rəng, qərb - ağ rəng, mərkəz - sarı rəng[3]. Yenə də qaynaqlarda bildirilir ki, bir vaxt Çin və İranda rənglərin istiqamət bildirməsi üst-üstə imiş. Bunlarda göy (mavi, yaşıl) qərbin, sarı rəng mərkəzin, qırmızı rəng cənubun, ağ rəng şərqin, qara rəng şimalın simvolu imiş. Amerika hindularında isə rənglərə geosimvolik baxış belə olub: şərq - qara, cənub - ağ, qərb sarı (qırmızı), şimal - göy (yaşıl). Sibir xalqlarından bəziləri, misal üçün, kalmıklar şərqi - ağ (gümüşü), cənubu - göy, qərbi - qırmızı, şimalı - sarı (qızılı) zənn etmişlər. Asiya köçəri tayfaları arasında da səmtlərin rənglərlə işarələnməsi geniş yayılmış və onlar, əsasən, belə olub: qırmızı - cənub, qara - şimal, mavi – şərq, ağ - qərb, sarı - mərkəz. Uyğur yazılı abidələrində dünyanın dörd səmtinin rəng göstəricisi belədir: şərq - göy (yaşıl -
352
əjdaha), qərb - ağ (pələng), cənub - qırmızı (sağsağan), şimal - qara (ilan)[5]. Geosimvolikada dünyanın yeddi iqlimə bölündüyü və həmin yeddi iqlimin kosmosun yeddi vasitəsi ilə idarə olunmasının bilavasitə rənglərlə bağlılığı da söylənilməkdədir. Deyilən məsələ belədir: I iqlim: Hind diyarı. İdarə edən - Zühəl, rəng qara, VII göydə. II iqlim: Çin diyarı. İdarə edən - Müştəri, rəng qəhvəyi, VI göydə. III
iqlim: Türk diyarı. İdarə edən - Mərrix, rəng qırmızı, V göydə. IV
V iqlim: Mavərün-nəhr diyarı (Orta Asiya). İdarə edən - Zöhrə, rəngi yaşıl, III göydə.
VI iqlim: Rum diyarı (Anadolu). İdarə edən - Ütarid, rəngi mavi, II göydə. VII iqlim: Bolqar diyarı. İdarə edən - Ay, rəngi ağ, I göydə[5]. Beləliklə, mənzərəni ümumi şəkildə göz önünə gətirsək, əski çağlarda ictimai mühitin bütövlükdə rənglərlə ifadə olunduğu aydınlaşır. Yüklə 7,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|