Biolog 10 indd



Yüklə 3,63 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə76/197
tarix06.09.2023
ölçüsü3,63 Mb.
#141664
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   197
Biologiya. 10-sinf (2017, J.Tolipova, M.Umaraliyev)

20-§. JINS GENETIKASI
Jins irsiy axborotning avlodlarga berilishi va nasl qoldirishni ta’minlaydigan
hamda erkak va urg‘ochi organizmlarni farqlash imkonini beradigan belgi 
va tuzilmalar majmuyidir. Tirik organizmlarda ikki xil jins: urg‘ochi va 
erkak jins farq qilinadi. Organik olam evolutsiyasining ma’lum bosqichida 
yer yuzida ayrim jinsli organizmlar paydo bo‘lgan. Hayvonlarda jinsning 
belgilari morfologik, fi ziologik, biokimyoviy xususiyatlari, murakkab xatti-
harakatlari orqali namoyon boʻladi. Jinsiy belgilar birlamchi va ikkilamchi 
boʻladi. Birlamchi jinsiy belgilarni jinsiy organlar sistemasi ifoda etadi, ular 
gametalar hosil boʻlishi va urugʻlanishni taʼminlaydi. Ikkilamchi jinsiy belgilar
gormonlar taʼsirida voyaga yetgan davrda rivojlanadi va hayot davomida 
saqlanadi. Masalan, qushlar va sutemizuvchi hayvonlarning erkagi gavdasining
yirikligi, chiroyli bo‘lishi, odamlarda esa erkaklarda soqol-mo‘ylovning
bo‘lishi, ovozning yo‘g‘on bo‘lishi. Erkak va urg‘ochi organizmlarning 
tash qi ko‘rinishidagi farq jinsiy dimorfi zm deyiladi. Jinsiy dimorfi zm
ko‘p gi na hayvonlarda, odamda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Odam, hayvon va 
о‘simliklarda jinslarning nisbati bir xil 1:1 bо‘ladi. Jins ko‘pincha urug‘lanish 
jarayonida ma’lum bo‘ladi. Jinsni aniqlashda kariotip asosiy rol o‘ynaydi. Har 
bir organizmning kariotipi har ikkala jinsda bir xil bo‘lgan xromosomalar – 
autosomalar, erkak va urg‘ochi jinslarni bir-biridan farq qilishini ta’minlaydigan 
xromosomalar – jinsiy xromosomalardan iborat. Masalan, drozofi la pashsha-
sining kariotipi 6 ta autosoma va ikkita jinsiy xromasomadan iborat. 
Kariotipi bir xil jinsiy xromosomalarga ega, bir xil gametalar hosil qiladigan 
jins gomogametali jins deyiladi. Kariotipi har xil jinsiy xromosomalarga ega,
har xil gametalar hosil qiladigan jins geterogametali jins deyiladi. Odam,
sutemizuvchilar, ayrim hasharotlarning urg‘ochilari gomogametali, erkaklari
geterogametali bo‘ladi. Qushlar, sudralib yuruvchilar va ayrim hasharotlarda 
esa aksincha, erkaklari gomogametali, urg‘ochisi geterogametali bo‘ladi. 


93

Yüklə 3,63 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   197




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin